Όταν η Ντόλι η κλωνοποιημένη προβατίνα γεννήθηκε πριν από 20 χρόνια στις 5 Ιουλίου, άλλοι χαιρέτισαν την εξέλιξη ως την αρχή μιας ιατρικής επανάστασης, ενώ άλλοι προειδοποιούσαν για έναν «Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο» από πανομοιότυπους ανθρώπους που εκτρέφονται ως ανταλλακτικά εξαρτήματα.
Τελικά, όμως, τίποτα από τα δύο δεν συνέβη.
Η λεγόμενη θεραπευτική κλωνοποίηση, μια τεχνική περίπλοκη, επικίνδυνη και ηθικά αμφιλεγόμενη, έχει σε μεγάλο βαθμό αντικατασταθεί από άλλες πειραματικές τεχνολογίες αναγεννητικής ιατρικής.
Η τεχνολογία της Ντόλι «δεν πραγματοποίησε όσα υποσχέθηκε» λέει στο Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων η Ροσάριο Ισάσι, νομικός του Ινστιτούτου Βιοηθικής και Πολιτικής Υγείας στο Πανεπιστήμιο του Μαΐάμι.
Η Ντόλι δημιουργήθηκε στο Ινστιτούτο του Ρόζλιν στη Σκοτία με την τεχνική της «πυρηνικής μεταφοράς σωματικού πυρήνα»: ο πυρήνας που περιέχει το DNA σε ένα αγονιμοποίητο ωάριο αντικαθίσταται με τον πυρήνα ενός σωματικού κυττάρου, για παράδειγμα από το δέρμα. Το ωάριο αρχίζει στη συνέχεια να διαιρείται και να σχηματίζει ένα έμβρυο χωρίς γονείς.
Στην περίπτωση της Ντόλι, το DNA προήλθε από κύτταρο του μαστού, γ΄αυτό και το πρόβατο πήρε το όνομα της χυμώδους τραγουδίστριας Ντόλι Πάρτον, επισημαίνει το Γαλλικό Πρακτορείο.
Ολισθηρή πλαγιά
Μέχρι σήμερα, αναφορές για γέννηση κλωνοποιημένων ανθρώπων δεν έχουν υπάρξει, και η χρήση της κλωνοποίησης με σκοπό την αναπαραγωγή δεν επιτρέπεται στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη. Εκτός από της ηθικές αντιρρήσεις υπάρχουν εξάλλου και θέματα ασφάλειας, καθώς ελάχιστα κλωνοποιημένα ζώα γεννιούνται υγιή.
Η λεγόμενη θεραπευτική κλωνοποίηση θα μπορούσε να χρησιμεύσει στην αναγεννητική ιατρική, οι προσπάθειες όμως συναντούν εμπόδια λόγω της ανησυχίας για κατάχρηση της τεχνολογίας και γέννηση κλωνοποιημένων ανθρώπων, εκτιμά η Ισάσι και πολλοί άλλοι.
Είναι το επιχείρημα της «ολισθηρής πλαγιάς», σύμφωνα με το οποίο η έγκριση των ιατρικών εφαρμογών της κλωνοποίησης θα οδηγούσε αργά ή γρήγορα σε μια «κακή στιγμή».
«Αυτό είναι η κύρια ανησυχία» λέει η Ισάσι.
Οι επενδύσεις στη θεραπευτική κλωνοποίηση έχουν μειωθεί, και η δημιουργία ανθρώπινων εμβρύων για ερευνητικούς σκοπούς δεν επιτρέπεται παρά σε ελάχιστες χώρες, όπως το Βέλγιο, η Κίνα, το Ισραήλ, η Ιαπωνία, η Νότιος Κορέα, η Βρετανία και η Σιγκαπούρη.
Στη θεραπευτική κλωνοποίηση, το έμβρυο που έχει προκύψει με κλωνοποίηση του ασθενούς χρησιμοποιείται ως πηγή εμβρυακών βλαστοκυττάρων, τα οποία μπορούν δυνητικά να δώσουν οποιονδήποτε ιστό του ανθρώπινου οργανισμού.
Ιστοί ή και ολόκληρα όργανα που καλλιεργούνται στο εργαστήριο από τέτοια κύτταρα θα μπορούσαν να δώσουν λύση για μια μεγάλη γκάμα ασθενειών.
Μόνο που μέχρι σήμερα τέτοιοι ιστοί δεν έχουν μεταμοσχευτεί σε κανέναν ασθενή.
Η νέα εναλλακτική
Η κλωνοποίηση μπορεί μεν να μην έχει βρει άμεσες εφαρμογές στην ιατρική, έπαιξε όμως ρόλο στην ανάπτυξη νέων, εναλλακτικών τεχνικών.
