Ποιος είπε ότι οι οικονομίες της Ευρωζώνης δεν αναπτύσσονται αρκετά γρήγορα; Η Ιρλανδία είδε το πραγματικό της ΑΕΠ να αυξάνεται σχεδόν 26,3% το 2015. Καμία δυτική χώρα δεν έχει καταγράψει τέτοιο ρυθμό ανάπτυξης αυτόν τον αιώνα, πλην του μικρού, αλλά πλούσιου σε πετρέλαιο Αζερμπαϊτζάν, που είχε εμφανίσει ανάπτυξη
34,5%, όταν οι τιμές του πετρελαίου εκτοξεύτηκαν το 2006. Δυστυχώς, στην περίπτωση της Ιρλανδίας τα αίτια για τη φρενήρη ανάπτυξη είναι λιγότερο απτά. Είναι το αποτέλεσμα μιας φορολογικής παγαποντιάς και μιας σαφής ένδειξη πως οι αυξήσεις των ΑΕΠ δεν πρέπει να θεωρούνται το απόλυτο μέτρο της επιτυχίας της πολιτικής.
“Άμα τα στατιστικά δεν είναι καλά”… ήταν το σχόλιο του νομπελίστα οικονομολόγου Paul Krugman για την ανακοίνωση της στατιστικής υπηρεσίας της Ιρλανδίας. Η Ιρλανδία θα ανέβει θέσεις στην κατάταξη των χωρών με κριτήριο το κατά κεφαλήν ΑΕΠ -το μέτρο του σχετικού πλούτου των εθνών- αλλά λίγοι άνθρωποι στη χώρα θα αντιληφθούν ότι το περυσινό έτος έγιναν πλουσιότεροι κατά περισσότερο από 25%. Παρολ’ αυτά, το νούμερο της ανάπτυξης -που υπολογίζεται σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Πρότυπο- θα έχει μερικές πραγματικές συνέπειες, όπως είπε και ο Ιρλανδός υπουργός Οικονομικών Michael Noonan σε μια φανταχτερή δήλωσή του την Τρίτη.
Σύμφωνα με τον Noonan, το χρέος της Ιρλανδίας ως ποσοστό του ΑΕΠ θα βελτιωθεί τώρα στο 79% του ΑΕΠ, σε σχέση με 93,8% στο τέλος του περασμένου έτους. Αυτό σημαίνει ότι η Ιρλανδία θα είναι αξιόπιστη για να δανειστεί περισσότερο και με καλύτερους όρους.
Ο Noonan δεν έχει ενδοιασμούς για τους αριθμούς. “Νομίζω ότι τα στοιχεία που δημοσιεύθηκαν από την Κεντρική Στατιστική Υπηρεσία δείχνουν ότι η οικονομία της Ιρλανδίας συνεχίζει να αναπτύσσεται”, ανέφερε. “Οι ζωές των ανθρώπων βελτιώνονται, με την αγορά εργασίας να απασχολεί το μεγαλύτερο αριθμό εργαζομένων από την έναρξη της ύφεσης”.
Η πραγματικότητα, όμως, δεν είναι έτσι. To Bloomberg εξηγεί πως η μεταφορά της έδρας αμερικανικών επιχειρήσεων στην Ιρλανδία για φορολογικούς σκοπούς θα μπορούσε να έχει διογκώσει την ανάπτυξη καθώς τα “ανεστραμμένα” κέρδη των πολυεθνικών θα μπορούσαν να υπολογιστούν στο ΑΕΠ της Ιρλανδίας. Η μεθοδολογία της Κεντρικής Στατιστικής Υπηρεσίας δείχνει ότι τα υπερπόντια κέρδη των Ιρλανδών επενδυτών υπολογίζονται ως διανεμόμενα σε αυτούς, που σημαίνει ότι όταν μια εταιρεία μετακομίζει πίσω στην Ιρλανδία ένα μερίδιο των κερδών της που αποδίδονται στην ιρλανδική εταιρεία συμμετοχών προσμετρούνται ως τμήμα της ιρλανδικής οικονομίας.
Υπάρχει, όμως, μια εναλλακτική εξήγηση που ίσως δείχνει πιο πιθανή.
Στο τέλος του 2014, η ιρλανδική κυβέρνηση κινήθηκε για να κλείσει το φορολογικό παραθυράκι που χρησιμοποιούσαν οι φαρμακευτικές και τεχνολογικές εταιρείες των ΗΠΑ. Ήταν γνωστό ως στρατηγική “Double Irish” και επέτρεπε σε μια εταιρεία να ιδρύσει θυγατρική στην Ιρλανδία και άλλη μία που για φορολογικούς σκοπούς είχε έδρα σε φορολογικό παράδεισο όπως οι Βρετανικές Παρθένες Νήσοι. Η εταιρεία των Βρετανικών Παρθένων Νήσων κατείχε τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας στην τεχνολογία –ας πούμε τις συνταγές για τα φάρμακα. Η ιρλανδική θυγατρική συγκέντρωνε τα κέρδη της πολυεθνικής και έστελνε το μεγαλύτερο μέρος στις Παρθένες Νήσους ως δικαίωμα εκμετάλλευσης της πνευματικής ιδιοκτησίας. Το μικρό εναπομείναν ποσό φορολογούνταν με το χαμηλό συντελεστή της Ιρλανδίας -12,5%, το χαμηλότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση- και ορισμένες εταιρείες, όπως η Apple, εξασφάλισαν ακόμη καλύτερες συμφωνίες, τις οποίες η ΕΕ ερευνά σήμερα για πιθανή παράνομη κρατική ενίσχυση.
