Ρουμπίνα Σπάθη
Φτώχεια, πόλεμοι, πολλές φορές εμφύλιοι, δικτατορίες, διαφθορά, απουσία στοιχειωδών υποδομών, αναλφαβητισμός, ανεργία, υψηλό δημόσιο χρέος, πείνα, φτώχεια. Ενας φαύλος κύκλος που απ’ όπου και να τον πιάσεις φαντάζει
αδιέξοδος. Ολα αυτά τα στοιχεία είναι κοινά στις φτωχότερες αφρικανικές χώρες. Πολλές από αυτές αναπτύσσονται τάχιστα, διαβεβαιώνουν διεθνείς οργανισμοί. Τι να το κάνεις όταν το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σου είναι 300 δολάρια τον χρόνο; Η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι πολλές από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου είναι πλούσιες σε πρώτες ύλες. Μέχρι σήμερα δεν τους βγήκε σε καλό πάντως.
Η πλειονότητα του πληθυσμού τους απασχολείται στη γεωργία σχεδόν αρχαϊκού τύπου. Σχεδόν εξήντα χρόνια μετά το τέλος της αποικιοκρατίας, οι περισσότερες πρώην αποικίες των πάλαι ποτέ ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών δεν βρίσκονται σε πολύ καλύτερη κατάσταση απ’ αυτή που ήταν τη δεκαετία του ’60. Εσωτερικά ζητήματα, πολλές φορές κληρονομιά της αποικιοκρατίας και εξωτερικές παρεμβάσεις δεν επέτρεψαν σε αυτές τις φτωχές χώρες και στους ανθρώπους τους να βελτιώσουν σημαντικά τη θέση τους. Τα προβλήματα που έχουν είναι τόσο πολλά, ώστε φαντάζει σχεδόν αδύνατο να υπάρξει λύση.
Και όμως, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σχεδόν όλες οι ασιατικές χώρες ήταν σε ανάλογη θέση. Σήμερα πολλές από αυτές ανήκουν στις πλέον ευημερούσες χώρες του κόσμου. Υπάρχει τρόπος οι αφρικανικές χώρες να μιμηθούν το λεγόμενο «ασιατικό θαύμα», όταν δηλαδή οι 23 χώρες της ανατολικής Ασίας κατάφεραν από το 1965 μέχρι το 1990 να αναπτύσσονται με τον ταχύτερο ρυθμό στον κόσμο, λένε οι Σαντίλ Σουάνα και Λουμκίλε Μόντι, καθηγητές Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Witwatersrand της Νοτίου Αφρικής. Η επιτακτικότερη ανάγκη είναι να αυξηθεί το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, άρα έχουν ανάγκη από ηγέτες που δεσμεύονται να πετύχουν γρήγορη ανάπτυξη, επικεντρώνοντας την προσοχή τους στο ανθρώπινο δυναμικό. Αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε άνοδο της παραγωγικότητας, σε αυξημένα εισοδήματα και σε γενικότερη βελτίωση του επιπέδου ζωής. Οι δύο καθηγητές τονίζουν ότι απαιτείται κρατικός παρεμβατισμός, ο οποίος θα επενδύει στην εκπαίδευση, στην καινοτομία, αλλά και διεθνής βοήθεια. Δεν θα είναι εύκολο, αλλά μπορεί να γίνει, αυτό δείχνει η προϊστορία.
