Η έκθεση Τσίλκοτ φέρνει στο φως τις λανθασμένες στρατηγικές επιλογές που έγιναν αλλά και τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνονται οι αποφάσεις
Θα ήταν κρίμα αν η έκθεση δεν διαβαστεί ευρέως και, το πιο σημαντικό, αν δεν μελετηθεί, επειδή περιέχει μερικές χρήσιμες ιδέες για το πώς λειτουργούν η διπλωματία και η πολιτική και για το πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις. Μας θυμίζει επίσης την κεντρικότητα της απόφασης για την εισβολή στο Ιράκ το 2003 και τις συνέπειες για την κατανόηση του τι συμβαίνει σήμερα στη Μέση Ανατολή.
Ενα κεντρικό θέμα της έκθεσης είναι ότι ο πόλεμος στο Ιράκ δεν ήταν απαραίτητο να συμβεί, και σίγουρα όχι όταν συνέβη. Η απόφαση να γίνει ο πόλεμος βασίστηκε εν μέρει σε λανθασμένες πληροφορίες. Κάνοντας τα πράγματα χειρότερα, ο πόλεμος έγινε χωρίς επαρκή σχεδιασμό και προετοιμασία για το τι θα επακολουθούσε.
Εβλεπαν το χάος και έκαναν τεράστια λάθη
Οπως η έκθεση ορθώς επισημαίνει, πολλοί τόσο στις ΗΠΑ όσο και στη βρετανική κυβέρνηση προέβλεψαν ότι θα μπορούσε να προκύψει χάος αν έφευγε από τη μέση η σιδερένια πυγμή του Σαντάμ. Οι αποφάσεις για να διαλυθεί ο ιρακινός στρατός και να απαγορευθεί η συμμετοχή σε όλα τα μέλη του κόμματος Μπάαθ του Σαντάμ (και όχι μόνο σε μερικούς από τους ηγέτες του) να λάβουν θέσεις στη διάδοχο κυβέρνηση ήταν τεράστια λάθη.
Μεγάλο μέρος της έκθεσης επικεντρώνεται στους βρετανικούς υπολογισμούς και την υποστήριξη του τότε πρωθυπουργού Τόνι Μπλερ στην πολιτική των ΗΠΑ. Η απόφαση για τη σύνδεση του Ηνωμένου Βασιλείου με τις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν μια υπερασπίσιμη στρατηγική επιλογή για μια μικρότερη χώρα που αντλεί μεγάλο μέρος της επιρροής της από την εγγύτητα των διμερών σχέσεων. Εκεί που η κυβέρνηση Μπλερ έκανε λάθος ήταν ότι δεν πίεσε αρκετά για μεγαλύτερη επιρροή στην πολιτική σε αντάλλαγμα για την υποστήριξή της.
Πολλά μαθήματα θα πρέπει να ληφθούν από τον πόλεμο του Ιράκ. Το ένα είναι ότι λανθασμένες υποθέσεις μπορεί να οδηγήσουν σε επικίνδυνα λανθασμένη πολιτική. Σχεδόν όλοι υπέθεταν ότι η μη συμμόρφωση του Σαντάμ για τις επιθεωρήσεις των Ηνωμένων Εθνών προερχόταν από το γεγονός ότι έκρυβε όπλα μαζικής καταστροφής. Στην πραγματικότητα έκρυβε το γεγονός ότι δεν είχε τέτοια όπλα.
Η δημοκρατία είναι υπόθεση δεκαετιών
Ομοίως, προτού ξεκινήσουν τον πόλεμο, πολλοί πολιτικοί πίστευαν ότι η δημοκρατία θα αναδυθεί γρήγορα μόλις φύγει από τη μέση ο Σαντάμ. Αλλά η δημιουργία δημοκρατίας σε μια κοινωνία που στερείται πολλά από τα πιο βασικά προαπαιτούμενά της είναι υπόθεση δεκαετιών, όχι μηνών.
Η έκθεση λέει λίγα για την κληρονομιά του πολέμου στο Ιράκ, αλλά είναι σημαντικό να εξεταστεί και αυτή. Πρώτα απ’ όλα, ο πόλεμος διατάραξε την περιφερειακή ισορροπία των δυνάμεων. Μετά τον πόλεμο το Ιράκ τέθηκε υπό την επιρροή του Ιράν και το Ιράν ήταν ελεύθερο όχι μόνο να αναπτύξει ένα πυρηνικό πρόγραμμα, αλλά και να παρέμβει άμεσα και μέσω πληρεξουσίων σε αρκετές χώρες. Σεκταριστικές συγκρούσεις δηλητηρίασαν τις σχέσεις μεταξύ σουνιτών και σιιτών σε ολόκληρη την περιοχή και τελικά οδήγησαν στην άνοδο του λεγόμενου Ισλαμικού Κράτους.
