Το Συμβούλιο της Αγίας και μεγάλης Ορθόδοξης Εκκλησίας, το οποίο σχεδιαζόταν εδώ και περισσότερα από 50 χρόνια, ξεκίνησε στην Κρήτη στις 19 Ιουνίου χωρίς τους αντιπροσώπους τεσσάρων εκ των εκκλησιών -συμπεριλαμβανομένης της Ρωσικής
Ορθόδοξης Εκκλησίας- καθώς αποχώρησαν από τη σύνοδο τρεις μόλις εβδομάδες πριν αυτή ξεκινήσει. Τα θεολογικά και ιστορικά προβλήματα που επικαλούνται όσοι την μποϊκόταραν, είναι στην πραγματικότητα στενά συνυφασμένα με την εκκλησιαστική πολιτική, και η αποχώρηση της τελευταίας στιγμής θα υπονομεύσει την αρχή της Ορθόδοξης ιεραρχίας.
Η Αγία Σύνοδος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ψήφισε να μην παραβρεθεί στο Πανορθόδοξο Συμβούλιο σε μια έκτακτη συνεδρίαση στις 13 Ιουνίου. Ανεξαρτήτως των εκτεταμένων δικαιολογιών που παρείχαν, το βασικό αποτέλεσμα ήταν ξεκάθαρο: ο Πατριάρχης Μόσχας τορπίλισε την εκδήλωση. Χωρίς τον δεύτερο μεγαλύτερο μέλος του -την ρωσική ορθόδοξη εκκλησία με επικεφαλής τον Πατριάρχη Κύριλλο- το Συμβούλιο δεν θα είχε πλέον το ίδιο κύρος για τον ορθόδοξο κόσμο, αν και ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος της Κωνσταντινούπολης, με έδρα την Κωνσταντινούπολη “πρώτος μεταξύ ίσων” των Ορθοδόξων Πατριαρχών, κατόρθωσε να το ξεπεράσει.
Οι εκκλησίες της Βουλγαρίας, της Αντιόχειας, και της Γεωργίας, είχαν αρχικά αρνηθεί να πάρουν μέρος στο Συμβούλιο, επικαλούμενες θεολογικές ενστάσεις ως προς τα έγγραφα, τα οποία έχουν εκπονηθεί από διάφορες γενιές εκκλησιαστικών αξιωματούχων και θεολόγων, για περισσότερο από μισό αιώνα.
Όταν τα τελευταία προσχέδια των εγγράφων δημοσιεύθηκαν στα τέλη του χειμώνα, δέχθηκαν σφοδρή κριτική από όλο το φάσμα της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Το πιο αμφιλεγόμενο κείμενο είναι το έγγραφο με τίτλο “Σχέσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας με τον υπόλοιπο Χριστιανικό Κόσμο”. Η παραδοσιακή ορθόδοξη εκκλησιολογία βλέπει απερίφραστα όλες τις άλλες χριστιανικές ενώσεις και κοινότητες ως αιρετικές, αλλά με την εξέλιξη του οικουμενικού κινήματος στον 20ο αιώνα, οι επαφές με άλλες χριστιανικές κοινότητες άρχισαν να εξελίσσονται και ο όρος “χριστιανκκές εκκλησίες και ομολογίες” έχει τεθεί σε κοινή χρήση. Οι επικριτές του εγγράφου, το οποίο αναφέρεται στην χριστιανική ενότητα, προτείνουν την απόρριψη όλων των καινοτομιών και την επιστροφή στην παραδοσιακή στάση απέναντι στους μη ορθοδόξους χριστιανούς.
Τέτοιες συζητήσεις μπορεί να φαίνονται αφηρημένες, αλλά θα είχαν πραγματικές συνέπειες. Τον Φεβρουάριο του 2016 ο Πατριάρχης Κύριλλος συναντήθηκε με τον Πάπα Φραγκίσκο σε μια συνάντηση που έλαβε τον χαρακτηρισμό “ιστορική” και πραγματοποιήθηκε ως μια πηγή ελπίδας για ένα νέο στάδιο συνεργασίας στον χριστιανικό κόσμο. Εάν το κείμενο των σχέσεων δεν διατηρεί τις βασικές του αρχές, η συνάντηση με τον Πάπα μπορεί να καταγγελθεί ως μια συνάντηση με έναν αιρετικό. Η ενεργή συνεργασία με Καθολικούς κΙ Προτεστάντες στη σφαίρα της εκπαίδευσης και της φιλανθρωπίας, θα υπονομευόταν. Ασφαλώς, θα διατηρούνταν κάποια συνεργασία, αλλά θα γινόταν επισήμως αντιφατική με την επίσημη θέση της ρωσικής ορθόδοξης εκκλησίας.
