Οι Ελληνες της Μεγάλης Βρετανίας στην εποχή του Brexit

Πώς βλέπουν τη ζωή τους μετά το ιστορικό αποτέλεσμα της 23ης Ιουνίου δώδεκα Ελληνες που ζουν, εργάζονται ή σπουδάζουν στην  πρώτη χώρα-μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης που αποφάσισε να φύγει οικειοθελώς από το σημαντικότερο πολιτικό και οικονομικό

Νίκος Αλετράς
Ερευνητής στην Αmazon

Θα φύγω, αν…

Mετά το δημοψήφισμα η καθημερινότητα δεν έχει αλλάξει. Προφανώς έχει δημιουργηθεί μια κάποια αβεβαιότητα σε σχέση με το αν και πώς οι Ευρωπαίοι πολίτες θα έχουν τη δυνατότητα να συνεχίσουν να εργάζονται στη χώρα, αλλά και σε σχέση με το ότι πολλές εταιρείες (όπως του τεχνολογικού/ερευνητικού κλάδου στον οποίο ανήκω) ίσως θελήσουν να μεταφέρουν τις δραστηριότητές τους σε άλλες χώρες, ώστε να έχουν ευκολότερη πρόσβαση στην Κοινή Αγορά. Ολα αυτά, βέβαια, για την ώρα είναι πολύ θεωρητικά, αν και δυνητικά θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις ζωές πολλών ανθρώπων. Κατά τη γνώμη μου, οι βασικοί παράγοντες που θα κρίνουν τις επαγγελματικές προοπτικές στη Μ. Βρετανία θα είναι η απόφαση της κυβέρνησης για την ενεργοποίηση της διαδικασίας αποχώρησης και η όποια συμφωνία επιτευχθεί με την Ε.Ε.

Προσωπικά, θα σκεφτόμουν σοβαρά το ενδεχόμενο να εργαστώ σε κάποια άλλη χώρα (της Ε.Ε.) σε περίπτωση που γίνουν προαπαιτούμενα η κατοχή βίζας και η άδεια παραμονής και εργασίας στη Μ. Βρετανία. Εχω ζήσει στη Μ. Βρετανία σχεδόν έξι χρόνια και τη νιώθω σαν το δεύτερο σπίτι μου. Εδώ είχα την ευκαιρία να γνωρίσω το ανοιχτό και προοδευτικό κομμάτι της κοινωνίας, να συναντήσω ανθρώπους που επηρέασαν σημαντικά τη ζωή μου, να διευρύνω τους ορίζοντές μου και να απολαύσω το… διάσημο βρετανικό καλοκαίρι. Δεν είναι στα σχέδιά μου να περάσω όλο το υπόλοιπο της ζωής μου σε αυτή την υπέροχη χώρα, αλλά με ενδιαφέρει πραγματικά το μέλλον της. Ελπίζω να υπάρξει μια αμοιβαία καλή συμφωνία μεταξύ Ε.Ε.-Μ. Βρετανίας και είμαι σίγουρος πως στο μέλλον οι Βρετανοί φίλοι μου θα προσπαθήσουν να ξαναφέρουν τη χώρα τους κοντά στην Ευρώπη.

Πόπη Κυριακοπούλου
Αναπλ. καθηγήτρια πολιτικών επιστημών στο Ηνωμένο Βασίλειο (Queen’s University) και επισκέπτρια καθηγήτρια στη Γαλλία (Λιλ)

Εκπληξη και θλίψη

Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος μου προκάλεσε έκπληξη αλλά και συνάμα θλίψη, γιατί σήμανε το αναπάντεχο τέλος μιας εποχής, σε μια χώρα που πάντα θεωρούσα ότι τη χαρακτηρίζει μια παράδοξη συμβίωση ταυτοτήτων: μέσα αλλά και έξω από την Ευρώπη ταυτόχρονα. Ανησυχώ για πιθανή δυσμενή μεταβολή της οικονομικής κατάστασης (π.χ. εισόδημα, κόστος διαβίωσης, αξία ακινήτων κ.λπ.). Ισως αργότερα να υπάρχει επίδραση στην ευκολία και στην ευελιξία των επαφών μου με το γαλλικό πανεπιστήμιο και την προώθηση περαιτέρω ερευνητικών συνεργασιών.

Πέρα όμως από τις επαγγελματικές ευκαιρίες, ο κοσμοπολίτικος χαρακτήρας του Λονδίνου, το πολυεθνικό περιβάλλον, το ψηφιδωτό ταυτοτήτων και δημιουργικών αντιφάσεων αποτελούν για μένα βασικούς πόλους έλξης. Πιστεύω ότι αυτά θα μείνουν ανεπηρέαστα. Κι ενώ ανησυχώ, εξακολουθώ να ελπίζω ότι οι αξίες που διέπουν τη ζωή στο Λονδίνο θα κυριαρχήσουν: η ανεκτικότητα και ο σεβασμός απέναντι στο καινούργιο, το διαφορετικό, το άγνωστο, αυτό που ξεπερνά τα στενά όρια του «οικείου» και ωθεί προς συνεχή εξερεύνηση, δημιουργία και συναλλαγή, σε μια ανοιχτή κοινωνία ελεύθερης μετακίνησης ανθρώπων και διακίνησης ιδεών.