«Ολόκληρο το ερευνητικό πεδίο έχει μετακομίσει στα κύτταρα IPS» αναφέρει ο Τζούλιαν Σαβουλέσκου, επικεφαλής του Κέντρου Πρακτικής Ηθικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Τα κύτταρα IPS (Induced Pluripotent Stem cells) είναι ένα είδος «τεχνητών» εμβρυακών βλαστοκυττάρων που δημιουργούνται από ώριμα κύτταρα, για παράδειγμα του δέρματος, έπειτα από διαγραφή του τρέχοντος γενετικού προγράμματος και επαναφορά στην εμβρυακή κατάσταση.
Η ανακάλυψη των IPS, η οποία τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ, δεν απαιτεί τη δημιουργία και την καταστροφή εμβρύων και βρίσκεται πλέον στο επίκεντρο της αναγεννητικής ιατρικής, αν και μέχρι στιγμής δεν έχει αποδειχθεί ότι τα κύτταρα IPS είναι τόσο ευέλικτα όσο τα εμβρυακά βλαστοκύτταρα.
Όπως φαίνεται, τα τεχνητά βλαστοκύτταρα ήρθαν για να μείνουν, και αρκετοί ειδικοί πιστεύουν πλέον ότι η θεραπευτική κλωνοποίηση δεν θα εφαρμοστεί ποτέ σε ανθρώπους.
Ο Άαρον Λεβάιν, καθηγητής Βιοηθικής στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Τζόρτζια, δηλώνει στο Γαλλικό Πρακτορείο ότι η κύρια εφαρμογή της κλωνοποίησης για την ανθρώπινη υγεία θα είναι πιθανότατα η δημιουργία κλωνοποιημένων ζώων μέσα στα οποία θα αναπτύσσονται όργανα για μεταμόσχευση σε ασθενείς. Σε αυτήν την περίπτωση, η τεχνολογία της κλωνοποίησης θα βοηθούσε στη δημιουργία χοίρων των οποίων τα όργανα δεν απορρίπτονται από το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα.
Ως προς την θεραπευτική κλωνοποίηση ανθρώπων, ο Λεβάιν προβλέπει ότι σύντομα θα εξαφανιστεί.
«Πιστεύω ότι απλά δεν υπάρχει αρκετή ζήτηση, όχι αρκετή ώστε να κάνεις μέσω της κλωνοποίησης κάτι που μπορείς να κάνεις και με άλλο τρόπο» εξηγεί ο καθηγητής.
Τελικά, όμως, τίποτα από τα δύο δεν συνέβη.
Η λεγόμενη θεραπευτική κλωνοποίηση, μια τεχνική περίπλοκη, επικίνδυνη και ηθικά αμφιλεγόμενη, έχει σε μεγάλο βαθμό αντικατασταθεί από άλλες πειραματικές τεχνολογίες αναγεννητικής ιατρικής.
Η τεχνολογία της Ντόλι «δεν πραγματοποίησε όσα υποσχέθηκε» λέει στο Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων η Ροσάριο Ισάσι, νομικός του Ινστιτούτου Βιοηθικής και Πολιτικής Υγείας στο Πανεπιστήμιο του Μαΐάμι.
Η Ντόλι δημιουργήθηκε στο Ινστιτούτο του Ρόζλιν στη Σκοτία με την τεχνική της «πυρηνικής μεταφοράς σωματικού πυρήνα»: ο πυρήνας που περιέχει το DNA σε ένα αγονιμοποίητο ωάριο αντικαθίσταται με τον πυρήνα ενός σωματικού κυττάρου, για παράδειγμα από το δέρμα. Το ωάριο αρχίζει στη συνέχεια να διαιρείται και να σχηματίζει ένα έμβρυο χωρίς γονείς.
Στην περίπτωση της Ντόλι, το DNA προήλθε από κύτταρο του μαστού, γ΄αυτό και το πρόβατο πήρε το όνομα της χυμώδους τραγουδίστριας Ντόλι Πάρτον, επισημαίνει το Γαλλικό Πρακτορείο.
Ολισθηρή πλαγιά
Μέχρι σήμερα, αναφορές για γέννηση κλωνοποιημένων ανθρώπων δεν έχουν υπάρξει, και η χρήση της κλωνοποίησης με σκοπό την αναπαραγωγή δεν επιτρέπεται στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη. Εκτός από της ηθικές αντιρρήσεις υπάρχουν εξάλλου και θέματα ασφάλειας, καθώς ελάχιστα κλωνοποιημένα ζώα γεννιούνται υγιή.
