Η αποποίηση κληρονομιάς, όταν πρόκειται για ανήλικο τέκνο, πρέπει να γίνει από τους γονείς του, αφού αυτοί εξασφαλίσουν ειδική άδεια προς τούτο με την έκδοση δικαστικής απόφασης.

Η αίτηση για την έκδοση της απόφασης κατατίθεται από τους γονείς του ανηλίκου στη γραμματεία του κατά τόπο αρμόδιου Ειρηνοδικείου, που είναι το Ειρηνοδικείο στην περιφέρεια του οποίου κατοικεί ο ανήλικος, το οποίο συνεδριάζει με τη διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας. Ως κατοικία θεωρείται, άλλωστε, η κύρια και μόνιμη εγκατάσταση φυσικού προσώπου σε ορισμένο τόπο (άρθρο 51 ΑΚ). Ο ανήλικος που τελεί υπό γονική μέριμνα έχει κατοικία την κατοικία των γονέων του ή του γονέα που ασκεί μόνος του τη γονική μέριμνα (άρθρο 56 §1 εδ. α’ ΑΚ).

Με την κατάθεση της αίτησης ορίζεται ημερομηνία δικασίμου από τη γραμματεία, η οποία χορηγεί στον καταθέσαντα όσα αντίγραφα της αίτησης απαιτούνται για την άρτια περαίωση της διαδικασίας (2 αντίγραφα είναι αρκετά). Ένα αντίγραφο της αίτησης, με την πράξη ορισμού δικασίμου που επισυνάφθηκε στο τέλος της αίτησης από τη γραμματεία του Ειρηνοδικείου, καθώς και με παραγγελία προς επίδοση, πρέπει να επιδοθεί από τους ασκούντες τη γονική μέριμνα με δικαστικό επιμελητή προς τον κ. Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών της ιδίας περιφέρειας στην οποία ανήκει και το Ειρηνοδικείο, στο οποίο κατατέθηκε η αίτηση. Η επίδοση θα πρέπει να γίνει εντός της προθεσμίας που θα τάξει το Ειρηνοδικείο και αναγράφεται στο φύλλο της πράξης ορισμού δικασίμου, που επισύναψε το Ειρηνοδικείο στο τέλος της αίτησης. Η έκθεση επίδοσης του δικαστικού επιμελητή πρέπει να προσκομιστεί, μεταξύ άλλων εγγράφων, κατά τη συζήτηση της αίτησης στο δικαστήριο, διαφορετικά η συζήτηση της αίτησης κηρύσσεται απαράδεκτη με την απόφαση που θα εκδοθεί.

Η αποποίηση της κληρονομίας, όπως για τους ενήλικες, έτσι και για τους ανηλίκους, μπορεί και πρέπει επί ποινή ακυρότητας να γίνει μέσα σε αποκλειστική προθεσμία που προβλέπεται στη διάταξη του άρθρου 1847 του Αστικού Κώδικα, η οποία ορίζει ότι η προθεσμία αυτή κατά κανόνα είναι τετράμηνη, με εξαίρεση δύο περιπτώσεις, στις οποίες η προθεσμία είναι ενός έτους και ειδικότερα α) αν ο κληρονομούμενος είχε την τελευταία κατοικία του στο εξωτερικό ή β) αν ο κληρονόμος έμαθε την επαγωγή (δηλαδή έμαθε ότι έγινε κληρονόμος) όταν διέμενε στο εξωτερικό.

Σύμφωνα με τη διάταξη της §1 του άρθρου 1847 του Αστικού Κώδικα, η προθεσμία αποποίησης αρχίζει από τότε που ο κληρονόμος έμαθε την επαγωγή και το λόγο της, ενώ σε επαγωγή από διαθήκη (αν δηλαδή ο κληρονόμος κληρονομεί δυνάμει διαθήκης) η προθεσμία αρχίζει μετά τη δημοσίευση της διαθήκης. Εάν η κληρονομιά επάγεται σε πρόσωπο ανίκανο για δικαιοπραξία, η γνώση της επαγωγής και του λόγου της ελέγχεται στο πρόσωπο του νομίμου αντιπροσώπου. Ειδικότερα, σε περίπτωση ανηλίκου που τελεί υπό γονική μέριμνα το στοιχείο της γνώσης, προκειμένου να αρχίσει να τρέχει η αποκλειστική προθεσμία της αποποίησης, κρίνεται στο πρόσωπο των γονέων του. Δηλαδή, η τετράμηνη προθεσμία ξεκινά από τότε που οι γονείς του ανήλικου έμαθαν ότι το τέκνο τους κατέστη κληρονόμος.

