Η ευφορία κράτησε μόλις δύο 24ωρα -όσο και η “επίθεση γοητείας”, όπως την αποκάλεσε ο ευρωπαϊκός Τύπος, που εξαπέλυσε η Άγκυρα, ανακοινώνοντας την εξομάλυνση των σχέσεών της με το Ισραήλ και κατόπιν την προσπάθεια συμφιλίωσης
Στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Μαύρης Θάλασσας οι βασικοί παίκτες παίζουν τις “μουσικές καρέκλες” κλείνοντας πρόσφατα μέτωπα αντιπαράθεσης και αναδιατάσσοντας διαρκώς συμμαχίες. Όμως οι τζιχαντιστές αντιλαμβάνονται ότι μένουν εκτός πεδιάς. Εξ ού και αποτελούν τους κυριότερους υπόπτους για το αιματηρό μήνυμα, με τουλάχιστον 28 νεκρούς και 60 τραυματίες που δόθηκε από την επίθεση τριών βομβιστών αυτοκτονίας στο διεθνές αεροδρόμιο Ataturk της Κωνσταντινούπολης το βράδυ της Τρίτης.
Γεγονός πάντως παραμένει ότι ο Τούρκος πρόεδρος Tayyip Erdoğan διαθέτει ιδιαίτερο ένστικτο πολιτικής επιβίωσης. Αυτό κατεξοχήν υπαγόρευσε τις κινήσεις των τελευταίων ημερών για την έξοδο της Τουρκίας από την ιδιότυπη διπλωματική απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί, μετά τις αποτυχημένες επιλογές της στη συριακή κρίση.
Η πρώτη τέτοια κίνηση ήταν η συμφιλίωση με το Ισραήλ, μετά από τα έξι χρόνια ψυχρότητας που προκάλεσε ο θάνατος δέκα Τούρκων ακτιβιστών από επιδρομή ισραηλινών ειδικών δυνάμεων στο πλοίο Mavi Marmara στα διεθνή ύδατα έξω από τη Λωρίδα της Γάζας. Η συνάντηση του Τούρκου υφυπουργού Feridun Sinirlioğlu και του Ισραηλινού απεσταλμένου Joseph Ciechanover, στη Ρώμη, την Κυριακή 27 Ιουνίου, και κατόπιν οι χωριστές ανακοινώσεις των δύο πρωθυπουργών την επομένη, επικύρωσαν την επιστροφή των δύο χωρών (που άλλοτε αποτελούσαν στενούς συμμάχους) τουλάχιστον σε μία κατάσταση “ψυχρής ειρήνης”.
Η δεύτερη κίνηση συμφιλίωσης αφορούσε τις ρωσοτουρκικές σχέσεις. Με επιστολή που έστειλε στον Vladimir Putin o Τούρκος πρόεδρος εξέφρασε την συγγνώμη του για την κατάρριψη του ρωσικού Suhoi-24 στις 24 Νοεμβρίου του 2015 από τουρκικά μαχητικά F-16 σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από τα συροτουρκικά σύνορα, και τον φόνο ενός εκ των χειριστών του από πυρά Τουρκομάνων ανταρτών στο συριακό έδαφος.
Ο συνεργάτης του Erdoğan, Ibrahim Kalın δήλωσε μάλιστα ότι η χώρα του προθυμοποιείται να καταβάλει αποζημίωση για το καταρριφθέν αεροσκάφος, ενώ ο πρωθυπουργός Binali Yıldırım δήλωσε ότι θα αναληφθούν νομικές ενέργειες εναντίον του Τούρκου πολίτης που φέρεται ότι ευθύνεται για τον φόνο του Ρώσου πιλότου. Μάλιστα σύμφωνα με εκπρόσωπο του Κρεμλίνου την Τετάρτη αναμένεται και τηλεφωνική επικοινωνία Putin-Erdoğan.
Η τουρκική πλευρά προσπαθεί ακόμη και τώρα να θολώσει τα νερά για λόγους γοήτρου, υποστηρίζοντας ότι ο Erdoğan απλώς εξέφρασε “τη λύπη του” για τα γεγονότα του Νοεμβρίου, αν και το Κρεμλίνο δηλώνει ότι έλαβε επιστολή “συγγνώμης”.
Σε κάθε περίπτωση, είναι σαφές ότι η Άγκυρα έκανε ένα βήμα πίσω: η επιχειρηματολογία που προέβαλλε μέχρι πρότινος αναφερόταν σε αυτονόητη απάντηση προς παραβίαση του τουρκικού εναέριου χώρου -όμως η Μόσχα κατέστησε σαφές ότι καμία προσπάθεια αποκατάστασης των σχέσεων δεν θα ήταν δυνατή, δίχως έμπρακτη έκφραση μεταμέλειας.
Οπωσδήποτε για την Άγκυρα μέτρησαν παράγοντες όπως η επιθυμία της τουρκικής ηγεσίας να μην μείνει έξω από τις εξελίξεις στη Συρία, να έχει λόγο στην όποια διαδικασία ειρήνευσης, που προς το παρόν αργεί, και να αποφύγει ενδεχόμενα ιδιαίτερα αρνητικά, όπως η de facto διαμόρφωση νέας κουρδικής κρατικής οντότητας στη βόρεια Συρία.