Ένα άλλο έγγραφο, “το μυστήριο του γάμου και τα κωλύματά του”, συναντά την αντίθεση της γεωργιανής ορθόδοξης εκκλησίας διότι επιτρέπει, υπό ορισμένες συνθήκες, την ευλογία του γάμου μεταξύ ορθοδόξων χριστιανών και οπαδών άλλων θρησκειών. Πολλές εκκλησίες τώρα επιτρέπουν αυτή την πρακτική, και για άλλη μία φορά, η επιστροφή σε μια αυστηρή θέση θα είχε πρακτικές συνέπειες.
Για παράδειγμα, ας πούμε ότι ένας Ρώσος κυβερνήτης έχει μία κόρη η οποία ζει στην Ολλανδία και θέλει να παντρευτεί έναν Ολλανδό Καλβινιστή. Ο ευσεβής ηγεμόνας ζητά από τον Πατριάρχη της Μόσχας να δώσει την έγκρισή του για τον γάμο. Ωστόσο, ο Πατριάρχης αρνείται, δηλώνοντας ότι το 2016 η Ορθόδοξη εκκλησία έλαβε μία απόφαση να μην ευλογεί γάμους με οπαδούς άλλων πίστεων. Ο Ρώσος ηγεμόνας είναι συγκλονισμένος και, βλέποντας την απογοήτευσή του, ο Πατριάρχης προσπαθεί να βρει έναν τρόπο να παρακάμψει την απαγόρευση. Χρειάζεται ο Πατριάρχης να διευθετεί τέτοιου είδους προβλήματα; Δε νομίζω.
Στις 12 Ιουνίου, ο Ρώσος Μητροπολίτης Hilarion Alfeyev, δήλωσε: “Εάν αισθανόμαστε ότι οι προετοιμασίες δεν είναι ολοκληρωμένες, ότι υπάρχουν ακόμη κάποια άλυτα ζητήματα, είναι καλύτερα να αναβληθεί το συμβούλιο από το να διεξαχθεί βιαστικά”.
Στην πραγματικότητα, τα σχέδια για το Συμβούλιο κάθε άλλο παρά βιαστικά ήταν, καθώς επεξεργαζόταν εδώ και πενήντα χρόνια. Οι προετοιμασίες άρχισαν πιο σοβαρά πριν από δύο χρόνια, και όλες οι ορθόδοξες εκκλησίες έλαβαν μια κοινή –και απολύτως εθελοντική- απόφαση να διεξαχθεί ένα συμβούλιο τον Ιούνιο του 2016. Επομένως γιατί οι εκκλησίες περίμεναν τις τελευταίες δύο ή τρεις εβδομάδες πριν από την προγραμματισμένη έναρξη του συνεδρίου, να ανακοινώσουν ότι δεν θα συμμετάσχουν;
Αξιωματούχοι της εκκλησίας έχουν δώσει θεολογικές , πολιτικές ακόμη και οικονομικές δικαιολογίες για να δικαιολογήσουν την απόφασή τους, αλλά στη διάρκεια των τελευταίων πενήντα ετών, έχουν λάβει χώρα συμβούλια, προετοιμάστηκαν πρωτόκολλα και συντάχθηκαν προσχέδια, και το χρονοδιάγραμμα του συμβουλίου εγκρίθηκε δύο φορές. Ως εκ τούτου, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η μη υποστήριξη απλώς δεν ήταν επιλογή. Αλλά αντί να προσφέρουν τις δικές τους εκδοχές για τα έγγραφα ή για την τροποποίηση των διαδικασιών του συμβουλίου, τα υψηλότερα κλιμάκια της εκκλησιαστικής ιεραρχίας έκαναν ακριβώς αυτό.
Η άρνηση για συμμετοχή στο Πανορθόδοξο Συμβούλιο είναι η πιο ατυχής και άκυρη δυνατή επιλογή, και οι ενέργειες και των τεσσάρων εκκλησιών μπορούν μόνο να ερμηνευθούν ως ένα αρκετά σαφές μήνυμα στους ορθόδοξους φονταμενταλιστές οι οποίοι απορρίπτουν το Συμβούλιο ως εικονοκλαστικό και ασεβές, και δηλώνουν ότι κύριος στόχος των Ελλήνων είναι να “κωδικοποιήσει την αίρεση”.