Τέλος, η παρούσα αίσθηση ακυβερνησίας και ο κίνδυνος απομονωτισμού ξυπνούν μνήμες από το περσινό ελληνικό καλοκαίρι. Εκείνο όμως το έζησα από απόσταση. Ενώ την πολιτική αστάθεια και ανασφάλεια της βρετανικής κρίσης τη βιώνω άμεσα στο εδώ και το τώρα.

Πάρις Παντελής
Δικηγόρος με έδρα το City

Βαθύ και πολυεπίπεδο ρήγμα

Παρά τις ελπίδες μου για το αντίθετο, δεν με εξέπληξε το αποτέλεσμα. Η Ευρώπη ανέκαθεν ξένιζε τους Βρετανούς και το εκδήλωναν με κάθε ευκαιρία ήδη από το δημοψήφισμα του 1975. Εντούτοις, ενδεικτικό των ζυμώσεων στη βρετανική κοινωνία είναι το γεγονός ότι, ενώ στις δεκαετίες του ’70 και του ’80, την έξοδο από τη «νεοφιλελεύθερη» Ευρώπη προωθούσαν οι αριστεροί του Εργατικού Κόμματος, σήμερα είναι η (άκρα) δεξιά που υποστήριξε το Brexit, επωφελούμενη από την κλιμάκωση της δυσαρέσκειας με φόντο την κρίση στην Ευρωζώνη, το μεταναστευτικό, το έλλειμμα δημοκρατίας και το πιεστικό πλαίσιο κανόνων λειτουργίας της Ε.Ε.

Βιώσαμε δύο έντονα πολωτικές εκστρατείες, μία αναποτελεσματική και «πατροναριστική» (της παραμονής) και μία εμπρηστική και ανεύθυνη (της αποχώρησης), που είχαν ως αποτέλεσμα η χώρα να ψηφίσει σε εντελώς λάθος βάση. Σε μια ατμόσφαιρα με έντονα τα χαρακτηριστικά του εθνικισμού, της φυλετικής εμπάθειας, της ταξικής περιφρόνησης, της πολιτικής αποδιάρθρωσης και του εκλογικού οπορτουνισμού, δεν δόθηκε χώρος για νηφάλιο διάλογο. Και, όπως πολλοί προβλέπουν, το βαθύ και πολυεπίπεδο ρήγμα που δημιουργήθηκε στη βρετανική κοινωνία θα οδηγήσει σε συνέχιση του οικονομικού και πολιτικού αδιεξόδου.

Είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς τη συνέχεια όταν το κύριο χαρακτηριστικό της επόμενης ημέρας είναι η αβεβαιότητα. Ωστόσο, καθώς οι συνέπειες θα αρχίσουν σταδιακά να γίνονται αντιληπτές, είναι πιθανό οι πιέσεις για ένα δεύτερο δημοψήφισμα ή για γενικές εκλογές να ενταθούν. Αναφορικά με την παραμονή των Ελλήνων που ήδη ζουν και εργάζονται στο Ηνωμένο Βασίλειο, η αίσθησή μου είναι ότι δεν θα υπάρξουν αλλαγές. Τα κεκτημένα δικαιώματα διαμονής δεν μπορούν να πληγούν, καθώς προστατεύονται από διεθνείς συνθήκες.

Αυστηρότερα, ωστόσο, κριτήρια ενδέχεται να εφαρμοστούν σε ό,τι αφορά τις νέες αφίξεις, ειδικά αν η Ευρώπη επιβάλλει παρόμοια κριτήρια για τους υπηκόους του Ηνωμένου Βασιλείου. Στο City του Λονδίνου, η αναταραχή είναι μεγάλη λόγω της αβεβαιότητας, αλλά για τα δικηγορικά γραφεία είναι «business as usual». Για την ώρα, ο φόρτος εργασίας μας έχει αυξηθεί σημαντικά, καθώς πολλοί πελάτες εξετάζουν τις επιπτώσεις του Βrexit στα συμβόλαιά τους, ενώ ο τομέας της ναυτιλίας στον οποίο δραστηριοποιούμαι συνήθως ευνοείται σε τέτοια περιβάλλοντα. Μακροπρόθεσμα, όμως, μια παρατεταμένη αστάθεια μπορεί να θέσει υπό αμφισβήτηση τον κυρίαρχο ρόλο του City ως παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού κέντρου και πρωτεύουσας της παγκόσμιας ναυτιλίας.

Η νέα εποχή έχει πολλές, άγνωστες συντεταγμένες και ως εκ τούτου απαιτεί κριτική αποτίμηση, συναισθηματική αποστασιοποίηση και εγρήγορση. Αλλωστε, το Λονδίνο, όπως οι Λονδρέζοι συνηθίζουν να λένε, δεν είναι Βρετανία, αλλά ένα αυτόνομο οικονομικά και πολιτισμικά κρατίδιο.

