ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΚΟΥΜΑΚΑΣ
ΑΜΦΙΠΟΛΗ – ΑΠΟΣΤΟΛΗ. Ανηφόριζε με το τρακτέρ αργά προς τον αμυγδαλεώνα του, που συνορεύει με τον περίβλεπτο Τύμβο Καστά στην
Αμφίπολη. Πάνε πολλοί μήνες από τότε που αντίκριζε κάθε πρωί δημοσιογράφους στο χωράφι του, όμως κατάλαβε αμέσως τι γυρεύαμε. «Σταμάτησαν από καιρό οι εργασίες στον τάφο. Βρήκαμε ένα θησαυρό στην αυλή μας και τον θάψαμε ξανά στο χώμα», μας είπε με πίκρα ο ηλικιωμένος αγρότης Κώστας Σέρβος και τράβηξε το δρόμο του.
Δύο χρόνια μετά την έκρηξη παγκόσμιου ενδιαφέροντος για τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις στην Αμφίπολη και τα πρωτοσέλιδα για τον «Τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου», θαρρείς ότι ποτέ άλλοτε δεν συμπυκνώθηκαν τόσο έντονα η ανάπτυξη επιστημονικής έρευνας με όρους πολιτικής ατζέντας και τηλεοπτικού χρόνου, όλες οι παθογένειες του ελληνικού Δημοσίου και οι ελπίδες μιας νεο-ελληνικής τοπικής κοινωνίας για εξπρές οικονομική και τουριστική ανάπτυξη, που ποτέ δεν έφτασε.
Παραμονές Δεκαπενταύγουστου του 2014, ο τότε πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς επισκέφτηκε αιφνιδιαστικά τον Τύμβο Καστά και πυροδότησε μαξιμαλιστικά σενάρια για την ταυτότητα του νεκρού (νεότερες ανακοινώσεις της ανασκαφικής ομάδας μιλούν για ηρώο του Ηφαιστίωνα, που χτίστηκε με παραγγελία και χρηματοδότηση του Μ. Αλεξάνδρου). Σήμερα, στη σκιά των δέντρων του καφενείου της Μεσολακκιάς των 300 κατοίκων, του πιο κοντινού οικισμού στο μνημείο, οι λιγοστοί θαμώνες αναπολούν εκείνο το καλοκαίρι, όταν δεν συζητούν για τα αυξημένα τέλη ποτίσματος στις αγροτικές καλλιέργειες. Και αποκαλύπτουν ότι ο Αντώνης Σαμαράς τηλεφώνησε ο ίδιος στο καφενείο για να συλλυπηθεί για το θάνατο του υπερήλικα ιερέα του χωριού, του παπα-Κώστα, του πρώτου ανθρώπου που είχε συναντήσει εκείνο το καυτό μεσημέρι. «Αισθανόμαστε πίκρα και απογοήτευση. Τα αρχαιολογικά ευρήματα είναι εκθαμβωτικά. Ηταν η χρυσή ευκαιρία, όχι για το χωριό ή τη Μακεδονία, αλλά για όλη την Ελλάδα», μας λέει ο τοπικός πρόεδρος της Μεσολακκιάς, Αθανάσιος Ζουρνατζής.
Ο ίδιος θυμάται τα δεκάδες τηλεοπτικά συνεργεία, από τις Ηνωμένες Πολιτείες έως και την Κίνα, που κατέφθαναν για τουλάχιστον ένα τρίμηνο στο χωριό, και τα αυτοκίνητα των περίεργων τουριστών, Ελλήνων και Βαλκάνιων, που σχημάτιζαν ουρά καθώς αναζητούσαν τα ίχνη του Μεγάλου Αλέξανδρου. Το μοναδικό ίχνος εκείνων των ημερών σήμερα είναι οι φωτογραφίες των σπουδαίων ευρημάτων (των Σφιγγών, των Καρυάτιδων, του ψηφιδωτού με την αρπαγή της Πηνελόπης) τυπωμένες σε ένα πανό πολιτιστικών εκδηλώσεων στην αυλή του σχολείου. Εως και η υπεύθυνη της ανασκαφής, Κατερίνα Περιστέρη, σπάνια επισκέπτεται το χωριό, καθώς οι εργασίες έχουν σταματήσει λόγω έλλειψης χρηματοδότησης.