1. ΝΟΤΙΟ ΣΟΥΔΑΝ
Εξαρτημένο από το πετρέλαιο
Με το χαμηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα στον κόσμο, μόλις 245,9 δολάρια, το Νότιο Σουδάν είναι η φτωχότερη χώρα στον κόσμο εξηρτημένο καθ’ ολοκληρίαν από το πετρέλαιο που αποτελεί το 100% των εξαγωγών του και το 60% του ΑΕΠ του. Δημιουργήθηκε μόλις πριν από πέντε χρόνια μετά την απόσχισή του από το Σουδάν ως αποτέλεσμα δημοψηφίσματος που είχε προηγηθεί τον Ιανουάριο του ίδιου έτους. Πέραν του πετρελαίου, η υπόλοιπη οικονομία του νεοπαγούς κράτους είναι συγκεντρωμένη σε χαμηλής παραγωγής αγροκτήματα και κτηνοτροφικές μονάδες. Ετσι, το 85% του πληθυσμού του δεν έχει μισθό, καθώς απασχολείται σε γεωργικές εργασίες. Παράγει το πετρέλαιο Dar και εν μέσω κατάρρευσης των τιμών του «μαύρου» χρυσού προσέφερε εκπτώσεις από τα 29,75 δολάρια το βαρέλι, στα οποία το τιμολογούσε τον Δεκέμβριο του 2015 και το πουλούσε έναντι 18 δολαρίων το βαρέλι τον Ιανουάριο. Οι εμφύλιες συγκρούσεις έχουν επιδεινώσει τις προοπτικές ανάπτυξης. Το ποσοστό του πληθυσμού που ζει σε συνθήκες φτώχειας έχει επιδεινωθεί από το 44,7% το 2011 σε τουλάχιστον 58,5% το περασμένο έτος.
2. ΜΑΛΑΟΥΙ
Διαφθορά και κακοδιαχείριση
Διαφθορά και κακοδιαχείριση
Μία ακόμη αφρικανική χώρα που αναφέρεται στις αναλύσεις διεθνών οργανισμών ως συνεχώς απειλούμενη από τη διαφθορά, την κακοδιαχείριση των δημοσίων οικονομικών και την ανεπάρκεια ρυθμίσεων. Εχει παγιδευθεί, άλλωστε, σε ένα μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα, που σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία υπερβαίνει το 5% του ΑΕΠ, ενώ παράλληλα αυξάνεται διαρκώς το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους και ο πληθωρισμός καλπάζει με 23,8%. Προσφάτως, πάντως, η κυβέρνηση του Μαλάουι, που σημειωτέον ανέκτησε την ανεξαρτησία του από τη Βρετανία το 1964 και στη συνέχεια κυβερνήθηκε από μονοκομματική κυβέρνηση επί 30 χρόνια, άρχισε να προωθεί μεταρρυθμίσεις με στόχο να απλοποιηθεί η διαδικασία για την έναρξη νέας επιχείρησης, να αποκεντρωθεί η οικονομία και να τονωθεί ο ιδιωτικός τομέας. Ωστόσο, τα τρία τέταρτα των κατοίκων της χώρας εξακολουθούν να ζουν κάτω από το διεθνές όριο της φτώχειας που ορίζεται στο 1,25 δολάρια την ημέρα, ενώ ένας στους δέκα πάσχει από έιτζ και το προσδόκιμο ζωής είναι μόλις 47 έτη.
3. ΜΠΟΥΡΟΥΝΤΙ
«Ασφυξία» από το κράτος
«Ασφυξία» από το κράτος
Εξαρτάται σχεδόν ολοκληρωτικά από τον ασταθή αγροτικό του τομέα, στον οποίο απασχολείται τουλάχιστον το 80% του πληθυσμού του. Η πολιτική που εφαρμόζεται στη χώρα δεν διευκολύνει την ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα και ως εκ τούτου δεν δημιουργούνται θέσεις εργασίας ούτε προωθείται η βιώσιμη ανάπτυξη. Πλήττεται όπως και οι περισσότερες αφρικανικές χώρες από μόνιμα διαρθρωτικά προβλήματα, όπως η κακοδιαχείριση του δημοσίου χρήματος και η έλλειψη νομικού πλαισίου και ρυθμίσεων στην οικονομία που εξωθεί μεγάλη μερίδα του πληθυσμού αλλά και των επιχειρήσεων στην παραοικονομία, με αποτέλεσμα να υπάρχει εκτεταμένη φοροδιαφυγή. Οι κρατικές παρεμβάσεις στην οικονομία και η αδυναμία του κράτους να διασφαλίσει μια ανοικτή αγορά έχουν περιορίσει σημαντικά τις επενδύσεις. Το 2015 είχαν ξεσπάσει μεγάλες ταραχές στη χώρα, είχε σημειωθεί απόπειρα πραξικοπήματος, ενώ οι εκλογές που τελικά έγιναν χαρακτηρίστηκαν από τους διεθνείς παρατηρητές ως προβληματικές για τον τρόπο διεξαγωγής τους.