Νικόλας Παπαδημητρίου
Σπουδάζει στο πανεπιστήμιο του Surrey

Ξυπνήσαμε σε μια άλλη χώρα

Η ζωή στην Αγγλία μετά το αποτέλεσμα της Παρασκευής δεν έχει αλλάξει άμεσα. Παρ’ όλα αυτά, το μόνο σίγουρο εδώ είναι η αβεβαιότητα που προκάλεσε το αποτέλεσμα. Αβεβαιότητα για την καθημερινή ζωή των φοιτητών, αβεβαιότητα για την αύξηση των διδάκτρων των πανεπιστημίων, αβεβαιότητα για τη μετακίνησή μας (θέματα visa). Αβεβαιότητα για το μέλλον μας γενικά. Θα είναι άμεσες οι επιπτώσεις ενός τέτοιου αποτελέσματος ή θα πάρει χρόνο να φτάσουν σε μια συμφωνία οι Ευρωπαίοι με τους Αγγλους; Κανείς δεν ξέρει, δυστυχώς.

Στην περίπτωση ενός «ολικού Brexit», εκτιμώ πως θα υπάρξουν αρκετές επιβαρύνσεις για τους Ελληνες φοιτητές. Αυτόματα θα θεωρούμαστε «international students» και θα πρέπει να πληρώνουμε ποσά της τάξης των 15.000 £ ενώ τη δεδομένη χρονική στιγμή πληρώνουμε 9.000 £, στα οποία δικαιούμαστε και το φοιτητικό δάνειο, το οποίο βοηθάει πάρα πολλούς φοιτητές. Το εν λόγω δάνειο δεν είναι στη διάθεση των «international students», κάτι που θα δυσκολέψει κατά πολύ τη φοίτηση των Ελλήνων στα αγγλικά πανεπιστήμια. Επιπρόσθετα, οι Ελληνες που θα προσπαθήσουν να βρουν δουλειά εδώ στην Αγγλία θα γίνουν αυτόματα λιγότερο ανταγωνιστικοί, αφού θα «κοστίζουν» πλέον περισσότερο στις εταιρείες, επειδή θα χρειάζονται βίζα για να δουλεύουν και να μένουν στη χώρα.

Εν τω μεταξύ, το ενδεχόμενο του να γίνουμε ακριβότεροι και λιγότερο αποδεκτοί σε μια χώρα που έχουμε αφήσει τόσα χρήματα με εξοργίζει! Κλείνοντας, είναι σημαντικό να επισημάνω πως η αξία της λίρας έχει «πέσει» σε ιστορικά χαμηλά, και σε ένα «ολικό Brexit» ίσως τη δούμε να μειώνεται ακόμη περισσότερο. Αυτό θα οδηγήσει στην αύξηση του κόστους ζωής, καθώς τα εισαγόμενα προϊόντα θα κοστίζουν πλέον περισσότερο, επιβαρύνοντας τους Βρετανούς και κατά συνέπεια κι εμάς.

Ολα αυτά όμως είναι ακόμα σενάρια, για τα οποία δεν μπορεί κανείς να είναι σίγουρος. Ναι, το μέλλον είναι αβέβαιο, εμείς όμως θα το αντιμετωπίσουμε. Πρέπει να έχουμε θετική σκέψη και ποτέ να μην ξεχνάμε πως όσο τους έχουμε εμείς ανάγκη για να βρούμε δουλειά, άλλο τόσο μας χρειάζονται και εκείνοι, αφού τα πανεπιστήμιά τους, τα νοσοκομεία τους, οι πολυεθνικές, μέχρι και οι δημόσιες υπηρεσίες τους είναι γεμάτα Ελληνες.

Δυστυχώς, την Παρασκευή ξυπνήσαμε σε άλλη χώρα.

Χριστίνα Μουράτογλου
Ιδιοκτήτρια του εστιατορίου «Mazi» στο Λονδίνο

Πρώτη φορά ξένη

Φωτογραφία: Christian Sinibaldi

Από το πρωί της 24ης Ιουνίου δεν έχω συνέλθει• είμαι ακόμα σε κατάσταση σοκ. Πολύ καιρό το συζητούσαμε με συγγενείς και φίλους, αλλά δεν θεωρούσαμε πιθανό να επικρατήσει το Brexit. Εστω και με μικρή διαφορά πιστεύαμε ότι θα προκριθεί το Bremain. Αισθάνομαι απογοήτευση αλλά και θυμό. Ζω στο Λονδίνο εδώ και δεκατέσσερα χρόνια. Εδώ σπούδασα, έχω πληρώσει πολλά χρήματα στα βρετανικά πανεπιστήμια. Και πλέον, ως επιχειρηματίας, όχι μόνο έχω δημιουργήσει θέσεις εργασίας για Βρετανούς, αλλά και φορολογούμαι – και μάλιστα βαριά. Αυτό που ανέκαθεν με γοήτευε στο Λονδίνο ήταν ο πολυεθνικός του χαρακτήρας και το πόσο ανοιχτή και δεκτική είναι η κοινωνία του. Ποτέ δεν ένιωσα ξένη. Μέχρι σήμερα. Τώρα νιώθω και ξένη, και ανεπιθύμητη, και προδομένη. Την οικονομία της χώρας τη στηρίζει το Λονδίνο. Δεν είναι άδικο που έκριναν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος οι ηλικιωμένοι, και μάλιστα της επαρχίας, των οποίων οι συντάξεις πληρώνονται από τους φόρους μας;

