Επανορθωτική Δικαιοσύνη: Η θεραπευτική δύναμη της συγχώρεσης

Όταν πρωτοδιάβασα τους όρους: “Restorative Justice” (Επανορθωτική ή Αποκαταστατική Δικαιοσύνη) και“Victim–Offender Mediation“ (Διαμεσολάβηση μεταξύ θύματος και θύτη) κάτι με έκανε να ψάξω λίγο περισσότερο την έννοια και τη θέση τους σε αυτό που ονομάζουμε: “Εναλλακτικοί Τρόποι Επίλυσης των Διαφορών (Alternative Dispute Resolution.)” Κι αυτό που διάβασα, άκουσα αλλά και προσωπικά διαπίστωσα ως παρατηρητής μιας τέτοιας διαδικασίας, οφείλω να ομολογήσω ότι με ξεπέρασε τόσο ως άνθρωπο αλλά και ως επαγγελματία, που ήδη γνωρίζει τη σπουδαιότητα που οι εξωδικαστικοί τρόποι επίλυσης μιας διαφοράς έχουν στις ζωές και στις σχέσεις των ανθρώπων που εμπλέκονται σε αυτήν. Το μεγαλείο που η διαδικασία αυτή κρύβει μέσα της είναι θεωρώ η βάση για την πολιτισμένη, ανθρωπιστική κοινωνία που όλοι οραματιζόμαστε. Όπου τα θύματα δεν επαναπαύονται στην συμπονετική ανοχή μας να μισούν τον θύτη τους (και μάλιστα να γίνονται και οι εφαρμοστές του “μωσαϊκού νόμου” σε κάποιες των περιπτώσεων) αλλά συνεχίζουν τη ζωή τους, συγχωρώντας τον και δίνοντάς του μια ευκαιρία επανένταξης χωρίς περαιτέρω στιγματοποίησή του.

Το πρώτο βήμα έγινε στην πόλη Οντάριο του Καναδά, όταν ο επιμελητής ανηλίκων έπεισε τον εκεί δικαστή να μην τιμωρήσει τους ανήλικους που κατηγορούνταν για βανδαλισμό αλλά να τους φέρει σε επαφή με τα θύματά τους. Αποτέλεσμα αυτής της συνάντησης ήταν να συνειδητοποιήσουν οι ανήλικοι θύτες το μέγεθος της ζημιάς που προκάλεσαν και να βοηθήσουν με προσωπική εργασία στην αποκατάστασή της.

Τι είναι λοιπόν η Επανορθωτική Δικαιοσύνη και ειδικότερα η Διαμεσολάβηση μεταξύ Θύματος και Θύτη?

Είναι η ευκαιρία που δίνεται στα θύματα μιας άδικης ενέργειας να έρθουν σε επαφή (ή να επικοινωνήσουν με άλλον τρόπο )  με τον δράστη αυτής, προκειμένου να εκφράσουν τα συναισθήματα τους για την άδικη πράξη που υπέστησαν ώστε να βρεθεί ένας τρόπος επανόρθωσης. Η συνάντηση γίνεται σε ελεγχόμενο περιβάλλον με τη βοήθεια ενός έμπειρου διαμεσολαβητή, ο οποίος προετοιμάζει και στηρίζει τα μέρη καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας.

Όπως και σε κάθε διαδικασία διαμεσολάβησης έτσι και στη συγκεκριμένη θα πρέπει τα μέρη να έχουν συμφωνήσει οικειοθελώς να ακολουθήσουν αυτήν την προσέγγιση. Αν η συνάντηση “πρόσωπο με πρόσωπο” είναι δύσκολη συναισθηματικά για κάποιο από τα μέρη, η επικοινωνία μπορεί να γίνει μέσω κάποιου βίντεο ή μέσω αλληλογραφίας.

Η διαδικασία έχει ως πυρήνα και αδιαπραγμάτευτη προτεραιότητα τις ανάγκες και τις επιθυμίες του θύματος, ενώ σαν δεύτερο μέλημα της είναι η μείωση της πιθανότητας υποτροπής ή η επανένταξη του δράστη.

Για το λόγο αυτό το θύμα αποφασίζει ελεύθερα για το αν η συγκεκριμένη διαδικασία είναι η κατάλληλη για να ικανοποιήσει τις προσδοκίες του, για το αν θα ζητήσει αποκατάσταση, αποζημίωση ή απλή επαφή με το δράστη καθώς και για τον τόπο και τον χρόνο της συνάντησης.

Φυσικά μπορεί ο θύτης να μη συμφωνήσει στα όσα το θύμα ζητά αλλά επειδή ακριβώς το θύμα είναι εκείνο που έχει πληγεί, είναι σημαντικό κατά τη διαδικασία να νιώθει ασφάλεια ότι δεν θα υπάρξει περίπτωση επανα-θυματοποίησης του από τυχόν επιθετική ή ανάρμοστη συμπεριφορά του δράστη.

Η επανορθωτική δικαιοσύνη στηρίζεται στην ιδέα ότι επειδή ακριβώς το έγκλημα προκαλεί πόνο η δικαιοσύνη θα πρέπει να είναι εκεί για να τον θεραπεύσει.

Και ενώ το παραδοσιακό ποινικό σύστημα απονομής δικαιοσύνης ζητά απαντήσεις στο: 

Ø  ποιος νόμος έχει παραβιαστεί,  

Ø  ποιος είναι ο ένοχος και 

Ø  ποια ποινή πρέπει να του επιβληθεί,

η επανορθωτική δικαιοσύνη (σύμφωνα και με το βιβλίο “Changing Lenses”, του Αμερικανού εγκληματολόγου Howard J. Zehr,) ενδυναμώνει το θύμα δίνοντάς του φωνή και παράλληλα δίνει την ευκαιρία στον δράστη να συνειδητοποιήσει τις επιπτώσεις των πράξεων του ρωτώντας: 

Ø  Ποιος έχει υποστεί βλάβη; 

Ø  Ποιες ανάγκες δημιουργήθηκαν στο θύμα από την άδικη πράξη; 

Ø  Ποιος  υποχρεούται να αποκαταστήσει αυτές τις ανάγκες;  

Ø  Ποιες είναι οι συνέπειες της άδικης πράξης; 

Ø  Ποια είναι η κατάλληλη διαδικασία στην οποία θα συμμετέχουν τα μέρη για να αποκατασταθεί η αδικία και να επανέλθουν τα πράγματα στην πρότερη κατάσταση;