Η αναταραχή μετά από το αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα στην Τουρκία στις 15-16 Ιουλίου, κάθε άλλο παρά έχει τελειώσει. Οι επιπτώσεις συζητιούνται στις Βρυξέλλες, όπου οι υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ συναντήθηκαν στις 18 Ιουλίου με τον
Αμερικανικό Υπουργό Εξωτερικών John Kerry, και στην Ουάσιγκτον, όπου συναντιούνται οι υπουργοί Εξωτερικών και Άμυνας των χωρών της συμμαχίας εναντίον του αυτοαποκαλούμενου Ισλαμικού κράτους. Οι Δυτικοί ηγέτες έχουν τρεις ανησυχίες στο μυαλό τους: την στρατιωτική αξιοπιστία, το κράτος δικαίου και την ιδεολογική μετατόπιση της Τουρκίας μακριά από τη Δύση.
Στους στρατιωτικούς κύκλους των ΗΠΑ, της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, η απόπειρα πραξικοπήματος προκάλεσε μεγάλη έκπληξη, αλλά το πιο σημαντικό, τα μέτρα που ελήφθησαν μετά απο αυτό, έχουν εγείρει ερωτήματα για την αξιοπιστία της Τουρκίας ώς σύμμαχος.
Όχι μόνο η Τουρκία είναι η δεύτερη μεγαλύτερη συμβατική δύναμη στο ΝΑΤΟ, αλλά επίσης είναι βρίσκεται στην πιο ανατολική τοποθεσία της αμερικανικής αρχιτεκτονικής πυρηνικής άμυνας στην Ευρώπη. Όταν ο εναέριος χώρος πάνω αό την αεροπορική βάση Incirlik έκλεισε από την τουρκική κυβέρνηση για περίπου 24 ώρες, με τον διοικητή της βάσης και ομάδα αξιωματικών να συλλαμβάνονται και να διακόπτεται η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας, δεν σήμαινε μόνο μια ξαφνική διακοπή των αεροπορικών επιχειρήσεων κατά του Ισλαμικού Κράτους αλλά επίσης και πάγωμα των περίπου 50 αμερικανικών πυρηνικών κεφαλών που είναι αποθηκευμένες εκεί. Ομοίως, στην Μαλάτια, ένα πολιτικό αεροδρόμιο που είναι και τουρκική αεροπορική βάση, ένα επανδρωμένο από τις ΗΠΑ ραντάρ είναι η ανατολικότερη εγκατάσταση της αντιπυραυλικής ασπίδας του ΝΑΤΟ.
Αυτή είναι η χειρότερη δυνατή στιγμή για αμφιβολίες σχετικά με τον ρόλο της Τουρκίας. Η σύνοδος του ΝΑΤΟ στην Βαρσοβία στις 8-9 Ιουλίου, συζήτησε τις στρατιωτικές προκλήσεις της Ρωσίας στην Ευρώπη και αποφάσισε την λήψη μέτρων για την ανάπτυξη αερομεταφερόμενου συστήματος προειδοποίησης και ελέγχου (AWACS) στον τουρκικό εναέριο ώρο για να πολεμήσει καλύτερα το Ισλαμικό Κράτος. Οι αποφασιστικές επιχειρήσεις διεξάγονται εναντίον του Ισλαμικού Κράτους στην πολη Manbij της Βόρειας Συρίας και γύρω απο τη Ράκκα. Και απαιτείται πιο αποφασιστική δράση από την Τουρκία εναντίον του Ισλαμικού Κράτους, στον απόηχο των πρόσφατων τρομοκρατικών επιθέσεων στις Βρυξέλλες και στη Νίκαια.
Είναι η αποτυχημένη προσπάθεια πραξικοπήματος, ένα κύμα αβεβαιότητας σε όλες τις τουρκικές δυνάμεις; Η συνεχιζόμενη καταστολή μήπως πρόκειται να αποσταθεροποιήσει τον τουρκικό στρατό ακόμη περισσότερο; Η τουρκική ηγεσία θα επιλέξει μια πιο λαϊκιστική, αντί-δυτική αφήγηση για εσωτερικούς λόγος και θα προκαλέσει μια κρίση σχετικά με την έκδοση του Τούρκου κληρικού Fethullah Gullen από τις ΗΠΑ; Επειδή επιχειρήθηκε ένα πραξικόπημα, επειδή πρόκειται να τιμωρηθούν σκληρά ολόκληρα τμήματα της κοινωνίας, η αξιοπιστία της Τουρκίας ως ένας δυτικός σύμμαχος, είναι τώρα υπό έλεγχο.
Το κράτος δικαίου είναι η δεύτερη ανησυχία. Στη διάρκεια της νύχτας της 15ης προς 16 Ιουλίου, οι ηγέτες της ΕΕ και των ΗΠΑ έσπευσαν να υπερασπιστούν την δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση και τον πρόεδρο έναντι της στρατιωτικής εξέγερσης. Αλλά, εάν ακούσει κανείς προσεκτικά τι είπαν στα αλήθεια ο Αμερικανός πρόεδρος Barack Obama, η Γερμανίδα Καγκελάριος Angela Merkel, ο Γάλλος πρόεδρος Francois Hollande, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Donald Tusk, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Martin Schulz και οι υπουργοί Εξωτερικών, είναι σαφές ότι το δυτικό αφήγημα για το κράτος δικαίου, ισχύει τόσο για την αποκήρυξη της απόπειρας πραξικοπήματος και για την συμπεριφορά μετά από το πραξικόπημα.