Πώς βλέπω το μέλλον μου; Αβέβαιο. Αν υλοποιηθεί η απόφαση να βγει η Βρετανία από την Ευρωπαϊκή Ενωση, φοβάμαι ότι θα υποστούμε τις συνέπειες μιας τεράστιας ύφεσης: η ισοτιμία της στερλίνας έναντι του ευρώ θα πέσει, θα χάσουν αξία οι επιχειρήσεις και τα σπίτια μας, θα αυξηθεί η φορολογία, θα ακριβύνει το κόστος ζωής. Το εστιατόριό μου δεν θα μείνει, φυσικά, ανεπηρέαστο. Οι Βρετανοί δεν παράγουν σχεδόν κανένα αγροτικό προϊόν. Ολα -εκτός από ελάχιστα λαχανικά (πατάτες, καρότα) και, φυσικά, το κρέας- εισάγονται από την Ευρώπη. Οι φόροι εισαγόμενων προϊόντων, που αναμένεται να αυξηθούν, θα μας λυγίσουν. Αν ισχύσει αυτό το κακό σενάριο, δεν αποκλείεται να επιστρέψω στην Ελλάδα…

Κωνσταντίνος Γαργαλέτσος
Design director

Ενας νέος, γενναίος κόσμος; Δεν νομίζω

Φωτογραφία: Αγγελος Γιωτόπουλος

Eχουν περάσει μερικές ημέρες από τότε που βγήκαν τα αποτελέσματα και ακόμα νιώθω μουδιασμένος και σοκαρισμένος. Οσο πλησίαζαν οι ημέρες να γίνει το δημοψήφισμα, υπήρξαν στιγμές που δεν ήμασταν σίγουροι ποια θα ήταν η έκβαση, αλλά πιστεύαμε ότι η κοινή λογική θα επικρατούσε. Το να φύγουμε από την Ευρώπη δεν ήταν καν θέμα συζήτησης. Χάρη στην Ευρωπαϊκή Ενωση, μπόρεσα να σπουδάσω και να ζήσω στο Λονδίνο. Ποτέ δεν αισθάνθηκα αφιλόξενα εδώ, ούτε με αντιμετώπισαν ποτέ σαν ξένο. Μου δόθηκαν οι ίδιες ευκαιρίες και τα ίδια δικαιώματα σαν αυτά που απολαμβάνει κάθε Βρετανός πολίτης. Η Βρετανία μού φαινόταν ανοιχτή, δίκαιη και πιο ευρωπαϊκή από τις περισσότερες χώρες στην Ευρώπη. Και τώρα βρισκόμαστε εκτός. Και είναι τρομακτικό γιατί δεν υπάρχει κάποιο σχέδιο, οδηγίες ή κάποιο δίκτυο ασφαλείας.

Ο οικονομικός κόσμος έχει ήδη ταρακουνηθεί. Πώς θα μπορέσουν τώρα οι κυριότερες παγκόσμιες τράπεζες, που έχουν την έδρα τους στο Λονδίνο, να κάνουν τις συναλλαγές τους στην ευρωπαϊκή αγορά; Θα εξαφανιστούν τα εκατομμύρια ευρώ της Ευρωπαϊκής Ενωσης που υποστήριζαν τις τέχνες, την επιστημονική έρευνα, την αγροτική ανάπτυξη και τις υποανάπτυκτες περιοχές της Βρετανίας; Και πού θα βρει η βρετανική κυβέρνηση τα κονδύλια να τα αντικαταστήσει; Και ποιος θα κυβερνήσει τη χώρα σε αυτές τις αβέβαιες εποχές;

Και μήπως αυτά τα αισθήματα ενάντια των μεταναστών θα ενισχύσουν ακόμη περισσότερο τον εθνικισμό, το ρατσισμό και τον ακροδεξιό εξτρεμισμό, τόσο στην Αγγλία όσο και στην Ευρώπη;

Η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν είναι τέλεια, αλλά το μέλλον εκτός Ευρώπης δεν μοιάζει ρόδινο. Αυτό που χρειαζόμαστε, για να κάνουμε την Ευρώπη ένα καλύτερο μέρος, είναι συνεργασία και ενότητα. Και δυνατούς ηγέτες με όραμα. Αλλιώς θα βρεθούμε να κοιτάζουμε με κιάλια την απέναντι ακτή της Μάγχης, από το απομονωμένο μας νησί.

Οσο καιρό και να πάρει για να επέλθει η σταθερότητα, έχω το προαίσθημα ότι «οι αληθινοί, συνηθισμένοι, αξιοπρεπείς άνθρωποι» του Νάιτζελ Φάρατζ, δηλαδή κυρίως οι ηλικιωμένοι που δεν ζουν στις μεγάλες πόλεις και που ψήφισαν την έξοδό μας από την Ευρώπη (και οι οποίοι έχουν ξεχάσει τα όσα τους δίδαξε η Ιστορία πριν από 50 χρόνια), θα πληρώσουν το τίμημα στο τέλος.