Καθώς η πρακτική Double Irish κατέστη παράνομη πράξη, αρχής γενομένης το 2015, οι εταιρείες έσπευσαν να μεταφέρουν τις πατέντες onshore –που σημαίνει στην Ιρλανδία: ο φορολογικός της συντελεστής παραμένει ακαταμάχητος στην περίπτωση που μια εταιρεία θέλει να χρησιμοποιήσει μια ανεπτυγμένη χώρα για έδρα.
Σε μία καταχώριση σε blog, ο Ιρλανδός οικονομολόγος Seamus Coffey εξήγησε πώς αυτές οι κινήσεις από τις πολυεθνικές εταιρείες επηρεάζουν τα στατιστικά στοιχεία του ΑΕΠ της Ιρλανδίας:
Μια εξήγηση είναι ότι οι πολυεθνικές από έναν αριθμό κλάδων μετέφεραν τα άυλα πάγια onshore. Αυτό αύξησε την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία στην Ιρλανδία, καθώς δεν υπάρχουν πλέον οι εξερχόμενες πληρωμές της αξίας των δικαιωμάτων χρήσης.
Για παράδειγμα, έγραψε ο Coffey, o κλάδος της βιομηχανίας έλαβε στους εθνικούς λογαριασμούς 97,8% ή 50 δισ. ευρώ περισσότερη προστιθέμενη αξία από ό, τι το 2014. Ο Coffey εκτίμησε ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτής πιθανώς να προήλθε από το φαρμακευτικό τομέα.
Η ιρλανδική κυβέρνηση, ωστόσο, δεν έχει συλλέξει πολλούς φόρους για όλη αυτή την προστιθέμενη αξία. Όπως επισημαίνει ο Coffey , ένα μεγάλο μέρος της αύξησης -περισσότερα από 30 δισ. ευρώ- χρησιμοποιήθηκε για να καλύψει την απόσβεση των περιουσιακών στοιχείων, ενδεχομένως τις ίδιες πατέντες που οι πολυεθνικές μετέφεραν στην Ιρλανδία.
Το ίδιο συμβαίνει και σε έναν άλλο κλάδο που χρησιμοποιεί ολοένα περισσότερο την Ιρλανδία ως βάση –τη μίσθωση αεροσκαφών. Οι εταιρείες μισθώνουν στόλους στην Ιρλανδία για φορολογικούς σκοπούς, αλλά τα έσοδα από την εκμίσθωση χρησιμοποιούνται για να καλύψουν τις αποσβέσεις. Λέει ο Coffey:
Έχουμε, έτσι, μια μεγάλη αύξηση στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία, αλλά αυτό δεν μετατρέπεται πλήρως σε αυξήσεις μισθών ή/και κέρδη. Οι μη γεωργικοί μισθοί και ημερομίσθια αυξήθηκαν από 67,7 δισ. ευρώ το 2014 στα 71,5 δισ ευρώ το 2015.
Με άλλα λόγια, οι Ιρλανδοί δεν έγιναν και τόσο πλουσιότεροι και η κυβέρνηση δεν έχει πλημμυρίσει από φορολογικά έσοδα. Η ικανότητά της, ωστόσο, να δανειστεί αυξάνεται, οπότε ο Noonan, ο οποίος έλαβε μέτρα κατά του Double Irish μόνο όταν δέχτηκε πιέσεις από την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ, δηλώνει ευχαριστημένος. Είναι επίσης μια ανακούφιση για την ιρλανδική κυβέρνηση που οι πολυεθνικές δεν έχουν αποχωρήσει.
Η Ιρλανδία είναι μια σχετικά μικρή οικονομία, συνεπώς μια ενιαία φορολογική αλλαγή μπορεί να μετατραπεί σε οδηγό ανάπτυξης εν μια νυκτί. Είναι εντελώς άσκοπο η χώρα να γίνει το υπόδειγμα της λιτότητας ή της προσανατολισμένης στις εξαγωγές ανάπτυξης καθώς τα στοιχεία της -συμπεριλαμβανομένων εκείνων για τις εξαγωγές και τις εισαγωγές- μπορεί να διαστρεβλωθούν από το φορολογικό σχεδιασμό μερικών ξένων εταιρικών κολοσσών. Σίγουρα, υπήρξε κάποια υποκείμενη ανάπτυξη -πιθανώς υψηλή για τα δεδομένα της Ευρωζώνης, άνω του 5%- αλλά δεν θα ήταν εύκολο να υπολογιστεί χωρίς να γνωρίζει κανείς την ακριβή επίδραση των άυλων παγίων που μεταφέρονται στη χώρα.
Η περίπτωση της Ιρλανδίας είναι μια μήνυμα προειδοποίησης για τους οικονομολόγους που αρέσκονται να χρησιμοποιούν την οικονομική ανάπτυξη ως μέτρο της επιτυχίας των φορέων χάραξης πολιτικής. Ακόμα και σε μεγαλύτερες χώρες, οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση του μεγέθους της οικονομίας είναι ατελείς. Δεν αντικατοπτρίζουν πάντα την αύξηση ή τη συρρίκνωση του πραγματικού πλούτου ενός κράτους ή τις καλόπιστες οικονομικές του δραστηριότητες του. Οι οικονομίες πολλών χωρών έχουν υποτιμηθεί σημαντικά εξαιτίας των μεγάλων σκιωδών κλάδων. Άλλες -όπως η Ιρλανδία του 2015 – μπορούν να διογκωθούν ακούσια. Οι αριθμοί λένε ψέματα, ακόμα και όταν υπολογίζονται με τις καλύτερες προθέσεις. Μέτρα όπως η ευτυχία ενδέχεται να περιγράφουν καλύτερα την επίδραση των οικονομικών πολιτικών από το παραδοσιακό μέγεθος του ΑΕΠ.
