Το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 27

Καθώς οι βίαιες πολιτικές επιπτώσεις του Brexit συνεχίζουν να καταπλήσσουν τον κόσμο, οι ηγέτες σε άλλα κράτη- μέλη παλεύουν με τη νέα πραγματικότητα της ΕΕ. Έκριναν ότι είναι πολύ νωρίς να βγάλουν συμπεράσματα στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο

Η απάντηση παρέχεται, εν μέρει, στο ανακοινωθέν που εκδόθηκε μετά από την άτυπη συνεδρίαση της 29ης Ιουνίου: οι 27 της ΕΕ θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουν το γεγονός ότι πάρα πολλοί άνθρωποι στην Ευρώπη είναι δυσαρεστημένοι με την τωρινή κατάσταση και περιμένουν από τους ηγέτες τους να τα πάνε καλύτερα στην παροχή ασφάλειας, θέσεων εργασίας και ανάπτυξης, ιδιαίτερα για τους νέους. Για να ληφθεί οποιοδήποτε μέτρο στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να είναι σύμφωνο με την “Στρατηγική Ατζέντα” της ΕΕ.

Σε αντίθεση με τις προσδοκίες πολλών, η αναφορά εδώ δεν είναι στη νέα παγκόσμια στρατηγική της ΕΕ που παρουσιάστηκε στο Ευρωπαϊκό συμβούλιο πριν από μία ημέρα ή στις διαφορετικές στρατηγικές της ενιαίας αγοράς, συμπεριλαμβανομένης της ενέργειας, ή στα σχέδια δράσης που προτείνονται από την Κομισιόν για να ολοκληρωθούν και να εφαρμοστούν μέχρι το 2018. Ενώ αυτές οι στρατηγικές και τα σχέδια μπορεί να παρέχουν χρήσιμα πλαίσια για εξέταση, στο ανακοινωθέν τους οι 27 αναφέρθηκαν στην “Στρατηγική Ατζέντα για την ΕΕ σε περιόδους Αλλαγών”, που υιοθετήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο σε αντίδραση στο (εκ των υστέρων, ήπιο) σοκ των Ευρωεκλογών τον ΙΟύνιο του 2014.

Τότε, οι 28 συμφώνησαν σε πέντε πρωταρχικές προτεραιότητες για να καθοδηγήσουν το έργο της ΕΕ στη διάρκεια ενός νομοθετικού κύκλου μέχρι το 2019. Ισχυρότερες οικονομίες με περισσότερες θέσεις εργασίας, κοινωνίες ικανές να ενδυναμώσουν και να προστατεύσουν τους πολίτες μέσω της εκπαίδευσης. Καταπολέμηση της φορολογικής απάτης και παροχή δικτύων κοινωνικής ασφάλειας. Ένα ασφαλές ενεργειακό και κλιματικό περιβάλλον. Αποτελεσματική κοινή δράση στον κόσμο. Και έναν αξιόπιστο τομέα ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, με έμφαση στην καλύτερη διαχείριση της μετανάστευσης, της καταπολέμησης του εγκλήματος και της τρομοκρατίας, και της δικαστικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών.

Εών η δράση σε όλους τους τομείς παραμένει κρίσιμη για την ΕΕ, οι θεσμοί και τα κράτη- μέλη έχουν διανύσει κάποια απόσταση έκτοτε, όπως επιβεβαιώνουν προηγούμενες αναφορές στις στρατηγικές παγκόσμιας και ενιαίας αγοράς. Γιατί τότε, οι 27 της ΕΕ επανεξετάζουν ένα ξεχασμένο χρόνια έγγραφο από το 2014; Ίσως οι ηγέτες αισθάνθηκαν την ανάγκη να επιστρέψουν στα βασικά, να εξοπλίσουν τις κοινωνίες τους για το μέλλον και να ενισχύσουν την εμπιστοσύνη; Ίσως ήθελαν να εδραιώσουν τα σχέδιά τους για το μέλλον σε ένα έγγραφο που δεν ασχολείται με το ακανθώδες ζήτημα για τον σεβασμό των δημοκρατικών αρχών και το κράτος δικαίου; ίσως επίσης αισθάνθηκαν ότι μόνο αυτό το έγγραφο παρείχε αρκετό κοινό έδαφος για να εργαστούν προς μια “καλύτερη” Ευρωπαϊκή Ένωση, δηλαδή μία Ένωση που δεν καθορίζεται από τον διάλογο για “περισσότερη ή λιγότερη Ευρώπη”.