Οι άμεσοι οικονομικοί λόγοι, ίσως ήταν όμως πιο πιεστικοί. Όπως παρατήρησε και ο Konstantin Kosachyov, επικεφαλής της επιτροπής διεθνών σχέσεων της Ρωσικής Άνω Βουλής, οι παραλίες στην Τουρκία χωρίς Ρώσους και τα γιαπιά στην Ρωσία χωρίς Τούρκους εργάτες είχαν πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο από οποιαδήποτε στρατιωτική ή πολιτική απειλή. Στο πλαίσιο των οικονομικών επιχειρημάτων για την επανασυμφιλίωση μπορεί να ενταχθεί και η ανακοίνωση του ρωσικού κρατικού ενεργειακού κολοσσού Gazprom (την ίδια ημέρα με την παραλαβή της επιστολής Erdoğan) ότι προσφέρεται πάντα για διάλογο ως προς τον αγωγό φυσικού αερίου Turkish Stream, ο οποίος και αποτέλεσε πρόταση του Ρώσου προέδρου κατά την επίσκεψή του στην Τουρκία το Δεκέμβριο 2014.
Πάντως ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Dmitry Peskov προειδοποίησε τους ανυπόμονους: “Η αποστολή ενός μηνύματος από τον πρόεδρο Erdoğan είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα, αλλά δεν πρέπει να φαντάζεται κανείς πως θα καταφέρουμε να τα εξομαλύνουμε όλα μέσα σε μερικές ημέρες”.
Παρότι η ρωσική πλευρά τονίζει τη διάθεσή της να εξομαλυνθούν οι σχέσεις των δύο χωρών και προχώρησε και σε άλλες χειρονομίες καλής θέλησης, όπως είναι η ανακοίνωση της ρωσικής κυβέρνησης ότι θα δοθούν ξανά άδειες εργασίας σε Τούρκους πολίτες, αλλά και η αναγγελία της συμμετοχής του Τούρκου υπουργού εξωτερικών Mevlüt Çavuşoğlu στη σύνοδο υπουργών της Οικονομικής Συνεργασίας του Εύξεινου Πόντου, στο Σότσι στις 29 Ιουνίου, όπου και θα συναντήσει για πρώτη φορά από το Δεκέμβριο του 2015 τον Ρώσο ομόλογό του Sergei Lavrov, είναι σαφές ότι υπάρχουν ακόμη σοβαρά ανοιχτά ζητήματα.
Άλλωστε, οι εξελίξεις των τελευταίων ετών έδειξαν ότι οι διαφορές και οι αντιπαραθέσεις ανάμεσα στη Ρωσία και την Τουρκία ξεπερνούν κατά πολύ το χειρισμό ενός ατυχούς περιστατικού, αλλά αφορούν τις διαφορετικές τοποθετήσεις σε κρίσιμα θέματα. Πάνω από όλα, καθοριστικός ήταν ο συντονισμός της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής με ευρύτερες προσπάθειες περιορισμού της όποιας γεωστρατηγικής εμβέλειας της Ρωσίας, είτε μέσω της αλλαγής καθεστώτος στη Δαμασκό, είτε μέσω της ενίσχυσης ένοπλων ισλαμιστών που απειλούν άμεσα και τη ρωσική κυριαρχία στον βόρειο Καύκασο. Όπως τόνισε πάλι ο Konstantin Kosachyov, οι διαφορές ανάμεσα στην Ρωσία και την Τουρκία είναι πολύ βαθύτερες και αναφέρονται στους “λόγους, την εξέλιξη και τα πιθανά αποτελέσματα” συγκρούσεων στη Συρία, στο Ιράκ και αλλού. Κατά συνέπεια, τόνισε ο Ρώσος γερουσιαστής, “θα περιμένουμε από την Τουρκία μια αναθεώρηση, τρόπον τινά, των προσεγγίσεων, που όχι μόνο είχαν ως αποτέλεσμα την επιβάρυνση των σχέσεων με τη Ρωσία αλλά και την άμεση επιδείνωση της κατάστασης στις περιοχές συγκρούσεων, δια της ευθείας υποστήριξης των τρομοκρατικών δομών”. Για να συμπληρώσει ότι “πέραν των εκφράσεων λύπης και συγγνώμης, θα ζητήσουμε ασφαλώς πράξεις που να δείχνουν ότι αλλάζουν οι τουρκικές θέσεις”.
Σε αυτό το φόντο έχει ενδιαφέρον το ότι και ο Τούρκος πρόεδρος έχει δηλώσει πως θέλει να συνεργαστεί με τον Ρώσο ομόλογό του “στις περιφερειακές κρίσεις και την τρομοκρατία” -παραπέμποντας εμμέσως σε μία συνεννόηση σχετικά με τη Συρία.
Μένει να δούμε εάν η τουρκική προσπάθεια ανάταξης της απώλειας φίλων στην περιοχή, που σηματοδοτήθηκε και από την αποπομπή του πρωθυπουργού Ahmet Davutoğlu, θα συνεχιστεί με ανάλογες πρωτοβουλίες και σε άλλα ανοιχτά μέτωπα, όπως το Κυπριακό, με δεδομένη και την πρόοδο των δικοινοτικών συνομιλιών το προηγούμενο διάστημα, ή το ζήτημα θέμα των σχέσεων με την Αίγυπτο, που τραυματίστηκαν μετά την ανατροπή του εκ της Μουσουλμανικής Αδελφότητας προερχόμενου προέδρου Morsi το 2013.
