Του Αθανάσιου Μίχου. Επίκουρου Καθηγητή Παιδιατρικής-Λοιμωξιολογίας, Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Α’ Παιδιατρικής Κλινικής Νοσοκομείου Παίδων «Η Αγία Σοφία».
Οι εμβολιασμοί, ως μέσο προφύλαξης από λοιμώδη νοσήματα, είναι από τις πιο αποτελεσματικές μεθόδους πρόληψης νόσων του ανθρώπου. Αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στο πεδίο της δημόσιας υγείας. Νοσήματα που παλιότερα αποτελούσαν μάστιγα για τη δημόσια υγεία, όπως η ευλογιά, η πολιομυελίτιδα ή η διφθερίτιδα, εξαφανίστηκαν χάρη στον μαζικό εμβολιασμό. Παρά το αναμφισβήτητο όφελος από τη χρήση τους, τα τελευταία χρόνια δέχονται ατεκμηρίωτη κριτική και αμφισβήτηση, που συχνά αναπαράγεται μέσω του Διαδικτύου, με αποτέλεσμα να δημιουργείται σύγχυση σε κάποιους γονείς.
Ας δούμε μερικά από τα ερωτήματα που συχνά απασχολούν τους γονείς και ερωτούν τον παιδίατρο:
- Μύθος: Δεν χρειάζεται εμβολιασμός, γιατί τα νοσήματα για το οποία εμβολιάζουμε έχουν εξαφανιστεί, λόγω της αλλαγής του τρόπου ζωής και της βελτίωσης των συνθηκών υγιεινής.
Αλήθεια:
- Παρότι η βελτίωση των συνθηκών υγιεινής και το καθαρό νερό μείωσαν την επίπτωση κάποιων λοιμώξεων, τα εμβόλια συνέβαλαν αποφασιστικά ώστε να μειωθούν σοβαρά λοιμώδη νοσήματα που προκαλούν πολλούς θανάτους και επιπλοκές.
- Σε χώρες που δεν εμβολιάζονται συστηματικά, τα νοσήματα που προλαμβάνονται με εμβολιασμούς αποτελούν τα κύρια αίτια θανάτων βρεφών και παιδιών, π.χ. μηνιγγίτιδα, πνευμονία, ιλαρά.
- Ακόμη και σε χώρες με πολύ ανεπτυγμένα υγειονομικά συστήματα, σε περιπτώσεις που αυξάνονται τα παιδιά που δεν εμβολιάζονται, ακολουθούν επιδημίες από λοιμώδη νοσήματα με σοβαρές επιπλοκές και θανάτους.
- Για νοσήματα που λόγω εμβολιασμού μειώθηκαν ή και εξαφανίστηκαν προς το παρόν στη χώρα μας, όπως η πολιομυελίτιδα ή η διφθερίτιδα, ο εμβολιασμός συνεχίζεται, γιατί σε αρκετές χώρες υπάρχουν ακόμη κρούσματα. Σε συνθήκες μετακίνησης πληθυσμών ή αυξημένης μετανάστευσης μπορεί να έχουμε επανεμφάνιση σοβαρών λοιμωδών νοσημάτων. Το μόνο λοιμώδες νόσημα που εκριζώθηκε παγκοσμίως –γι’ αυτό και σταμάτησε ο εμβολιασμός– είναι η ευλογιά.
- Επιπλέον, τα εμβόλια γίνονται για παθογόνους μικροοργανισμούς που υπάρχουν στη φύση και δεν πρόκειται ποτέ να εξαφανιστούν, όπως ο τέτανος.
- Μύθος: Καλύτερα το παιδί να περάσει φυσική νόσηση από τη λοίμωξη παρά να εμβολιαστεί.
Αλήθεια: Τα εμβόλια επάγουν ανοσολογική αντίδραση παρόμοια με αυτήν της φυσικής λοίμωξης, που προστατεύει το παιδί σε επόμενη πραγματική έκθεση στον λοιμώδη παράγοντα, χωρίς όμως τις επιπλοκές που κάνει η φυσική λοίμωξη. Είναι ξεκάθαρο ότι κανένα πλεονέκτημα δεν έχει το παιδί που θα νοσήσει από πολιομυελίτιδα και θα πάθει παράλυση ή από ιλαρά και θα πάθει μηνιγγοεγκεφαλίτιδα ή από μηνιγγιτιδόκοκκο και θα παρουσιάσει ψυχοκινητική καθυστέρηση.
- Μύθος: Τα εμβόλια περιέχουν πολλά συστατικά που διεγείρουν υπέρμετρα το ανοσοποιητικό σύστημα των παιδιών.