4. ΚΕΝΤΡΟΑΦΡΙΚΑΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
Πλούσια σε διαμάντια, ουράνιο
Πλούσια σε διαμάντια, ουράνιο
Ο πληθυσμός της είναι από τους φτωχότερους στον κόσμο, με ένα από τα υψηλότερα ποσοστά φτώχειας, καθώς ανέρχεται στο 62% του πληθυσμού. Ωστόσο, η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία έχει ένα υπέδαφος πλούσιο σε διαμάντια, πετρέλαιο και ουράνιο και γενικώς άφθονες πλουτοπαραγωγικές πηγές που όμως παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ανεκμετάλλευτες. Προ τριών ετών βρέθηκε στη δίνη εμφυλίου πολέμου όταν μουσουλμάνοι αντάρτες κατέλαβαν την εξουσία με πραξικόπημα, σε μια χώρα στην οποία πλειοψηφεί ο χριστιανικός πληθυσμός. Το αποτέλεσμα ήταν μια συρρίκνωση της οικονομίας της κατά 19,8% που, σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα, ανέκαμψε με ανάπτυξη 4,1%, η οποία όμως παραμένει εύθραυστη. Τα φορολογικά έσοδα του κράτους καλύπτουν λιγότερο από το 10% του ΑΕΠ, με αποτέλεσμα να μην μπορεί η χώρα να χρηματοδοτήσει βασικές δημόσιες υπηρεσίες. Το 80% των επενδύσεων στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία χρηματοδοτείται από ξένους παράγοντες.
5. ΜΑΔΑΓΑΣΚΑΡΗ
Ισχυρή τουριστική βιομηχανία
Ισχυρή τουριστική βιομηχανία
Το τέταρτο σε μέγεθος νησί του κόσμου, η Μαδαγασκάρη παραμένει υπανάπτυκτο, ενώ λόγω της γεωγραφικής της θέσης είναι απομονωμένο και ως εκ τούτου φημίζεται για τη μοναδική άγρια φύση του.
Παραδοσιακά, η οικονομία της βασίζεται στην παραγωγή ρυζιού, καφέ και βανίλιας. Αν και διαθέτει αφθονία φυσικών πόρων και μια ανθηρή τουριστική βιομηχανία, παραμένει μία από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου, εξηρτημένη σε μεγάλο βαθμό από την εξωτερική βοήθεια. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η πολιτική κρίση που πλήττει τη χώρα τα τελευταία χρόνια έχει αποβεί εις βάρος του τουρισμού. Εχει, ωστόσο, τη δυνατότητα να ανακάμψει σημαντικά φέτος αν βελτιώσει τη διακυβέρνησή της, το επιχειρηματικό κλίμα αλλά και αν καταπολεμήσει τη διαφθορά που μαστίζει και αποβαίνει εις βάρος των δημοσίων εσόδων. Οπως συνέβη και με πολλές άλλες από τις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, το νόμισμά της υποτιμήθηκε έναντι του δολαρίου και ο πληθωρισμός διευρύνθηκε, παραμένοντας όλο το 2015 σε επίπεδα άνω του 7%.
