ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
Eνα αίνιγμα δεκαετιών, η τύχη περίπου 50.000 παλαιών βιβλίων και εγγράφων που εξαφανίστηκαν από την Πόλη τη δεκαετία του ’20, έρχεται και πάλι στο φως.
Το αρχοντικό στο οποίο στεγάστηκε ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινούπολης επί της οδού Τοpcilar 18. Κατεδαφίστηκε το 1965
Τα ιστορικά Αρχεία του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινούπολης, στα οποία περιλαμβάνονται αρκετά χειρόγραφα μεγάλης αξίας, αναζητούνταν εδώ και χρόνια. Τα ίχνη τους χάθηκαν, όταν το 1925 το μεγαλοπρεπές κτίριο που φιλοξενούσε
τη συλλογή στο Πέραν σφραγίστηκε από τις τουρκικές Αρχές. Ουδείς γνώριζε πού διασκορπίστηκε αυτός ο μοναδικός θησαυρός. Ορισμένοι υποστήριζαν ότι η συλλογή πουλήθηκε, ενώ άλλοι έλεγαν ότι είχε πολτοποιηθεί.
Στην πραγματικότητα αγνοείτο. Oλα αυτά μέχρι πρόσφατα, οπότε μία νέα ανακάλυψη ήρθε να αναπτερώσει τις ελπίδες όσων αγωνίζονται για την ανασυγκρότησή της: Oπως διαπιστώθηκε, τα χειρόγραφα Αρχεία του Ελληνικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως έχουν διασωθεί και βρίσκονται στο Τουρκικό Ιδρυμα Ιστορίας της Αγκυρας. Εχουν ψηφιοποιηθεί στο σύνολό τους και οι ενδιαφερόμενοι ερευνητές μπορούν να αγοράζουν τα ηλεκτρονικά αρχεία.
«Γνωρίζαμε ότι μετά το 1925 τα αρχεία μεταφέρθηκαν από την Κωνσταντινούπολη στην Αγκυρα, αλλά δεν ήξερε κανείς τι ακριβώς είχαν απογίνει. Μετά από αυτές τις εξελίξεις το Διοικητικό Συμβούλιο της Οικουμενικής Ομοσπονδίας Κωνσταντινουπολιτών έχει προβεί στις απαραίτητες ενέργειες διαμέσου της Πρεσβείας της Τουρκίας, ζητώντας πριν από όλα την παράδοση των ψηφιακών αρχείων του ΕΦΣΚ και στη συνέχεια την επιστροφή των αρχείων σε Ομογενειακό Ιδρυμα της Κωνσταντινούπολης όπου θα φτιαχτεί μια βιβλιοθήκη -στη μνήμη του Φιλολογικού Συλλόγου- ανοιχτή σε ερευνητές. Παράλληλα, θα συνεχίσουμε τις προσπάθειες του ακριβούς εντοπισμού των βιβλίων που έχουν διαμοιραστεί σε βιβλιοθήκες της Τουρκίας. Πρόκειται για μια παράνομη και σφετεριστική κατάσχεση», λέει ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας κ. Νίκος Ουζούνογλου.
Εξαιρετικής αξίας
Ο ίδιος επισημαίνει ότι εξαιρετική αξία έχουν περισσότερο τα αρχεία και όχι τα εκτυπωμένα βιβλία του 19ου αιώνα ή αρχών του 20ού, καθώς για τα περισσότερα από αυτά υπάρχουν αντίτυπα. «Αντιθέτως», λέει, «τα αρχεία περιέχουν μοναδικές πληροφορίες που δεν πρέπει να χαθούν. Είναι ιστορικά κείμενα και άλλα έγγραφα που διάφοροι άκληροι ομογενείς της οθωμανικής αυτοκρατορίας δώριζαν στον Σύλλογο».
Ο ίδιος επισημαίνει ότι εξαιρετική αξία έχουν περισσότερο τα αρχεία και όχι τα εκτυπωμένα βιβλία του 19ου αιώνα ή αρχών του 20ού, καθώς για τα περισσότερα από αυτά υπάρχουν αντίτυπα. «Αντιθέτως», λέει, «τα αρχεία περιέχουν μοναδικές πληροφορίες που δεν πρέπει να χαθούν. Είναι ιστορικά κείμενα και άλλα έγγραφα που διάφοροι άκληροι ομογενείς της οθωμανικής αυτοκρατορίας δώριζαν στον Σύλλογο».
 |
Ενδεικτικό είναι ένα από τα τεκμήρια της συλλογής, η χειρόγραφη μεσαιωνική περγαμηνή από την Αμισό στην οποία περιλαμβάνονται ευαγγελικά κείμενα, διηρημένα σε αναγνώσεις με μουσικά σημεία σημειωμένα με κόκκινο χρώμα. Η περγαμηνή φέρει τη χρονολογία 1213, όμως οι γνωρίζοντες την κατέτασσαν στον 10ο ή 11ο αιώνα. Στη συλλογή ανήκουν, επίσης, ένα Ευαγγέλιο του 12ου αιώνα, ένα χειρόγραφο του 1671 συνταχθέν από τον καλόγερο Κύριλλο σε 700 φύλλα και δεμένο με κόκκινο δέρμα, καθώς και ένα άλλο χειρόγραφο που πραγματεύεται το πώς αποσχίσθηκε η Ρώμη από τα τέσσερα Πατριαρχεία της Ανατολής.