Στην ερημιά του Τύμβου Καστά
Ανηφορίζουμε με το αυτοκίνητο προς τον Τύμβο Καστά, μετρώντας γύψινα ομοιώματα του Λέοντα της Αμφίπολης στους περιβόλους των σπιτιών. Δεν υπάρχει καμία ενημερωτική πινακίδα για το μνημείο, παρά μόνο μπλε βέλη της οδικής σήμανσης που τοποθέτησαν οι ίδιοι οι κάτοικοι. Διασχίζουμε αμυγδαλεώνες, αμπέλια και ελαιώνες μέχρι τον Τύμβο Καστά, που οι ντόπιοι αποκαλούσαν «Κελκί Τεπέ» (στα Τουρκικά «Λόφος των Αλεπούδων», πιθανόν από το τουρκικό «tilki», που σημαίνει «αλεπού») ή «Τάφο της Ρωξάνης», καθώς πάντα γνώριζαν ότι κρύβει κάτι σπουδαίο. Σε οκτώ ή εννέα ιδιοκτήτες εκτάσεων γης που συνορεύουν με το μνημείο είχε δημιουργηθεί από παράγοντες του υπουργείου Πολιτισμού η πεποίθηση ότι θα αποζημιωθούν από τις απαλλοτριώσεις, χωρίς όμως να δοθεί συνέχεια. Παρά τη φημολογία για τη «νέα χρυσοφόρο τουριστική εποχή», μόλις ένας κάτοικος αγόρασε γη με σκοπό να χτίσει ξενώνα, ωστόσο τα όνειρα σταμάτησαν μαζί με την αρχαιολογική σκαπάνη.
Στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου, ένας συμβασιούχος αρχαιοφύλακας μας ενημέρωσε ότι δεν μπορούμε να συνεχίσουμε. Ο μαρμάρινος περίβολος του Τύμβου έχει καλυφθεί για λόγους προστασίας από τον ήλιο και τη βροχή. Η σκόνη σκεπάζει τα πάντα, επικρατεί απόκοσμη ερημιά σε αντίθεση με τη βοή των τηλεοπτικών συνδέσεων ακριβώς από το σημείο όπου στεκόμαστε. Μόλις πρόσφατα η ΔΕΗ έστησε γραμμή ρεύματος έως εκεί, για να φωτίζεται το μνημείο τη νύχτα· αυτό γινόταν με γεννήτριες πετρελαίου. Στις αρχές Ιουλίου, το μνημείο επισκέφτηκε ο υπουργός Πολιτισμού Αριστείδης Μπαλτάς, ο οποίος δήλωσε ότι «θα γίνει μια συστηματική διαδικασία για την προστασία του, με απαλλοτριώσεις και ολοκλήρωση της συντήρησης μέσω των προγραμμάτων ΕΣΠΑ και Interreg». Ο ίδιος δήλωσε επίσης ότι «πρέπει να βγάλουμε τους κομματικούς μανδύες από το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης» και αποχώρησε.
Οι χαμένες ευκαιρίες
Οδηγούμε προς το χωριό Αμφίπολη των 150 κατοίκων, στον απέναντι λόφο. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο, όπου το εισιτήριο κοστίζει 6 ευρώ, δεν υπάρχει κανένα εύρημα από τον Τύμβο Καστά, καμία βιντεο-προβολή για το χρονικό της ιστορικής ανακάλυψης ή έστω μια φωτογραφία, ούτε καν ένα απλό ενημερωτικό φυλλάδιο… Ο Νορβηγός τουρίστας Ενρι Μόσεσεν ταξίδευε με τη σύζυγο και τα δύο παιδιά του για τη Θάσο και σταμάτησε στην Αμφίπολη για να δει από κοντά αυτά που είχε διαβάσει στον διεθνή Τύπο. «Εχουμε σπουδές στην Ιστορία της Τέχνης, έχουμε μελετήσει για τον Αλέξανδρο και τον πατέρα του, Φίλιππο, και χαιρόμαστε που είμαστε στη γη από όπου ξεκίνησε τη μεγάλη εκστρατεία. Ημασταν, πάντως, προετοιμασμένοι για το γεγονός ότι ο Τύμβος Καστά δεν είναι επισκέψιμος», είπε ο Νορβηγός.