Η αλήθεια είναι ότι δεν είμαι σίγουρος πώς θα είναι η ζωή μου από εδώ και στο εξής. Και η αβεβαιότητα είναι αυτό που με ενοχλεί. Κατά τα άλλα, πιστεύω ότι το Λονδίνο θα παραμείνει μια κοσμοπολίτικη μητρόπολη. Και θα συνεχίσει να βρίσκεται σε άνθηση και να υποδέχεται τους πάντες με ανοιχτές αγκάλες. Για την υπόλοιπη Αγγλία ανησυχώ. Ενας νέος, γενναίος κόσμος; Για κάποιο λόγο δεν έχω πειστεί ακόμα.

Νατάσα Λιανού – Ερμής Χαλβατζής
Η Νατάσα Λιανού και ο Ερμής Χαλβατζής είναι αρχιτέκτονες με έδρα το Λονδίνο

Κeep calm and carry on!

Τον Οκτώβριο του 2009 φτάνουμε στο Λονδίνο και ξεκινά μια νέα έντονη και γεμάτη δημιουργικότητα πορεία της ζωής μας. Τον Μάιο του 2015 ξεκινάμε το γραφείο μας στο Λονδίνο. Επενδύουμε εδώ τα όνειρά μας, το όραμά μας, τη δημιουργική μας σκέψη, την ενέργειά μας! Ενα χρόνο μετά, έχουμε δημιουργήσει πλέον μια δυνατή ομάδα που πιστεύει στο όραμά μας, είναι γεμάτη ενέργεια, ήθος και πάθος για καινοτομία. Το γραφείο μας βρίσκεται πλέον στο κέντρο του Λονδίνου, αποτελώντας ένα ακόμη γρανάζι που συμβάλλει σε αυτή την καλοκουρδισμένη μηχανή. Η ενέργεια της πόλης και η ένταση των ανθρώπων γεμίζουν τις ημέρες μας με δημιουργικότητα, έμπνευση και όρεξη για πρόοδο. Οποιες δυσκολίες και αν εμφανίζονται δεν αποτελούν παρά ευκαιρίες για να δοκιμάσουμε τους εαυτούς μας σε νέες εμπειρίες και να αντεπεξέλθουμε δίνοντας τις κατάλληλες λύσεις. Καθετί νέο αποτελεί μια δημιουργική πρόκληση.

Πέμπτη βράδυ 23 Ιουνίου και εφησυχασμένοι ότι όλα βαίνουν καλώς, συνεχίζουμε τη δουλειά μας. Παρασκευή νωρίς το πρωί ξυπνάμε έντρομοι και διαβάζουμε τα νέα. Είναι σοκαριστικό. Brexit!

Η χώρα της πολυπολιτισμικότητας, της υιοθέτησης του διαφορετικού, της δημοκρατίας, η χώρα που αγκάλιασε ανθρώπους από όλες τις γωνιές του κόσμου τώρα επιλέγει να κλειστεί στον εαυτό της.

Η επόμενη ημέρα… Κανείς δεν έχει την απάντηση. Το μόνο που κυριαρχεί είναι ανησυχία. Μια προγραμματισμένη συνάντηση με τους συνεργάτες μας την Παρασκευή αλλάζει πορεία και ξεκινά μια ανήσυχη συζήτηση για το μέλλον. Ολα καταλήγουν: keep calm and carry on!

Και ενώ όλα αλλάζουν γύρω μας, η ενέργεια, το πάθος και η θέληση της γενιάς μας έχουν τη δύναμη να μας κρατήσουν συγκεντρωμένους στο όραμά μας, στους στόχους μας και στη δημιουργικότητά μας. Είμαστε πολίτες του κόσμου. Η γενιά που δεν γνώρισε σύνορα.

Ζούμε σε έναν κόσμο διασυνδεδεμένο. Οι οικονομίες μας είναι συνδεδεμένες. Ιντερνετ, social media, τηλεπικοινωνίες, τηλεργασία. Είμαστε ένα.

Μια νέα εποχή έχει ήδη ξημερώσει. Η εποχή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης.

Η ιστορία κάνει κύκλους. Η τεχνολογία συμπιέζει τους παραδοσιακούς κύκλους. Και η επόμενη ημέρα; Αισιοδοξία. Ελπίδα. Γνώση και όρεξη για δημιουργία.