Λόγου χάρη: Ο ηλικιωμένος κύριος Α, που διαμένει μόνος του στη Θεσσαλονίκη μετά τη θάνατο της συζύγου του, αποβιώνει χωρίς να αφήσει διαθήκη στις 01/01/2011. Η μοναχοκόρη του Α, Β, η οποία διαμένει στην Καβάλα με την οικογένειά της, μαθαίνει ότι ο πατέρας της αποβίωσε την 03/01/2011, από την οικιακή βοηθό που τον επισκέπτεται μέρα παρά μέρα για να του μαγειρέψει και να κάνει δουλειές στο σπίτι. Από τη στιγμή που η Β έμαθε για το θάνατο του πατέρα της και γνωρίζει ότι είναι μοναχοκόρη του, απευθείας τεκμαίρεται ότι γνωρίζει πως είναι και η μοναδική του κληρονόμος. Συνεπώς, από την 04/01/2011 αρχίζει γι αυτήν η τετράμηνη προθεσμία για να αποποιηθεί την κληρονομιά του, κάτι που σκέφτεται να κάνει, εφόσον ο πατέρας της είχε εκταμιεύσει στο όνομά του στο παρελθόν πολλά δάνεια από τράπεζες για να τη βοηθήσει οικονομικά. Επειδή δεν επιθυμεί να κληρονομήσει τα χρέη του πατέρα της, προβαίνει την 13/03/2011 σε αποποίηση κληρονομιάς με δήλωσή της στο Ειρηνοδικείο Θεσσαλονίκης, στην περιφέρεια του οποίου είχε την κατοικία του ο πατέρας της κατά το χρόνο του θανάτου του. Έτσι, κληρονόμοι πλέον της περιουσίας και ως εκ τούτου των χρεών του πατέρα της Β έγιναν τα ανήλικα τέκνα της Γ και Δ. Εφόσον η Β προέβη σε αποποίηση κληρονομιάς την 13/03/2011 και γνωρίζει ότι πλέον κληρονόμοι του πατέρα της Α είναι τα τέκνα της Γ και Δ, η τετράμηνη προθεσμία για την αποποίηση της κληρονομίας για τα ανήλικα τέκνα της ξεκινά από την 14/03/2011.

Το ερώτημα που γεννάται στο σημείο αυτό είναι, τι γίνεται στην περίπτωση που, από την κατάθεση της αίτησης για χορήγηση άδειας αποποίησης κληρονομιάς στο Ειρηνοδικείο, μέχρι τη συζήτηση αυτής και την έκδοση απόφασης, παρέλθει χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των τεσσάρων μηνών από έναρξη της προθεσμίας για την αποποίηση. Στην περίπτωση αυτή θεωρείται ότι οι γονείς του ανήλικου εμποδίζονται να ασκήσουν το δικαίωμά τους να αποποιηθούν την κληρονομιά για λογαριασμό του ανήλικου τέκνου τους, λόγω ανωτέρας βίας. Συνιστά δε λόγο ανωτέρας βίας ο χρόνος που μεσολαβεί από τότε που ο νόμιμος αντιπρόσωπος του ανίκανου προς δικαιοπραξία ανήλικου υπέβαλε στο δικαστήριο σχετική αίτηση για παροχή άδειας αποποίησης μέχρι την έκδοση της οριστικής απόφασης του δικαστηρίου. Για το χρονικό αυτό διάστημα αναστέλλεται η συμπλήρωση της τετράμηνης προθεσμίας προς αποποίηση της κληρονομιάς.