Παραδοσιακά, η οικονομία της βασίζεται στην παραγωγή ρυζιού, καφέ και βανίλιας. Αν και διαθέτει αφθονία φυσικών πόρων και μια ανθηρή τουριστική βιομηχανία, παραμένει μία από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου, εξηρτημένη σε μεγάλο βαθμό από την εξωτερική βοήθεια. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η πολιτική κρίση που πλήττει τη χώρα τα τελευταία χρόνια έχει αποβεί εις βάρος του τουρισμού. Εχει, ωστόσο, τη δυνατότητα να ανακάμψει σημαντικά φέτος αν βελτιώσει τη διακυβέρνησή της, το επιχειρηματικό κλίμα αλλά και αν καταπολεμήσει τη διαφθορά που μαστίζει και αποβαίνει εις βάρος των δημοσίων εσόδων. Οπως συνέβη και με πολλές άλλες από τις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, το νόμισμά της υποτιμήθηκε έναντι του δολαρίου και ο πληθωρισμός διευρύνθηκε, παραμένοντας όλο το 2015 σε επίπεδα άνω του 7%.
6. ΝΙΓΗΡΑΣ
Χωρίς ρυθμιστικό πλαίσιο
Χωρίς ρυθμιστικό πλαίσιο
Μία ακόμη αφρικανική χώρα πλούσια σε φυσικούς πόρους, ουράνιο και πετρέλαιο. Η εκμετάλλευση του ορυκτού της πλούτου την οδήγησε σε μια πενταετία σημαντικής ανάπτυξης. Οπως συμβαίνει, όμως, και στις περισσότερες από τις χώρες της αφρικανικής ηπείρου, ο Νίγηρας πάσχει ακόμη από έλλειψη οικονομικού δυναμισμού και διαφοροποίησης της οικονομίας του που αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για μια σταθερή μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Η οικονομία του παραμένει ευάλωτη σε περίπτωση εξωτερικού σοκ, πάσχει από έλλειψη ρυθμιστικού πλαισίου που αποβαίνει εις βάρος της εμπορικής δραστηριότητας αλλά και της αύξησης των επενδύσεων. Η οικονομική πολιτική που εφαρμόζεται και οι θεσμοί της χώρας δεν παρέχουν την κατάλληλη βάση για να αναπτυχθεί ο ευρύτερος ιδιωτικός τομέας. Είναι, άλλωστε, ανεπαρκείς η τήρηση και η εφαρμογή της νομιμότητας, ενώ η διαφθορά είναι συστημική στη χώρα και επιτείνει την αβεβαιότητα. Το μεγαλύτερο μέρος της χώρας καλύπτεται βέβαια από την έρημο Σαχάρα, γεγονός που αποτελεί μεγάλο πρόβλημα για τον πληθυσμό.
7. ΜΟΖΑΜΒΙΚΗ
Στα 50 έτη το προσδόκιμο ζωής
Στα 50 έτη το προσδόκιμο ζωής
Ο ρυθμός ανάπτυξης επιβραδύνθηκε το 2015, ακολουθώντας την πτώση των τιμών των εμπορευμάτων αλλά και τη μείωση των άμεσων ξένων επενδύσεων στη χώρα. Το ΑΕΠ της αναμένεται να επιβραδυνθεί περαιτέρω το 2016 και το 2017 κατά 6%, καθώς εξακολουθούν να μειώνονται τα έσοδα από τις εξαγωγές, να αυξάνεται το κόστος των εισαγωγών και να μειώνονται οι επενδύσεις. Παράλληλα, επιταχύνθηκε ο πληθωρισμός στο 11,1% εξαιτίας της αύξησης του κόστους των τροφίμων και της υποτίμησης του νομίσματος (metical) κατά 70% έναντι του δολαρίου και κατά περίπου 40% έναντι του ραντ της Νοτίου Αφρικής. Η κυβέρνηση υιοθέτησε περιοριστική νομισματική πολιτική. Περιέκοψε δημόσιες δαπάνες σε αντίθεση με τα προηγούμενα χρόνια, όταν η χώρα σημείωνε ραγδαίους ρυθμούς ανάπτυξης. Πάντως, η σημαντική αυτή ανάπτυξη δεν είχε ουσιαστικά αποτελέσματα σε ό,τι αφορά τη μείωση της φτώχειας. Στη Μοζαμβίκη παραμένουν ανησυχητικοί οι δείκτες ανθρώπινης ανάπτυξης, με το 56% του πληθυσμού να είναι αναλφάβητο και το προσδόκιμο ζωής να μην υπερβαίνει τα 50,3 έτη.