Αλήθεια: Ένα φυσιολογικό παιδί μπορεί να νοσεί από 6-8 ιώσεις τον χρόνο. Σε κάθε ίωση το ανοσοποιητικό σύστημα εκτίθεται σε 2-3.000 διαφορετικά αντιγόνα, χωρίς καμία μακροπρόθεσμη επιπλοκή. Ο συνολικός αριθμός των αντιγόνων που περιέχεται σε όλα τα εμβόλια του εμβολιαστικού προγράμματος των παιδιών δεν ξεπερνά τα 270. Τα εμβόλια σήμερα παράγονται με πολύ πιο αυστηρές προδιαγραφές και ποιοτικούς ελέγχους από ό,τι παλιότερα και περιέχουν λιγότερα αντιγόνα.
- Μύθος: Τα εμβόλια περιέχουν υδράργυρο (θειομερσάλη), που βλάπτει τα παιδιά.
Αλήθεια: Κανένα από τα εμβόλια που κυκλοφορούν στην Ελλάδα την τελευταία δεκαετία δεν περιέχει υδράργυρο. Η θειομερσάλη χρησιμοποιούνταν παλιότερα σε φιαλίδια εμβολίων πολλαπλών χρήσεων ως συντηρητικό και, παρότι δεν αποδείχθηκε ότι στη μορφή και στην ποσότητα που ήταν μπορούσε να προκαλέσει κάποια επιπλοκή, αφαιρέθηκε από όλα τα εμβόλια λόγω αυξημένης ανησυχίας του κοινού.
- Μύθος: Τα εμβόλια περιέχουν άλλα συστατικά, όπως το αλουμίνιο, που μπορεί να βλάψουν τα παιδιά.
Αλήθεια: Το αλουμίνιο είναι πολύ κοινό μέταλλο στη φύση και χρησιμοποιείται σε ορισμένα εμβόλια για ενίσχυση της ανοσολογικής αντίδρασης. Το αλουμίνιο βρίσκεται σε τροφές, στο νερό, στον αέρα. Ενδεικτικά, η ποσότητα του αλουμινίου που λαμβάνει ένα βρέφος έως τους 6 μήνες από τα εμβόλια είναι 4 mg, από το μητρικό γάλα 6 mg, από τροποποιημένο γάλα αγελάδας 40 mg, από γάλα σόγιας 140 mg. Σε λήψη αντιόξινων δισκίων, η ημερήσια πρόσληψη αλουμινίου είναι 1.000 φορές μεγαλύτερη από όση ενός εμβολίου.
- Μύθος: Τα εμβόλια, και ειδικά το εμβόλιο ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας (MMR), προκαλούν αυτισμό.
Αλήθεια: Έχουν γίνει πολλές μελέτες σε διαφορετικούς πληθυσμούς, με πολύ μεγάλο αριθμό παιδιών, που έχουν δείξει ότι δεν υπάρχει καμία συσχέτιση συγκεκριμένων εμβολίων με τον αυτισμό ή άλλες νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Ο αυτισμός είναι νόσημα με γενετικό υπόστρωμα και δεν σχετίζεται με τον εμβολιασμό. Η υποτιθέμενη μελέτη συσχέτισης του εμβολίου MMR με νευροαναπτυξιακές διαταραχές δημοσιεύθηκε το 1998, με μόλις 12 παιδιά, και αποσύρθηκε, καθώς αποδείχθηκε ότι χρησιμοποιήθηκαν παραποιημένα στοιχεία, και ο κύριος συγγραφέας είχε οικονομικό όφελος για τα αποτελέσματα που παρουσίαζε.
- Μύθος: Τα εμβόλια προκαλούν συχνά σοβαρές παρενέργειες.
Αλήθεια: Οι συχνότερες παρενέργειες των εμβολίων είναι ήπιες και προβλέψιμες. Συνήθως, σκληρία ή ερεθισμός στο σημείο της ένεσης, πυρετός (συνήθως 1-2 κύματα), ανησυχία ή υπνηλία για 1-2 24ωρα. Οι σοβαρές παρενέργειες που μπορεί να συσχετιστούν με τον εμβολιασμό είναι εξαιρετικά σπάνιες (1:1.000.000) και συνήθως προκαλούνται λόγω υπερευαισθησίας ή αλλεργίας στα συστατικά του εμβολίου. Οι κίνδυνοι και οι επιπλοκές από φυσική νόσηση είναι πολύ πιο συχνές από ό,τι από τον εμβολιασμό. Η έγκριση των εμβολίων και η μελέτη της ασφάλειάς τους γίνεται από ανεξάρτητους διεθνείς οργανισμούς, με αυστηρά κριτήρια. Όλα τα δεδομένα των κλινικών μελετών δίνονται στη δημοσιότητα και δημοσιεύονται σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά για κρίση από άλλους επιστήμονες.
- Μύθος: Τα εμβόλια προωθούνται από τις φαρμακοβιομηχανίες λόγω κέρδους.