Λόγου χάρη, στο ως άνω παράδειγμα, η Β, καταθέτει αίτηση στο Ειρηνοδικείο Καβάλας για να της χορηγηθεί άδεια να αποποιηθεί την κληρονομιά για λογαριασμό των ανήλικων τέκνων της την 14/05/2011. Ημερομηνία για τη συζήτηση της αίτησης ορίζεται η 14/08/2011 και η απόφαση, με την οποία έγινε δεκτή αίτηση, εκδίδεται την 14/10/2011. Η τετράμηνη προθεσμία εν προκειμένω έχει ανασταλεί για τη Β από την 14/05/2011, ημερομηνία της κατάθεσης της αίτησης στο Ειρηνοδικείο, έως και την 14/10/2011, ημερομηνία έκδοσης της απόφασης. Από την 15/10/2011 ξεκινά να μετρά και πάλι το υπόλοιπο της τετράμηνης προθεσμίας, που είχε απομείνει, αν αφαιρέσουμε από αυτό το χρονικό διάστημα από τότε που έλαβε γνώση η Β της επαγωγής της κληρονομιάς στα τέκνα της και του λόγου της, μέχρι την κατάθεση της αίτησης στο Ειρηνοδικείο. Δηλαδή από την 15/10/2011, οπότε και εκδόθηκε η απόφαση, απομένει ακόμη στη Β υπόλοιπο προθεσμίας δύο μηνών (από 14/03 έως 14/05 = 2 μήνες) μέχρι να προβεί σε αποποίηση κληρονομιάς για τα ανήλικα τέκνα της.

Αν παρέλθει η τετράμηνη προθεσμία τότε θεωρείται ότι η κληρονομιά έγινε αποδεκτή από τα τέκνα. Αποποίηση κληρονομιάς μετά την παρέλευση της τετράμηνης προθεσμίας είναι άκυρη.

Όπως είδαμε ανωτέρω, ο ανήλικος μπορεί να καταστεί οριστικός κληρονόμος της κληρονομίας, λόγω παρέλευσης από τους γονείς του άπρακτης της τετράμηνης προθεσμίας για αποποίησή της με τη διαδικασία που περιγράφηκε. Η αποδοχή αυτή της κληρονομιάς είναι πλασματική, εφόσον δεν οφείλεται πραγματικά στη βούληση του ανηλίκου να γίνει κληρονόμος, αλλά σε έκπτωση από το δικαίωμα αποποίησης, λόγω παρέλευσης της τετράμηνης προθεσμίας. Στην περίπτωση αυτή, έστω και εκ των υστέρων, υπάρχει η δυνατότητα ακύρωσης της αποδοχής κληρονομιάς του ανηλίκου, εάν η παρέλευση άπρακτης της τετράμηνης προθεσμίας οφείλεται σε ουσιώδη πλάνη των γονέων του. Η πλάνη είναι ουσιώδης, όταν αναφέρεται σε σημείο τόσο σπουδαίο για την όλη δικαιοπραξία, ώστε, αν το πρόσωπο γνώριζε την πραγματική κατάσταση, δεν θα επιχειρούσε την δικαιοπραξία.

Ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρο 1857 εδ. β’ περ. 1, γ’ και δ’ του ίδιου Αστικού Κώδικα, η αποδοχή της κληρονομίας που οφείλεται σε πλάνη κρίνεται σύμφωνα με τις διατάξεις για τις δικαιοπραξίες. Οι διατάξεις του άρθρου αυτού εφαρμόζονται και σε αποδοχή που συνάγεται από την παραμέληση της προθεσμίας για αποποίηση. Κατά τα άρθρα πάλι 140 και 141 ΑΚ, αν κάποιος καταρτίζει δικαιοπραξία και η δήλωσή του δεν συμφωνεί, από ουσιώδη πλάνη, με τη βούλησή του, έχει δικαίωμα να ζητήσει την ακύρωση της δικαιοπραξίας.

Από τις διατάξεις αυτές προκύπτει, ότι η αποδοχή της κληρονομίας, που συνάγεται από την παραμέληση της προθεσμίας αποποίησης, μπορεί να προσβληθεί από τον κληρονόμο λόγω πλάνης, όταν η αποδοχή, που συνάγεται με τον τρόπο αυτό κατά πλάσμα του νόμου, δεν συμφωνεί με τη βούλησή του, από ουσιώδη πλάνη, δηλαδή από άγνοια ή εσφαλμένη γνώση της καταστάσεως, που διαμόρφωσε τη βούλησή του, όταν αυτή αναφέρεται σε σημείο τόσο σπουδαίο για την αποδοχή της κληρονομίας, ώστε αν ο κληρονόμος γνώριζε την αληθινή κατάσταση, ως προς το σημείο αυτό, δεν θα άφηνε να παρέλθει άπρακτη η προθεσμία αποποιήσεως. Η εσφαλμένη δε γνώση ή άγνοια, που δημιουργεί τη μεταξύ βουλήσεως και δηλώσεως διάσταση, η οποία, όταν είναι ουσιώδης, θεμελιώνει δικαίωμα προσβολής της δηλώσεως λόγω πλάνης, μπορεί να οφείλεται και σε άγνοια ή εσφαλμένη γνώση των προαναφερθεισών νομικών διατάξεων για αποδοχή της κληρονομίας

