ΑΓΓΕΛΟΣ Μ. ΣΥΡΙΓΟΣ
Τα ερωτήματα ως προς το τουρκικό πραξικόπημα των 12 ωρών είναι πολλά:
1. Πόσοι συμμετείχαν στο πραξικόπημα; Μέχρι σήμερα έχουν συλληφθεί περίπου 3.000 άτομα, που θεωρήθηκε ότι ενέχονταν στο πραξικόπημα. Σε αυτούς περιλαμβάνονταν εκτός από τους αξιωματικούς και πολλοί στρατιώτες που συμμετείχαν κατόπιν διαταγών. Ο αριθμός τους είναι μικρός εν συγκρίσει προς τους 640.000 στρατιωτικούς που υπηρετούν στον τουρκικό στρατό.
2. Γιατί δεν συνελήφθησαν πολιτικοί; Βασική αρχή κάθε πραξικοπήματος είναι η σύλληψη ή εξουδετέρωση των πολιτικών. Αντιθέτως, στην Τουρκία συνελήφθησαν μόνον κάποιοι στρατιωτικοί. Οι πολιτικοί παρέμειναν ελεύθεροι με προεξάρχοντες τον πρόεδρο και τον πρωθυπουργό της χώρας. Σύμφωνα με όσα έγιναν γνωστά, οι πραξικοπηματίες επιτέθηκαν στο ξενοδοχείο όπου διέμενε ο Ερντογάν, αλλά μόνον αφότου είχε φύγει. Επίσης, δύο μαχητικά αεροσκάφη των πραξικοπηματιών εγκλώβισαν το αεροπλάνο του Ερντογάν αλλά –άγνωστο για ποιους λόγους– δεν προχώρησαν στην κατάρριψή του.
3. Γιατί οι πραξικοπηματίες δεν διέκοψαν τις τηλεπικοινωνίες; Ενα από τα βασικά όπλα επίδοξων πραξικοπηματιών είναι η διακοπή των τηλεπικοινωνιών, που οδηγεί σε αδυναμία πληροφορήσεως. Αντιθέτως, οι στασιαστές στρατιωτικοί, λόγω των στρατιωτικών δικτύων που χρησιμοποιούν, μπορούν να επικοινωνούν άνετα μεταξύ τους. Στην προκειμένη περίπτωση, οι πραξικοπηματίες όχι μόνον δεν διέκοψαν τις τηλεπικοινωνίες αλλά λέγεται ότι χρησιμοποιούσαν και μία εφαρμογή στα κινητά τους για να επικοινωνούν μεταξύ τους! Επιπλέον, αφέθηκαν να λειτουργούν τα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που στο παρελθόν τα έκλεινε το κράτος για πολύ πιο ασήμαντα ζητήματα.
4. Οι τηλεοπτικοί σταθμοί: Οι πραξικοπηματίες δεν διέκοψαν τη λειτουργία όλων των τηλεοπτικών σταθμών. Εδώ ίσως υπάρχει δικαιολογία καθότι οι τηλεοπτικοί σταθμοί είναι πάνω από 30. Ο μικρός αριθμός των στρατιωτικών που συμμετείχαν, δεν επέτρεψε την κατάληψη όλων των σταθμών.
5. Γιατί έγινε τόσο νωρίς το πραξικόπημα; Ηταν περίεργη η ώρα του πραξικοπήματος γύρω στις 9-10 το βράδυ της Παρασκευής με τους δρόμους γεμάτους με κόσμο. Αντιθέτως, εάν το πραξικόπημα γινόταν μεταμεσονύκτιες ώρες, ο κόσμος θα αργούσε πολύ να πληροφορηθεί τα νέα και να αντιδράσει.
6. Ποιοι αντιστάθηκαν στους πραξικοπηματίες;
• Η κυρίαρχη αφήγηση του καθεστώτος θέλει να αντιστάθηκαν στο πραξικόπημα πολίτες που βγήκαν στους δρόμους όταν τους κάλεσαν ο Ερντογάν και οι ιμάμηδες (που ανάγονται πλέον σε προστάτες της δημοκρατίας). Μπορούσαν οι πολίτες να τα βάλουν με πάνοπλους στρατιώτες; Προφανώς όχι. Από τον ανακοινωμένο αριθμό των 295 νεκρών προκύπτει ότι 105 εξ αυτών είναι πραξικοπηματίες και οι υπόλοιποι «πολίτες», όπως αναφέρθηκε. Εάν οι άοπλοι πολίτες επιτέθηκαν στους πραξικοπηματίες, θα έπρεπε να υπάρχουν εκατόμβες θυμάτων εκ μέρους τους. Αντιστοίχως, ο αριθμός των νεκρών πραξικοπηματιών είναι συγκριτικά πολύ μεγάλος, δεδομένου ότι η φερόμενη ως άλλη πλευρά –οι πολίτες– ήταν άοπλη.