Η λεγόμενη θεραπευτική κλωνοποίηση θα μπορούσε να χρησιμεύσει στην αναγεννητική ιατρική, οι προσπάθειες όμως συναντούν εμπόδια λόγω της ανησυχίας για κατάχρηση της τεχνολογίας και γέννηση κλωνοποιημένων ανθρώπων, εκτιμά η Ισάσι και πολλοί άλλοι.
Είναι το επιχείρημα της «ολισθηρής πλαγιάς», σύμφωνα με το οποίο η έγκριση των ιατρικών εφαρμογών της κλωνοποίησης θα οδηγούσε αργά ή γρήγορα σε μια «κακή στιγμή».
«Αυτό είναι η κύρια ανησυχία» λέει η Ισάσι.
Οι επενδύσεις στη θεραπευτική κλωνοποίηση έχουν μειωθεί, και η δημιουργία ανθρώπινων εμβρύων για ερευνητικούς σκοπούς δεν επιτρέπεται παρά σε ελάχιστες χώρες, όπως το Βέλγιο, η Κίνα, το Ισραήλ, η Ιαπωνία, η Νότιος Κορέα, η Βρετανία και η Σιγκαπούρη.
Στη θεραπευτική κλωνοποίηση, το έμβρυο που έχει προκύψει με κλωνοποίηση του ασθενούς χρησιμοποιείται ως πηγή εμβρυακών βλαστοκυττάρων, τα οποία μπορούν δυνητικά να δώσουν οποιονδήποτε ιστό του ανθρώπινου οργανισμού.
Ιστοί ή και ολόκληρα όργανα που καλλιεργούνται στο εργαστήριο από τέτοια κύτταρα θα μπορούσαν να δώσουν λύση για μια μεγάλη γκάμα ασθενειών.
Μόνο που μέχρι σήμερα τέτοιοι ιστοί δεν έχουν μεταμοσχευτεί σε κανέναν ασθενή.
Η νέα εναλλακτική
Η κλωνοποίηση μπορεί μεν να μην έχει βρει άμεσες εφαρμογές στην ιατρική, έπαιξε όμως ρόλο στην ανάπτυξη νέων, εναλλακτικών τεχνικών.
«Ολόκληρο το ερευνητικό πεδίο έχει μετακομίσει στα κύτταρα IPS» αναφέρει ο Τζούλιαν Σαβουλέσκου, επικεφαλής του Κέντρου Πρακτικής Ηθικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Τα κύτταρα IPS (Induced Pluripotent Stem cells) είναι ένα είδος «τεχνητών» εμβρυακών βλαστοκυττάρων που δημιουργούνται από ώριμα κύτταρα, για παράδειγμα του δέρματος, έπειτα από διαγραφή του τρέχοντος γενετικού προγράμματος και επαναφορά στην εμβρυακή κατάσταση.
Η ανακάλυψη των IPS, η οποία τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ, δεν απαιτεί τη δημιουργία και την καταστροφή εμβρύων και βρίσκεται πλέον στο επίκεντρο της αναγεννητικής ιατρικής, αν και μέχρι στιγμής δεν έχει αποδειχθεί ότι τα κύτταρα IPS είναι τόσο ευέλικτα όσο τα εμβρυακά βλαστοκύτταρα.
Όπως φαίνεται, τα τεχνητά βλαστοκύτταρα ήρθαν για να μείνουν, και αρκετοί ειδικοί πιστεύουν πλέον ότι η θεραπευτική κλωνοποίηση δεν θα εφαρμοστεί ποτέ σε ανθρώπους.
Ο Άαρον Λεβάιν, καθηγητής Βιοηθικής στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Τζόρτζια, δηλώνει στο Γαλλικό Πρακτορείο ότι η κύρια εφαρμογή της κλωνοποίησης για την ανθρώπινη υγεία θα είναι πιθανότατα η δημιουργία κλωνοποιημένων ζώων μέσα στα οποία θα αναπτύσσονται όργανα για μεταμόσχευση σε ασθενείς. Σε αυτήν την περίπτωση, η τεχνολογία της κλωνοποίησης θα βοηθούσε στη δημιουργία χοίρων των οποίων τα όργανα δεν απορρίπτονται από το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα.
Ως προς την θεραπευτική κλωνοποίηση ανθρώπων, ο Λεβάιν προβλέπει ότι σύντομα θα εξαφανιστεί.
«Πιστεύω ότι απλά δεν υπάρχει αρκετή ζήτηση, όχι αρκετή ώστε να κάνεις μέσω της κλωνοποίησης κάτι που μπορείς να κάνεις και με άλλο τρόπο» εξηγεί ο καθηγητής.