Λόγου χάρη, στο ως άνω παράδειγμα, σε περίπτωση που η Β άφηνε να παρέλθει άπρακτη η τετράμηνη προθεσμία για την αποποίηση της κληρονομιάς για λογαριασμό των ανήλικων τέκνων της, με συνέπεια αυτά να καταστούν οριστικοί κληρονόμοι, θα μπορούσε αυτή η πλασματική αποδοχή κληρονομιάς να ακυρωθεί, στις εξής περιπτώσεις (ενδεικτικά):

α) η Β πίστευε, από εσφαλμένη πληροφόρηση, ότι ο ανήλικος υιός της μπορεί να προβεί σε αποποίηση κληρονομιάς μόνος του όταν γίνει 18 ετών και δεν κληρονομεί μέχρι τότε, επειδή είναι ανήλικος

β) η Β νόμιζε ότι η τετράμηνη προθεσμία δεν τρέχει για λογαριασμό του ανήλικου υιού της, μέχρι αυτός να γίνει 18 ετών

γ) η Β αγνοούσε παντελώς την ύπαρξη προθεσμίας για την αποποίηση της κληρονομιάς

Προσοχή όμως: Έστω ότι τα τέκνα της Β, Γ και Δ, κληρονομούσαν με διαθήκη και την περιουσία του άκληρου θείου τους Θ, η οποία ήταν βεβαρημένη με υπέρογκα χρέη. Σε περίπτωση που η Β άφησε να παρέλθει άπρακτη η τετράμηνη προθεσμία από τη δημοσίευση της διαθήκης και τη γνώση της επαγωγής της κληρονομιάς και του λόγου αυτής, με αποτέλεσμα τα τέκνα της να καταστούν οριστικοί κληρονόμοι, δεν μπορεί αν των υστέρων να ζητήσει δικαστικά την ακύρωση της αποδοχής κληρονομιάς, επειδή η πλάνη σχετικά με το ενεργητικό ή το παθητικό της κληρονομίας δεν θεωρείται ουσιώδης!

Η αγωγή ασκείται στο Πολυμελές Πρωτοδικείο, το οποίο συνεδριάζει σύμφωνα με την τακτική διαδικασία, ως διαφορά μη αποτιμητή σε χρήμα και στρέφεται, σύμφωνα με την ορθότερη άποψη, κατά διασταλτική ερμηνεία της διάταξης του άρθρου 155 ΑΚ, κατά του αμέσως έλκοντος έννομο κληρονομικό συμφέρον από την έκπτωση αυτού, που ακυρωσίμως -δηλαδή συνεπεία πλάνης – αποδέχτηκε και που στη συνέχεια θα αποποιηθεί, δηλαδή κατ’ εκείνου, στον οποίο θα επαχθεί η κληρονομία μετά την αποδοχή της αγωγής και την αποποίηση του ενάγοντος στην περί ακυρώσεως δίκη. Η αντίθετη άποψη, σύμφωνα με την οποία η σχετική αγωγή ακυρώσεως της αποδοχής στρέφεται κατά των δανειστών της κληρονομίας και των κληροδόχων, αφενός δεν στηρίζεται στο νόμο, αφετέρου δημιουργεί υπέρμετρη δυσχέρεια στον ενάγοντα, να στραφεί κατά ενός μεγάλου και συχνά απροσδιόριστου, αριθμού δανειστών του κληρονομουμένου. Άλλωστε, οι δανειστές της κληρονομίας μπορούν να προστατευθούν με την άσκηση τριτανακοπής (άρθρα 583 επ. ΚΠολΔ) κατά της απόφασης, που δέχεται σχετική αγωγή ακυρώσεως της αποδοχής.

Συντάχθηκε από Θάνος Ρόζου στις 07 Απρίλιος 2013.