Ρωμανός Γερόδημος
Αναπλ. καθηγητής διεθνούς πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Bournemouth

Η Βρετανία που αγαπήσαμε ειναι σε κίνδυνο

Ζω στη Βρετανία 16 χρόνια. Από την πρώτη στιγμή που εγκαταστάθηκα, και μέχρι και την προηγούμενη Παρασκευή, με εντυπωσίαζε η παντελής έλλειψη οποιουδήποτε ίχνους διαφορετικής αντιμετώπισης απέναντί μου ή αρνητικής αναφοράς στην καταγωγή μου. Στο εργασιακό μου περιβάλλον βρέθηκα πολλές φορές σε συμβούλια καθηγητών ή άλλες σοβαρές συναντήσεις, όπου ήμουν ο μόνος μη Βρετανός. Σε άπειρες συναλλαγές με δημόσιες υπηρεσίες, στην καθημερινή διάδραση με άλλους, σε κοινωνικές εκδηλώσεις, ποτέ δεν μου δόθηκε η παραμικρή εντύπωση -λεκτικά ή μέσω της γλώσσας του σώματος- ότι ήμουν οτιδήποτε άλλο εκτός από ισότιμο μέλος της κοινότητας στην οποία ανήκω και συμμετέχω.

Η αλήθεια βέβαια είναι ότι αόρατα εμπόδια και «γυάλινα ταβάνια» υπήρξαν και υπάρχουν πολλά. Οσο πιο ψηλά ανεβαίνεις στην ιεραρχία οργανισμών και επιχειρήσεων, τόσο λιγότερους μη Βρετανούς θα συναντήσεις. Οταν είσαι νέος σε μια πόλη ή σε μια κοινότητα ανθρώπων -ειδικά στην επαρχία-, είναι πολύ πιο εύκολο να πιάσεις φιλίες με άλλους μετανάστες παρά με κλειστές παρέες Βρετανών. Και εννοείται ότι περιστατικά ξενοφοβίας και ρατσισμού υπήρχαν πάντα στη βρετανική κοινωνία – μέρος μιας ευρύτερης κουλτούρας επιθετικότητας και βίας που φωλιάζει εδώ και δεκαετίες στα κέντρα πόλεων και κωμοπόλεων και η οποία συνδέεται ευθέως με την κατανάλωση αλκοόλ. Ωστόσο, η αρνητική αναφορά στην καταγωγή κάποιου ή η υπόνοια ότι δεν είναι ευπρόσδεκτος εδώ ήταν πάντα ένα από τα μεγαλύτερα ταμπού. Τέτοια φαινόμενα περιορίζονταν στο περιθώριο, στο συλλογικό υποσυνείδητο.

Ολα αυτά φαίνεται να άλλαξαν στις 24/6, όταν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος απελευθέρωσε και νομιμοποίησε συμπεριφορές και αντιλήψεις που ήταν κοινωνικά ανεπίτρεπτες. Μέσα σε λίγες ώρες άρχισα να μαθαίνω από φίλους και γνωστούς για περιστατικά εκφοβισμού, παρενόχλησης και έμμεσων ή άμεσων προσβολών εναντίον ατόμων που ζουν και εργάζονται εδώ χρόνια – ατόμων που πληρώνουν φόρους και συμμετέχουν στην πολιτιστική, κοινωνική και εκπαιδευτική ζωή της χώρας, που νοιάζονται γι’ αυτήν και τη θεωρούν σπίτι τους.

Οι ρατσιστικές επιθέσεις στον δημόσιο χώρο και στα μέσα μεταφοράς έλαβαν τέτοιες διαστάσεις, που το ζήτημα συζητήθηκε στο υπουργικό συμβούλιο και στο κοινοβούλιο. Μετά από μία εκστρατεία αποχώρησης από την Ε.Ε. που ενεργοποίησε τα πιο επικίνδυνα ένστικτα ενός ολόκληρου λαού, ο κοινωνικός ιστός της Βρετανίας δέχεται τρομακτική πίεση. Παρόλο που υπήρξε άμεση και συγκινητική κινητοποίηση της κοινωνίας των πολιτών -και ο ίδιος δέχτηκα συγκινητικά μηνύματα από παλιούς φοιτητές και συναδέλφους μου-, αυτό που ζούμε τώρα στην Αγγλία δεν είναι ούτε στιγμιαίο ούτε αποκλειστικά βρετανικό φαινόμενο. Είναι μέρος και ένδειξη μιας ευρύτερης αμφισβήτησης θεμελιωδών κατακτήσεων του δυτικού πολιτισμού και αποθράσυνσης ατόμων και ομάδων οι οποίοι, μην έχοντας κάτι καλύτερο να κάνουν, νοηματοδοτούν τη ζωή τους μέσα από την επίθεση στο Αλλο.