• Στις φωτογραφίες (που προέρχονταν από την Κωνσταντινούπολη και όχι την Αγκυρα, όπου φαίνεται ότι έγιναν οι πιο σοβαρές συγκρούσεις) εμφανίζονται αστυνομικοί να συλλαμβάνουν τους στρατιώτες. Εάν η αστυνομία ανέλαβε το βάρος της συγκρούσεως με τους πραξικοπηματίες, θα είναι η πρώτη φορά στα ιστορικά χρονικά όπου αστυνομικές δυνάμεις κατορθώνουν να νικήσουν έναν κατά πολύ υπέρτερο από πλευράς μέσων και όπλων στρατιωτικό μηχανισμό.
• Το πιο λογικό είναι εκτός από την αστυνομία να συγκρούσθηκαν με τους πραξικοπηματίες και οι υπόλοιποι στρατιωτικοί, που άλλωστε αποτελούσαν τη συντριπτική πλειονότητα. Αυτή όμως η εκδοχή δεν αναφέρεται από την κυβέρνηση.
7. Γιατί στοχοποιήθηκε εξαρχής ο Φετουλάχ Γκιουλέν; Από την πρώτη ώρα του πραξικοπήματος κι ενώ όλοι έδειχναν αιφνιδιασμένοι, ο πρόεδρος Ερντογάν και ο πρωθυπουργός ανέφεραν ότι πίσω από το πραξικόπημα ήσαν άνθρωποι του Φετουλάχ Γκιουλέν. Αυτό ήταν περίεργο, δεδομένου ότι αρκετές ώρες μετά το πραξικόπημα αναζητούνται ακόμη οι βασικοί του πρωτεργάτες.
Συμπερασματικά, παρά την ευρέως διαδεδομένη εντύπωση, είναι δύσκολο να θεωρηθεί ότι ο Ερντογάν βρισκόταν πίσω από το πραξικόπημα. Οσο θεωρητικώς διασφαλισμένη και να ήταν μία τέτοια ενέργεια, δεν έπαυε να αποτελεί βουτιά στο κενό στην οποία ουδείς εχέφρων άνθρωπος θα έμπαινε. Επιπλέον, η απόπειρα πραξικοπήματος έγινε και ήταν σοβαρή.
Παράλληλα, όμως, είναι αδύνατον οι πραξικοπηματίες να αγνοούσαν βασικές αρχές διοργανώσεως πραξικοπημάτων. Μία πιθανότητα είναι οι πραξικοπηματίες να απέφυγαν να προχωρήσουν σε πλήρη σχεδιασμό για να μη γίνουν γνωστές οι κινήσεις τους στις μυστικές υπηρεσίες του Ερντογάν. Ξεκίνησαν ένα πρόχειρα σχεδιασμένο πραξικόπημα με την ελπίδα ότι η δυναμική των γεγονότων θα δημιουργούσε μια κρίσιμη μάζα υπέρ τους που θα επέτρεπε την επιβολή τους.
Πολύ πιο ισχυρή πιθανότητα είναι οι πραξικοπηματίες να πληροφορήθηκαν ότι ο Ερντογάν ετοιμαζόταν να εκδιώξει κάθε αντίθετη φωνή (κεμαλικούς, οπαδούς του Γκιουλέν κ.λπ.) από τον στρατό, την αστυνομία, τη Δικαιοσύνη και το δημόσιο. Προχώρησαν σε μια απεγνωσμένη και εκ των πραγμάτων βιαστική ενέργεια για να τον προλάβουν. Κάτι τέτοιο επιβεβαιώνει και η ετοιμότητα της τουρκικής κυβερνήσεως να κατηγορήσει αμέσως το κίνημα Γκιουλέν και να προχωρήσει, ώρες μετά το πραξικόπημα, σε μαζικές εκκαθαρίσεις παντού.
*Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνούς δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο.