Είναι επίσης πιθανό ότι μέρος της δυσπιστίας για τις ελίτ που οδήγησε την πλειοψηφία των ψηφοφόρων να στηρίξουν το «Brexit» προήλθε από την οδυνηρή εμπειρία του πολέμου στο Ιράκ.
Το μάθημα του πολέμου στο Ιράκ δεν θα πρέπει να είναι ότι όλες οι ένοπλες επεμβάσεις στη Μέση Ανατολή ή αλλού πρέπει να αποφεύγονται, αλλά μάλλον ότι θα πρέπει να πραγματοποιούνται μόνο όταν τα αποτελέσματα είναι πιθανό να δικαιολογούν το κόστος. Η Λιβύη ήταν μια πρόσφατη παρέμβαση που παραβίασε την αρχή αυτή. Η Συρία ήταν ακόμη πιο δαπανηρή, αλλά για ό,τι δεν έγινε εκεί. Ο πόλεμος στο Ιράκ ήταν αρκετά δαπανηρός, χωρίς να συνυπολογίσουμε το κόστος από τα διδάγματα που δεν αντλήθηκαν. Αν βγάλουμε τα λάθος συμπεράσματα από αυτόν θα πρόκειται για την απόλυτη ειρωνεία – και θα επιδεινώσει την τραγωδία.
Η απόφαση να γίνει ο πόλεμος στο Ιράκ βασίστηκε εν μέρει σε λανθασμένες πληροφορίες και έγινε χωρίς επαρκή σχεδιασμό και προετοιμασία για το τι θα επακολουθούσε…
Επειτα από επτά χρόνια, 12 τόμους με στοιχεία, διαπιστώσεις και συμπεράσματα και μια
εκτενή περίληψη, η έκθεση της έρευνας για το Ιράκ, πιο γνωστή ως έκθεση Τσίλκοτ (από τον πρόεδρό της σερ Τζον Τσίλκοτ), είναι διαθέσιμη σε όλους.
εκτενή περίληψη, η έκθεση της έρευνας για το Ιράκ, πιο γνωστή ως έκθεση Τσίλκοτ (από τον πρόεδρό της σερ Τζον Τσίλκοτ), είναι διαθέσιμη σε όλους.
Θα ήταν κρίμα αν η έκθεση δεν διαβαστεί ευρέως και, το πιο σημαντικό, αν δεν μελετηθεί, επειδή περιέχει μερικές χρήσιμες ιδέες για το πώς λειτουργούν η διπλωματία και η πολιτική και για το πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις. Μας θυμίζει επίσης την κεντρικότητα της απόφασης για την εισβολή στο Ιράκ το 2003 και τις συνέπειες για την κατανόηση του τι συμβαίνει σήμερα στη Μέση Ανατολή.
Ενα κεντρικό θέμα της έκθεσης είναι ότι ο πόλεμος στο Ιράκ δεν ήταν απαραίτητο να συμβεί, και σίγουρα όχι όταν συνέβη. Η απόφαση να γίνει ο πόλεμος βασίστηκε εν μέρει σε λανθασμένες πληροφορίες. Κάνοντας τα πράγματα χειρότερα, ο πόλεμος έγινε χωρίς επαρκή σχεδιασμό και προετοιμασία για το τι θα επακολουθούσε.
Εβλεπαν το χάος και έκαναν τεράστια λάθη
Οπως η έκθεση ορθώς επισημαίνει, πολλοί τόσο στις ΗΠΑ όσο και στη βρετανική κυβέρνηση προέβλεψαν ότι θα μπορούσε να προκύψει χάος αν έφευγε από τη μέση η σιδερένια πυγμή του Σαντάμ. Οι αποφάσεις για να διαλυθεί ο ιρακινός στρατός και να απαγορευθεί η συμμετοχή σε όλα τα μέλη του κόμματος Μπάαθ του Σαντάμ (και όχι μόνο σε μερικούς από τους ηγέτες του) να λάβουν θέσεις στη διάδοχο κυβέρνηση ήταν τεράστια λάθη.