Μία από τις στιγμές που δεν θα ξεχάσω ποτέ -μια εντελώς βρετανική στιγμή- ήταν τον Μάιο του 2013, όταν πήρα τη βρετανική υπηκοότητα σε μια σεμνή αλλά αρκετά επίσημη τελετή σε τοπικό δημαρχείο του Λονδίνου. Οι διοργανωτές μού έδωσαν ένα αναμνηστικό μετάλλιο επειδή τα γενέθλιά μου συνέπεσαν (περίπου… με μία ημέρα διαφορά) με την τελετή ορκωμοσίας. Αυτή είναι η Βρετανία που όσοι ζούμε εδώ αγαπάμε και θεωρούμε  δεύτερο σπίτι μας και αυτή είναι η Βρετανία για την οποία θα ήθελα να συνεχίσω να προσπαθώ και να νοιάζομαι – να κάνω ό,τι μπορώ για να μην πέσει στα χέρια των σκοταδιστών και των λαϊκιστών, όπως το ίδιο προσπαθώ να κάνω και για την Ελλάδα. Ωστόσο η πικρή αλήθεια είναι ότι η διαφαινόμενη αποχώρηση από την Ε.Ε. κάνει τη Βρετανία λιγότερο ανοιχτή, λιγότερο δυναμική, λιγότερο παγκόσμια, και σε συνδυασμό με την πιθανότητα περαιτέρω επιδείνωσης της πολιτικής κουλτούρας και των διακοινοτικών σχέσεων, η προοπτική μετεγκατάστασης σε άλλη χώρα γίνεται πλέον πιο ρεαλιστική.

Θύμιος Τζάλλας

Δημοσιογράφος και πολιτικός επιστήμονας

Στον λονδρέζικο μικρόκοσμο του Remain

Στη γειτονιά μας, στο Βόρειο Λονδίνο, το remain κέρδισε με 75%. Ιδιο ποσοστό και στο κέντρο, όπου είναι το γραφείο μου. Σε αυτές τις περιοχές είναι δύσκολο να νιώσεις τον ευρωσκεπτικισμό. Είναι κάπως, όπως με τον Τραμπ ή παλιότερα τον Μπερλουσκόνι. Ακούς συνέχεια ότι είναι ασταμάτητοι, αλλά πασχίζεις να βρεις κάποιον που να τους έχει ψηφίσει. Στην υπόλοιπη χώρα, όμως, οι οπαδοί του Brexit δεν βρίσκονται στα άκρα, αντιθέτως κυριαρχούν. Ανάμεσά τους, μετριοπαθείς ψηφοφόροι και πολιτικοί των δύο μεγάλων κομμάτων, οι οποίοι, υιοθετώντας μια λιγότερο φορτισμένη εκδοχή του λαϊκισμού, τον νομιμοποιούν στο κέντρο της πολιτικής ζωής. Το είδα να συμβαίνει και στην Ελλάδα: το κλίμα σταδιακά να πολώνεται, ο διχαστικός λόγος να απενοχοποιείται και τελικά τα πράγματα να ξεφεύγουν από τον έλεγχο, μέσα από μια δραματική εκλογική διαδικασία με άμεσο αντίκτυπο στη ζωή σου.

Αυτός ο αντίκτυπος φτάνει πιο δραματικός στον εξωτερικό παρατηρητή. Οσοι βρίσκονται μέσα στη δίνη της κρίσης ξέρουν ότι η ζωή συνεχίζεται κανονικά. Πόσω μάλλον όταν το διακύβευμα για τους Ευρωπαίους υπηκόους -το καθεστώς παραμονής τους στη Μεγάλη Βρετανία- είναι ακόμα ασαφές, μετατεθειμένο στο απώτερο μέλλον, και προς το παρόν σε δεύτερο πλάνο, μπροστά σε όσα συμβαίνουν με καταιγιστικό ρυθμό με τη λίρα, την πραγματική οικονομία ή την κυβέρνηση.

Είναι, τέλος, ένας αντίκτυπος που δεν αγγίζει την ευρωπαϊκή μου ιθαγένεια, και αυτό με τοποθετεί σε μια απρόσμενα προνομιακή θέση σε σχέση με τους Βρετανούς. Γι’ αυτό και ταυτίζομαι με όσους έχασαν στο δημοψήφισμα. Η δική τους ευρωπαϊκή ιθαγένεια, δεδομένη για πολλούς από την πρώτη μέρα της ζωή τους, σήμερα απειλείται. Λυπάμαι που οι Ευρωπαίοι, θυμωμένοι με το αποτέλεσμα, ξεχνούν ότι θύματα του ευρωσκεπτικισμού είναι και οι ίδιοι οι Βρετανοί. Πέρυσι τέτοια εποχή, βρέθηκα εγώ στη θέση τους. Ξέρω τι σημαίνει μια χώρα να έρχεται αντιμέτωπη με τις αληθινές συνέπειες αποφάσεων που εκ των υστέρων συλλογικά μετάνιωσε. Και εύχομαι όσοι έμπλεξαν τη Μεγάλη Βρετανία σε αυτή την ιστορία και ετοιμάζονται πια να την κυβερνήσουν να αναδιπλωθούν, πριν η ζημιά να είναι μεγάλη για όλους, ανεξαρτήτως της ψήφου τους στις 23 Ιουνίου.