Το 2013 το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αμφίπολης είχε λιγότερους από 10.000 επισκέπτες (κομμένα εισιτήρια συν οι μαθητικές εκδρομές). Το 2014 ο αριθμός ξεπέρασε τις 23.000 και το 2015 τις 27.000. Τυχαία, χάρη στη βοήθεια ντόπιων και την προθυμία ορισμένων αρχαιοφυλάκων της βάρδιας, ενημερωθήκαμε για τα υπόλοιπα επισκέψιμα μνημεία της Αμφίπολης, το αρχαίο γυμνάσιο και το θέατρο που δεν έχει ανασκαφεί, την ελληνιστική κατοικία, τις παλαιοχριστιανικές βασιλικές, το βόρειο τείχος και την αρχαία ξύλινη γέφυρα δίπλα στον Στρυμόνα.
Ο Δημήτρης Γαρούφας, πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, κατάγεται από την περιοχή και δεν χάνει την ευκαιρία να μιλάει για τον ευλογημένο τόπο του. «Οι ανασκαφές στον Τύμβο Καστά προκάλεσαν παγκόσμιο ενδιαφέρον, ωστόσο τα όσα ακολούθησαν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν η μεγάλη χαμένη ευκαιρία της Αμφίπολης. Δεν αναφέρομαι φυσικά σε ανάπτυξη τύπου καντίνας, αλλά στη δυνατότητα να καταστεί η Αμφίπολη διεθνές πολιτιστικό κέντρο», είπε ο κ. Γαρούφας. Ο ίδιος προσπαθεί συστηματικά να φέρει σε επαφή τις τοπικές αρχές με ελληνικά πανεπιστήμια και διεθνή πολιτιστικά ιδρύματα, με πενιχρά αποτελέσματα.
Κι αν το άνοιγμα του μνημείου στο κοινό απαιτεί χρόνο -«ο Ανδρόνικος μπήκε στη Μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας το 1977 και ο χώρος έγινε επισκέψιμος μόλις το 2001», σημειώνουν οι μετριοπαθείς-, υπάρχουν πιο ρεαλιστικοί στόχοι. Επιστημονικοί σύλλογοι ενδιαφέρθηκαν να οργανώσουν διεθνή συνέδρια στην Αμφίπολη, όμως δεν υπήρχε κατάλληλη αίθουσα. Διεθνολόγοι του Πανεπιστημίου Μακεδονίας υπέγραψαν πρωτόκολλο συνεργασίας με τον τοπικό δήμο για τη διοργάνωση κύκλων σεμιναρίων γύρω από τη λεγόμενη «ρεάλ πολιτίκ» του Θουκυδίδη, επίσης χωρίς να δοθεί συνέχεια. Ως και γκρουπ καθολικών επισκέπτονται τακτικά την περιοχή, ακολουθώντας τα βήματα του Αποστόλου Παύλου. Και ακόμη, το λιμανάκι στις εκβολές του Στρυμόνα, που ερημώνει, θα μπορούσε με μικρές παρεμβάσεις να δώσει ανάσα στην τοπική οικονομία και στον τουρισμό.
Στην κορύφωση του ελληνικού καλοκαιριού, όμως, όλα αυτά ακούγονται παράταιρα. Στα καφενεία των χωριών και στη σκιά του Λέοντα της Αμφίπολης ανακυκλώνονται υπερβολές για τους «Ελληνες της Αμερικής, που θα στείλουν δολάρια» και τις απαλλοτριώσεις γης που θα «φέρουν ζεστό χρήμα». Κι έπειτα, παρά τις αντίθετες επιστημονικές ανακοινώσεις, οι περισσότεροι αρέσκονται να συνωμοσιολογούν ότι «στον τάφο είναι θαμμένος ο Μεγάλος».
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Περιοδικό “Κ”