Πραγματικά, εάν οι διακηρύξεις που εκδόθηκαν από διάφορες ομάδες των ηγετών στις μέρες μεταξύ του βρετανικού δημοψηφίσματος και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Ιουνίου έχουν κάτι να πούνε, τότε υπάρχουν τεράστιες διαφορές απόψεων για το πώς θα δημιουργηθεί μία νόμιμη ΕΕ. Ορισμένα κράτη-μέλη τάσσονται υπέρ μιας πιο άμεσης εμπλοκής των πολιτών στη “δική τους” Ευρωπαϊκή Ένωση για παράδειγμα, ενώ οι τέσσερις του Βίζεγκραντ (Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία και Σλοβακία) ιδιαίτερα, πιέζουν για τον επαναπατρισμό των εξουσιών στις κυβερνήσεις. Η ανάγκη για περαιτέρω ενοποίηση εκλαμβάνεται επίσης διαφορετικά, με τα “παλαιά” κράτη-μελη όπως η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιταλία να επιθυμούν να προχωρήσουν σε θέματα όπως η ανεργία των νέων, η ασφάλεια και η άμυνα, ενώ κάποια από τα “νεότερα” κράτη-μέλη αντιστέκονται στην ιδέα περισσότερου υπέρ-εθνικού. Ομοίως, δεν υπάρχει συναίνεση για το εάν χρειάζεται αλλαγή της συνθήκης για την μεταρρύθμιση της ΕΕ. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και οι χώρες του Βιζεγκραντ είναι υπέρ της αλλαγής της συνθήκης, ενώ το Συμβούλιο και η Κομισιόν τάσσονται υπέρ των μεταρρυθμίσεων, βάσει των υφιστάμενων συνθηκών.

Το τζίνι που βγήκε από το μπουκάλι του Brexit έχει τώρα κατέβει στις Βρυξέλλες. Έχουν προκύψει ανταγωνιστικά συμφέροντα σχετικά με το ερώτημα του πώς να επαναπροσδιοριστεί η ΕΕ για συγκεκριμένο σκοπό. Τα δύσκολα εθνικά δημοψηφίσματα (σε Ουγγαρία και Ιταλία) και οι μεγάλες εκλογές  (σε Γαλλία, Γερμανία και αλλού) που είναι προγραμματισμένες για τους επόμενους μήνες, θα διατηρήσουν το φλέγον ζήτημα ζωντανό μέχρι το τέλος του 2017. Τα μέλη των 27 της ΕΕ θα είναι με σκέψη προς το μέλλον; Θα θέλουν να έχουν λόγο στο πώς ένα ανοιχτό και δίκαιο διεθνές οικονομικό σύστημα  είναι κατασκευασμένο, με διαρκή πρόσβαση στα Παγκόσμια Κοινά; Θα συσπειρωθούν γύρω από την ευρωπαϊκή σημαία για να σώσουν το project ολοκλήρωσης ή θα ακολουθήσουν το παράδειγμα του Ηνωμένου Βασιλείου και θα γίνουν ο νεκροθάφτης της ΕΕ;

ΤΟ βάρος τώρα είναι σε όλους εκείνους που εύχονται το Brexit να γίνει ένα θετικό σημείο καμπής στην μετά τον Ψυχρό Πόλεμο τάξη να προσφέρει συγκεκριμένες προτάσεις στη διάρκεια της θερινής περιόδου προβληματισμού. Το status quo θα σημαίνει πτώση. Εάν ποτέ υπήρξε μία στιγμή όπου οι τολμηρές ιδέες θα αναγεννήσουν πολιτική ώθηση για την ευρωπαϊκή ενοποίηση, αυτή είναι τώρα. Η παγκόσμια στρατηγική για την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας της ΕΕ, με τον τίτλο “Κοινό όραμα, κοινή δράση: Μια ισχυρότερη Ευρώπη”, έρχεται σε μια ιδιαίτερα ευοίωνη στιγμή. Πραγματικά, για να μεταφέρουμε αποσπάσματα από την Στρατηγική, “θα χρειαστεί να εξοπλιστούμε για να αντιδράσουν πιο γρήγορα και ευέλικτα στο άγνωστο που βρίσκεται εμπρός μας. Μια Ένωση που να ανταποκρίνεται περισσότερο, απαιτεί αλλαγή” (σελ. 46). Τώρα ζητείται περισσότερη δέσμευση, όχι αποξένωση. Οι ηγέτες των 27 καλά θα κάνουν να μεταφράσουν αυτό το μήνυμα σε δράση όταν συναντηθούν στην Μπρατισλάβα τον Σεπτέμβριο.