Μεγάλο μέρος της έκθεσης επικεντρώνεται στους βρετανικούς υπολογισμούς και την υποστήριξη του τότε πρωθυπουργού Τόνι Μπλερ στην πολιτική των ΗΠΑ. Η απόφαση για τη σύνδεση του Ηνωμένου Βασιλείου με τις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν μια υπερασπίσιμη στρατηγική επιλογή για μια μικρότερη χώρα που αντλεί μεγάλο μέρος της επιρροής της από την εγγύτητα των διμερών σχέσεων. Εκεί που η κυβέρνηση Μπλερ έκανε λάθος ήταν ότι δεν πίεσε αρκετά για μεγαλύτερη επιρροή στην πολιτική σε αντάλλαγμα για την υποστήριξή της.
Πολλά μαθήματα θα πρέπει να ληφθούν από τον πόλεμο του Ιράκ. Το ένα είναι ότι λανθασμένες υποθέσεις μπορεί να οδηγήσουν σε επικίνδυνα λανθασμένη πολιτική. Σχεδόν όλοι υπέθεταν ότι η μη συμμόρφωση του Σαντάμ για τις επιθεωρήσεις των Ηνωμένων Εθνών προερχόταν από το γεγονός ότι έκρυβε όπλα μαζικής καταστροφής. Στην πραγματικότητα έκρυβε το γεγονός ότι δεν είχε τέτοια όπλα.
Η δημοκρατία είναι υπόθεση δεκαετιών
Ομοίως, προτού ξεκινήσουν τον πόλεμο, πολλοί πολιτικοί πίστευαν ότι η δημοκρατία θα αναδυθεί γρήγορα μόλις φύγει από τη μέση ο Σαντάμ. Αλλά η δημιουργία δημοκρατίας σε μια κοινωνία που στερείται πολλά από τα πιο βασικά προαπαιτούμενά της είναι υπόθεση δεκαετιών, όχι μηνών.
Η έκθεση λέει λίγα για την κληρονομιά του πολέμου στο Ιράκ, αλλά είναι σημαντικό να εξεταστεί και αυτή. Πρώτα απ’ όλα, ο πόλεμος διατάραξε την περιφερειακή ισορροπία των δυνάμεων. Μετά τον πόλεμο το Ιράκ τέθηκε υπό την επιρροή του Ιράν και το Ιράν ήταν ελεύθερο όχι μόνο να αναπτύξει ένα πυρηνικό πρόγραμμα, αλλά και να παρέμβει άμεσα και μέσω πληρεξουσίων σε αρκετές χώρες. Σεκταριστικές συγκρούσεις δηλητηρίασαν τις σχέσεις μεταξύ σουνιτών και σιιτών σε ολόκληρη την περιοχή και τελικά οδήγησαν στην άνοδο του λεγόμενου Ισλαμικού Κράτους.
Είναι επίσης πιθανό ότι μέρος της δυσπιστίας για τις ελίτ που οδήγησε την πλειοψηφία των ψηφοφόρων να στηρίξουν το «Brexit» προήλθε από την οδυνηρή εμπειρία του πολέμου στο Ιράκ.
Το μάθημα του πολέμου στο Ιράκ δεν θα πρέπει να είναι ότι όλες οι ένοπλες επεμβάσεις στη Μέση Ανατολή ή αλλού πρέπει να αποφεύγονται, αλλά μάλλον ότι θα πρέπει να πραγματοποιούνται μόνο όταν τα αποτελέσματα είναι πιθανό να δικαιολογούν το κόστος. Η Λιβύη ήταν μια πρόσφατη παρέμβαση που παραβίασε την αρχή αυτή. Η Συρία ήταν ακόμη πιο δαπανηρή, αλλά για ό,τι δεν έγινε εκεί. Ο πόλεμος στο Ιράκ ήταν αρκετά δαπανηρός, χωρίς να συνυπολογίσουμε το κόστος από τα διδάγματα που δεν αντλήθηκαν. Αν βγάλουμε τα λάθος συμπεράσματα από αυτόν θα πρόκειται για την απόλυτη ειρωνεία – και θα επιδεινώσει την τραγωδία.
Ο κ. Richard Ν. Haass είναι πρόεδρος του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων και πρώην διευθυντής Σχεδιασμού Πολιτικής για το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ (2001-2003).