Οι δυτικοί ηγέτες ζητούν μια δικαστική διαδικασία κατά των στρατιωτικών που συμμετείχαν. Κρίνοντας από τις περισσότερες των 6.000 συλλήψεων στο στρατό και στο δικαστικό σώμα, το λαϊκιστικό αφήγημα και τις εικόνες στην τηλεόραση, αυτό απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Πολλοί δικαστές και εισαγγελείς έχουν συλληφθεί όπως και ακαδημαϊκοί και επιχειρηματίες. 8.700 αστυνομικοί και αξιωματικοί της χωροφυλακής έχουν ανακληθεί από τις θέσεις τους. Και ανεξάρτητα websites έχουν κλείσει. Από τις πρώτες ώρες της επιχείρησης, ακόμη και προτού η ηγεσία είναι βέβαια ότι θα επικρατήσει, όλο το πραξικόπημα είχε αποδοθεί ξεκάθαρα στο κίνημα Gullen. Υπάρχει τώρα μια διακριτή κλίση προς πιο αυταρχική διακυβέρνηση.
Επιπλέον, επαναφέροντας την θανατική ποινή –που καταργήθηκε το 2004 στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων που ήταν απαραίτητες για να ξεκινήσουν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας- συζητιέται ανοιχτά- με τον Τούρκο πρόεδρο να δηλώνει ότι “η αξιολόγηση του αιτήματος θα γίνει από τις σχετικές αρχές με συνταγματικό τρόπο, και στη συνέχεια θα ληφθεί μια απόφαση”. Εάν επανεισαχθεί η θανατική ποινή στην Τουρκία, θα έχει μία αναπόφευκτη συνέπεια, δηλαδή την άμεση αναστολή των ενταξιακών διαπραγματεύσεων –εκτός κι αν οι ηγέτες της ΕΕ θέλουν να αποκηρύξουν μία από τις θεμελιώδεις αρχές της ΕΕ, μια πολιτικά αδιανόητη πορεία δράσης.
Αρκετές φωνές έχουν εκφράσει την ανησυχία τους ότι η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας τον Μάρτιο του 2016 για το προσφυγικό, μπορεί να κινδυνεύει, μετά από την απόπειρα πραξικοπήματος, ειδικά καθώς η τροποποίηση του αντιτρομοκρατικού νόμου της χώρας, είναι τώρα εκτός συζήτησης στο μετά το πραξικόπημα πλαίσιο. Αυτό που είναι πιο πιθανό είναι πως η ΕΕ και η Τουρκία, οι οποίες έχουν περισσότερες ζωτικές ανησυχίες από την απελευθέρωση της βίζας, θα συνεχίσουν να εφαρμόζουν τα βασικά στοιχεία της συμφωνίας. Αυτό είναι αλήθεια καθώς 2 από τα 3 δισ. ευρώ που υποσχέθηκαν από την ΕΕ στην Τουρκία με βάση τη συμφωνία, θα έχουν κατανεμηθεί μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου, σε μια αξιοσημείωτη επίδοση σε μόλις έξι μήνες. Κάνοντάς το αυτό, οι δύο πλευρές είναι απίθανο να διατηρήσουν μια πορεία δράσης που βελτιώνει την κατάσταση των Σύριων προσφύγων στην Τουρκία, μειώνοντας παράλληλα την επιβάρυνση για τον προϋπολογισμό της χώρας.
Υπάρχει μια τρίτη ανησυχία σχετικά με την απόπειρα πραξικοπήματος: η πιθανή επιτάχυνση της μετακίνησης της Τουρκίας προς μια θρησκευτικά συντηρητική δομή της εξουσίας. Δύο βασικά γεγονότα έλαβαν χώρα μέσα σε ώρες κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος: ο Τούρκος πρόεδρος δήλωσε πως το πραξικόπημα ήταν “ένα δώρο από το Θεό” που θα επέτρεπε την εκκαθάριση του στρατού. Και οι ιμάμηδες στα 80.000 τεμένη της χώρας, έλαβαν εντολή να απευθύνουν έκκληση στους πολίτες να κατέβουν στους δρόμους και να υπερασπιστούν την δημοκρατία. Η ανακοίνωση των ιμάμηδων ξεκινούσε με τις λέξεις “με εντολή του προέδρου μας και του Diyanet (της θρησκευτικής διεύθυνσης της πολιτείας)”. Αυτή είναι ίσως η πρώτη φορά που τα τεμένη χρησιμοποιούνται σε όλη την χώρα για πολιτικούς σκοπούς σε ένα τέτοιο τεταμένο πλαίσιο. Αυτό αναπόφευκτα αυξάνει την ήδη οξεία πόλωση της χώρας.
Η δημοκρατία της Τουρκίας και η δυτική σχέση της, μπορεί να καταλήξουν να είναι τα πρώτα θύματα του πραξικοπήματος.