Βικτώρια Σολομωνίδου
Επιστημονική συνεργάτις στο University College London

Συνέπειες υπαρξιακού χαρακτήρα

Τα αποτελέσματα του πρόσφατου δημοψηφίσματος δεν πιστεύω πως θα φέρουν σημαντικές αλλαγές στην προσωπική μου ζωή γιατί, αν και βρίσκομαι εδώ από το 1976, έχω πάντα ως ορμητήριο και καταφύγιο την Ελλάδα. Ομως, έχοντας εργαστεί εδώ, επί τέσσερις σχεδόν δεκαετίες, στον τομέα του πολιτισμού και της μεταπτυχιακής εκπαίδευσης, δεν μπορεί παρά να με θλίβει το γεγονός πως το Κόβεντρι δεν θα γίνει, τελικά, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης το 2023, τίτλο για τον οποίο συναγωνίστηκε σκληρά με άλλες πέντε πόλεις από ολόκληρη τη χώρα, δεν θα υπάρχουν Βρετανοί συγγραφείς ανάμεσα στους υποψήφιους για τα ευρωπαϊκά βραβεία λογοτεχνίας, οι συνάδελφοί μου Βρετανοί πανεπιστημιακοί δεν θα μπορούν πια να υποβάλουν προτάσεις για κοινά ερευνητικά προγράμματα στο πλαίσιο της δράσης Horizon 2020 της Ε.Ε., οι εξαιρετικοί Ελληνες πανεπιστημιακοί που διαπρέπουν σήμερα στα βρετανικά ΑΕΙ σύντομα θα χρειάζονται άδεια εργασίας, οι φίλοι Βρετανοί δημιουργοί στο χώρο του πολιτισμού δεν θα είναι πια παρόντες στις δράσεις του Creative Europe, δεν θα συμμετέχουν στο European Cultural Forum, στο οποίο τόσα έχουν συνεισφέρει. Επίσης, οι Βρετανοί φοιτητές δεν θα συμμετέχουν πια στο πρόγραμμα ανταλλαγών Erasmus, που τόσο έχει βοηθήσει στην «κατάργηση» των συνόρων ανάμεσα στους νέους και στη σύμπτυξη άπειρων συνεργειών. Σύντομα, ελάχιστοι Ελληνες θα έχουν την οικονομική δυνατότητα να φοιτήσουν στα βρετανικά ΑΕΙ, όπου σήμερα σπουδάζουν περί τις 30.000.

Κυρίως, όμως, με θλίβει η βαθιά ρήξη, ο αμετάκλητος διχασμός, που έχει προκληθεί στη βρετανική κοινωνία.

Φοβάμαι πως, σε βάθος χρόνου, οι συνέπειές του ενδέχεται να είναι καταλυτικές γι’ αυτή καθαυτή την ύπαρξη του Ηνωμένου Βασιλείου.

Εύχομαι να κάνω λάθος.

Δήμητρα Ταρλαντά
Χρηματοπιστωτική αναλύτρια

Αξίζει να παραμείνουμε εδώ;

Αυτό που τρομοκρατεί τους περισσότερους Ελληνες τουλάχιστον είναι η αίσθηση του «άγνωστου», καθώς κανείς δεν γνωρίζει αν αλλά και κάτω υπό ποιους όρους θα πραγματοποιηθεί εν τέλει η απόσχιση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε., αλλά και τις συνέπειες στην εργασιακή και καθημερινή πραγματικότητα των μη Βρετανών κατοίκων.

Προσωπικά, πιστεύω ότι στην περίπτωση της πραγματοποίησης του Brexit, θα ζητηθεί από όλους τους μη Βρετανούς να αποκτήσουν βίζα, η οποία θα χορηγείται με αυστηρά μορφωτικά και εισοδηματικά κριτήρια. Αυτό σε συνδυασμό με τις γραφειοκρατικές διαδικασίες για την άδεια παραμονής θα οδηγήσουν σε ένα νέο εργασιακό καθεστώς με σαφή διάκριση μεταξύ γηγενών και αλλοδαπών εργαζομένων τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα (μείωση μισθών, μειωμένες κοινωνικές παροχές και επιδόματα και ελαχιστοποίηση της διάρκειας παραμονής για εύρεση εργασίας).

Το ερώτημα που θα τεθεί μετά την εφαρμογή της νέας νομοθεσίας λοιπόν είναι: Αξίζει να παραμείνουμε εδώ; Η πιθανή μείωση των μισθών σε συνδυασμό με την υποτίμηση της λίρας, το υψηλό κόστος ζωής (ιδίως στο Λονδίνο), η άνοδος του πληθωρισμού και η αλλαγή στο εργασιακό περιβάλλον, ιδίως στο οικονομικό κέντρο City του Λονδίνου, θα μας κάνει να αναρωτιόμαστε αν αξίζει να εγκαταλείπουμε τη χώρα μας και να παραμένουμε εδώ.

Τέλος, ας μην ξεχνάμε πως και εγώ, όπως και οι περισσότεροι Ελληνες που επιλέξαν να εγκατασταθούν στο Ηνωμένο Βασίλειο, θεωρούσαν ως δεδομένο ότι η χώρα αποτελούσε κράτος-μέλος της Ε.Ε., με αποτέλεσμα η μετακίνησή μας από και προς τη χώρα μας να είναι εύκολη και χαμηλότερου, σχετικά, κόστους. Κάτι τέτοιο θα αλλάξει, καθιστώντας για πολλούς από μας δύσκολο ή ακόμη και αδύνατο να επισκεπτόμαστε την Ελλάδα με την ίδια συχνότητα.