Η βιβλιοθήκη του Συλλόγου συνέχισε να εμπλουτίζεται ακόμη και μετά τη φοβερή πυρκαγιά που ξέσπασε στην Πόλη κατακαίγοντας μεταξύ άλλων σημαντικό τμήμα της στις 24 Μαΐου 1870.
ΙΔΡΥΣΗ ΤΟ 1861
Το σπουδαίο έργο του Συλλόγου
Το σπουδαίο έργο του Συλλόγου
Η συλλογή του Φιλολογικού Συλλόγου καταρτίστηκε με το πάθος των Ρωμιών της Πόλης, οι οποίοι κατόρθωσαν να διατηρήσουν ζωντανή την ελληνική γλώσσα και τη μνήμη της καταγωγής τους. Οργανώνοντας θεατρικές παραστάσεις, χοροεσπερίδες και πλούσιες βιβλιοθήκες ανέπτυξαν τα γράμματα και δημιούργησαν μια ακμάζουσα κοινότητα λογίων στην Κωνσταντινούπολη του 19ου αιώνα. Σε αυτό το περιβάλλον γεννήθηκε στις 17 Απριλίου 1861 και ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος της Κωνσταντινούπολης κατά το πρότυπο των Ακαδημιών της Δυτικής Ευρώπης. Ολα είχαν ξεκινήσει λίγους μήνες νωρίτερα, όταν μια παρέα αποτελούμενη από τον ιατροφιλόσοφο Κωνσταντίνο Ηροκλή Βασιάδη, τους λόγιους αδελφούς Δημήτρη και Κωνσταντίνο Καλλιάδη και τον διπλωμάτη Αριστείδη Παλαιόλογο συγκεντρωνόταν στην οικία του αρχιάτρου Σπυρίδωνος Μαυρογένους και αποφάσιζε την ίδρυση ενός φιλολογικού σωματείου.
 |
Πρώτος πρόεδρος
Στην πρώτη συνεδρίασή του στις 4 Μαΐου 1861, πρόεδρος ορίστηκε ο προσωπικός ιατρός του σουλτάνου Μαχμούτ του Β΄, Στέφανος Καραθεοδωρής, καθηγητής της Ιατρικής Σχολής, σύμβουλος του υπουργείου Εκπαίδευσης. Οι γραμμές του Συλλόγου γρήγορα θα πύκνωναν από ακαδημαϊκούς, ανώτατους κρατικούς λειτουργούς και προσωπικότητες της εποχής από όλη την Ευρώπη. Ο Σύλλογος ιδρύει σχολεία όλων των βαθμίδων, εκδίδει και διανέμει διδακτικά βιβλία, ενισχύει οικονομικά άπορες ελληνικές κοινότητες για την ανάπτυξη των γραμμάτων, συστήνει φυσιογνωστική και αρχαιολογική συλλογή, παραδίδει δημόσια μαθήματα και διοργανώνει τους περίφημους διαγωνισμούς του μεταξύ των οποίων ο Ζωγράφειος Αγών, για «τις ελληνικές διαλέκτους, τα ήθη και τα έθιμα του ελληνικού λαού» και ο «Μαυρογένειος διαγωνισμός αρετής».
Στην πρώτη συνεδρίασή του στις 4 Μαΐου 1861, πρόεδρος ορίστηκε ο προσωπικός ιατρός του σουλτάνου Μαχμούτ του Β΄, Στέφανος Καραθεοδωρής, καθηγητής της Ιατρικής Σχολής, σύμβουλος του υπουργείου Εκπαίδευσης. Οι γραμμές του Συλλόγου γρήγορα θα πύκνωναν από ακαδημαϊκούς, ανώτατους κρατικούς λειτουργούς και προσωπικότητες της εποχής από όλη την Ευρώπη. Ο Σύλλογος ιδρύει σχολεία όλων των βαθμίδων, εκδίδει και διανέμει διδακτικά βιβλία, ενισχύει οικονομικά άπορες ελληνικές κοινότητες για την ανάπτυξη των γραμμάτων, συστήνει φυσιογνωστική και αρχαιολογική συλλογή, παραδίδει δημόσια μαθήματα και διοργανώνει τους περίφημους διαγωνισμούς του μεταξύ των οποίων ο Ζωγράφειος Αγών, για «τις ελληνικές διαλέκτους, τα ήθη και τα έθιμα του ελληνικού λαού» και ο «Μαυρογένειος διαγωνισμός αρετής».
Κατερίνα Ροββά