8. ΓΚΑΜΠΙΑ
Ζει από τα εμβάσματα
Ζει από τα εμβάσματα
Με πολύ περιορισμένα αποθέματα φυσικών πόρων και μειωμένη βάση αγροτικής παραγωγής, η οικονομία της Γκάμπια εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα εμβάσματα των μεταναστών που εργάζονται στο εξωτερικό, καθώς και από τα έσοδα του τουρισμού. Περίπου τα 3/4 του πληθυσμού της χώρας εξαρτώνται από τον αγροτικό τομέα που, άλλωστε, αντιπροσωπεύει περίπου το 1/5 του ΑΕΠ της χώρας. Παραμένει ανεκμετάλλευτο το δυναμικό του αγροτικού τομέα καθώς καλλιεργείται λιγότερο από το 50% της αρόσιμης γης στη χώρα. Η περιορισμένη μεταποιητική δραστηριότητα αφορά κυρίως την επεξεργασία ξηρών καρπών, ψαριών και δερμάτων. Η φυσική ομορφιά της χώρας, πάντως, καθώς και η σχετικά μικρή απόστασή της από την Ευρώπη την έχει βοηθήσει να εξελιχθεί σε σημαντικό τουριστικό προορισμό στη Δυτική Αφρική. Πρόκειται, όμως, για ασταθή τομέα που παρουσίασε μεγάλη κάμψη το 2012, οπότε και δέχθηκε πλήγμα η οικονομία της. Η οικονομική πρόοδος στη χώρα εξακολουθεί να εξαρτάται από τις χορηγίες και τη διεθνή βοήθεια.
9. ΛΙΒΕΡΙΑ
Χτυπήθηκε από τον ιό Εμπολα
Χτυπήθηκε από τον ιό Εμπολα
Από τη λήξη του εμφυλίου πολέμου το 2003, η Λιβερία γνωρίζει τη σταθερότητα και τη δημοκρατία. Εχει, ωστόσο, πληγεί από τις δύο επιδημίες του ιού Εμπολα καθώς και τη ραγδαία πτώση των τιμών των εμπορευμάτων. Ο συνδυασμός των δύο αρνητικών εξελίξεων οδήγησε την οικονομία της σε επιβράδυνση με την ανάπτυξη να έχει περιορισθεί στο 0,3%, καταγράφοντας ακόμη μεγαλύτερη επιβράδυνση από το 0,7% του 2014. Αναπόφευκτο συνεπακόλουθο η κατάρρευση πολλών επιχειρήσεων, μεταξύ των οποίων μια σειρά ορυχείων και η απώλεια πολλών θέσεων εργασίας, καθώς και η μείωση των φορολογικών εσόδων. Τα φορολογικά έσοδα αναμένεται να μειωθούν περαιτέρω κατά 12% μέσα στο τρέχον έτος και η κυβέρνηση να εξωθηθεί σε περικοπές δαπανών, δεδομένου ότι ήδη το δημοσιονομικό έλλειμμα ανέρχεται στο 8,5% του ΑΕΠ. Παράλληλα, η οικονομία έχει πληγεί από την αβεβαιότητα που περιβάλλει την πλήρη μετάβαση της εξουσίας στη νέα κυβέρνηση από τη διεθνή ειρηνευτική δύναμη. Αναμένεται, πάντως, πως φέτος η οικονομία θα ανακάμψει με ρυθμό ανάπτυξης 3,9%.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Έντυπη