Αλήθεια: Τα εμβόλια που γίνονται στα παιδιά εξυπηρετούν το ατομικό και δημόσιο συμφέρον της μείωσης ή εξάλειψης σοβαρών λοιμωδών νοσημάτων. Τα περισσότερα εμβόλια, εκτός από την ατομική προστασία που προσφέρουν, μειώνουν τη φορεία και τη μετάδοση λοιμωδών παραγόντων στο περιβάλλον, δημιουργούν έτσι έναν τοίχο συλλογικής ανοσίας (ανοσίας της κοινότητας), που προφυλάσσει και ανεμβολίαστα άτομα και προλαμβάνει επιδημίες στην κοινότητα. Σε μια πολύ πρόσφατη μελέτη (MMRW April 2014), υπολογίστηκε ότι στις ΗΠΑ τα τελευταία 20 χρόνια λόγω του εμβολιασμού έχουν προληφθεί 732.000 θάνατοι, 322 εκατομμύρια νοσήσεις και 21 εκατομμύρια νοσηλείες. Ο εμβολιασμός είναι από τις πιο αποδοτικές επενδύσεις στη δημόσια υγεία, αφού έχει υπολογιστεί ότι για κάθε 1 δολ. που δαπανάται, επιστρέφουν στο κράτος 3 δολ. άμεσο όφελος και 10 δολ. αν λογαριαστεί και το κοινωνικό κόστος.
- Μύθος: Δεν χρειάζεται να εμβολιάσω το παιδί μου αφού εμβολιάζονται τα άλλα παιδιά.
Αλήθεια: Σε συνθήκες που μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού εμβολιάζεται (>95%), προστατεύονται και αυτοί που δεν εμβολιάζονται, καθώς μειώνεται η κυκλοφορία των λοιμωδών παραγόντων στην κοινότητα. Αν όμως το ποσοστό εμβολιασμού υποχωρήσει, τότε τα ανεμβολίαστα άτομα κινδυνεύουν να νοσήσουν και να παρουσιάσουν επιπλοκές από τα νοσήματα. Αυτό μπορεί να γίνει λόγω αύξησης ανεμβολίαστων ατόμων στην κοινότητα από είσοδο μετακινούμενων πληθυσμών ή μεταναστών ή λόγω άρνησης εμβολιασμού από φόβο για υποτιθέμενες παρενέργειες, θρησκευτικούς λόγους, παρακολούθηση εναλλακτικών μορφών ιατρικής που αρνούνται τα οφέλη του εμβολιασμού. Για παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη, υπήρξαν σημαντικές επιδημίες ιλαράς στη Γαλλία, τη Γερμανία και την Αγγλία, ενώ το 2014 στην Καλιφόρνια πέρασαν την μεγαλύτερη επιδημία ιλαράς της τελευταίας εικοσαετίας, λόγω της μείωσης του ποσοστού εμβολιασμού. Παρότι τα τελευταία χρόνια συζητιέται συχνά η αύξηση του αντιεμβολιαστικού κινήματος στην Ελλάδα, πιο σοβαρό πρόβλημα είναι τα παιδιά που ενώ οι γονείς επιθυμούν να τα εμβολιάσουν, δεν έχουν οικονομική δυνατότητα να επισκεφθούν παιδίατρο ή δεν έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και εμβόλια.
- Μύθος: Μπορώ να καθυστερήσω τον εμβολιασμό του βρέφους μου και θα το εμβολιάσω σε μεγαλύτερη ηλικία.
Αλήθεια: Τα βρέφη που είναι μικρότερα του έτους και στη συνέχεια τα νήπια <5 ετών αποτελούν τον πλέον ευαίσθητο πληθυσμό για να νοσήσει από λοιμώδη νοσήματα και να παρουσιάσει σοβαρές επιπλοκές. Ο έγκαιρος εμβολιασμός, σύμφωνα με το πρόγραμμα εμβολιασμού, προφυλάσσει τα παιδιά από σοβαρά νοσήματα. Επιπλέον, για την προστασία των νεογνών που δεν έχουν προλάβει να εμβολιαστούν, χρειάζεται να γίνεται και εμβολιασμός του οικιακού περιβάλλοντος με εμβόλια για κοκκύτη και γρίπη, ώστε να δημιουργείται περιβάλλον προστασίας.
Τα εμβόλια αποτελούν ζώνη ασφαλείας και ασπίδα προστασίας για τα λοιμώδη νοσήματα, ας μην τα στερήσουμε λοιπόν από τα παιδιά μας. Ειδικά σε μια χρονική συγκυρία όπως η παρούσα, που με τις μετακινήσεις πληθυσμών αυξάνει το ποσοστό του πληθυσμού που δεν είναι επαρκώς εμβολιασμένο, υπάρχει σημαντικός κίνδυνος για επανεμφάνιση λοιμωδών νοσημάτων.