Ωστόσο η απόφαση των εκκλησιών να αποσυρθούν από το συμβούλιο, αποκαλύπτει ένα ακόμη πιο σοβαρό πρόβλημα. Εάν οι εκκλησίες λάβουν συγκεκριμένες αποφάσεις από κοινού και στη συνέχεια τις αναιρούν εύκολα, τότε για ποιες άλλες επιλογές δεν είναι πρόθυμοι να λογοδοτήσουν; Η αποχώρηση από το συμβούλιο είναι ένα μεγάλο πλήγμα στο κύρος των ορθοδόξων εκκλησιών και της ορθόδοξης ιεραρχίας.
Στο διάστημα πριν από το Συμβούλιο, συγκρούστηκαν δύο απόψεις: η πλευρά που πιστεύει ότι το Συμβούλιο ορίζεται κυρίως από τα αποτελέσματά του –τον αριθμό των εγγράφων που εγκρίθηκαν- και αυτή που πιστεύει ότι το Συμβούλιο είναι πάνω από όλα μια διαδικασία και ότι το πιο σημαντικό πράγμα είναι να ξεκινήσουν οι συνομιλίες. Εξάλλου, δεν υπάρχει λόγος να αναμένουμε από το πανορθόδοξο συμβούλιο να περιορίσει τον εαυτό του σε μία και μόνη συνεδρίαση και τα έγγραφα πιθανώς θα αναθεωρηθούν ξανά και ξανά.
Η πρώτη προσέγγιση ταιριάζει καλά με την έννοια της εκκλησίας ως ένα κόμμα που ενώνεται από μια ιδεολογία. Εάν ένα συμβούλιο πρόκειται να διεξαχθεί στο υψηλότερο επίπεδο, τότε αυτό το συμβούλιο θα πρέπει να έχει τα τελικά έγγραφα που διατυπώνουν μια θέση. Το πρόβλημα είναι ότι είναι απίθανο να διαμορφωθεί μια ενιαία ορθόδοξη ιδεολογία. Οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί στη Ρωσία για παράδειγμα, ζουν σε έναν πολύ διαφορετικό κόσμο από ό,τι οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί στο Λίβανο ή στις ΗΠΑ.
Αξίζει να σημειωθεί ότι όλες οι εκκλησίες που αποφάσισαν να αποσυρθούν, έχουν την άποψη ότι τα έγγραφα είναι το βασικό κριτήριο της επιτυχίας του Συμβουλίου: εάν εξακολουθούν να υπάρχουν ενδοιασμοί για τα έγγραφα, δεν υπάρχει λόγος να πάνε.
Παρά το ότι κάποιες εκκλησίες σνόμπαραν το συμβούλιο, θα μπορούσε ακόμη να λειτουργήσει ως μια ενωτική αρχή. Εξάλλου, δέκα από τις 14 ορθόδοξες εκκλησίες τάσσονται ακόμη στο πλευρό του Πατριάρχη Βαρθολομαίου.
Η ρωσική ορθόδοξη εκκλησία έχει αναντίρρητα γίνει μέρος της αντιπολίτευσης, με την άρνησή της να παραβρεθεί στο Συμβούλιο. Επομένως θα πρέπει να στηρίξει την στρατηγική της στο να έρχεται σε αντίθεση με την Κωνσταντινούπολη. Αυτό δεν θα είναι πολύ δύσκολη από τη στιγμή που το χάσμα μεταξύ Μόσχας και Φαναρίου –έδρα του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης- ήταν η κύρια γραμμή της αντιπολίτευσης για πολλούς αιώνες. Ένα διαφορετικό ερώτημα είναι πόσο παραγωγικό θα είναι αυτό στην τρέχουσα κατάσταση.
Το κύριο αποτέλεσμα του “μη συμβουλίου” είναι απογοητευτικό. Η πλειοψηφία των λαϊκών, κληρικών, και ακόμη και ορισμένων εκ των αρχιεπισκόπων, είναι απογοητευμένοι. Ο κατακερματισμός του ορθοδόξου κόσμου έχει αποδειχθεί ότι είναι καταστροφικός, και η απελπιστική έλλειψη ενότητας έχει τρομάξει πολλούς Ορθοδόξους Χριστιανούς ανά τον κόσμο. Αυτό που θα μπορούσε προηγουμένως να κρυφτεί κάτω από το χαλί, είναι τώρα προφανές σε όλους –και όχι μόνο στους Ορθοδόξους Χριστιανούς.
Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: http://carnegie.ru/commentary/2016/06/29/russia-s-no-show-at-pan-orthodox-council-reveals-hopeless-lack-of-unity/j2ly
