Λίγο πριν το δημοψήφισμα της Βρετανίας, το think-tank British Future οργάνωσε μια αξιοθαύμαστη εκστρατεία για να επιτρέψει στα τρία εκατομμύρια πολιτών
χωρών της ΕΕ στη Βρετανία που έφτασαν πριν από την ημερομηνία της ψηφοφορίας, 23 Ιουνίου, να παραμείνουν στη χώρα, ανεξάρτητα από την έκβαση. Αρχηγικές φιγούρες του Brexit, όπως o ευρωβουλευτής των Tories Daniel Hannan, ο βουλευτής του UKIP Douglas Carswell, και η Gisela Stuart των Εργατικών τάχθηκαν υπέρ αυτής την ιδέας. Αλλά από τότε που ανέλαβε την εξουσία, η Πρωθυπουργός Theresa May αρνήθηκε να εγγυηθεί το δικαίωμα των υφιστάμενων μεταναστών από χώρες της ΕΕ στη Βρετανία να μείνουν αφότου η χώρα εγκαταλείψει επίσημα την Ένωση, λέγοντας ότι τα δικαιώματά τους θα είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Το σκεπτικό της May είναι ότι αν διασφάλιζε ότι ο καθένας θα μπορούσε να μείνει χωρίς όμως την ίδια στιγμή να υπάρχει αντίστοιχη δέσμευση για τους 1,2 εκατομμύρια πολίτες του Ηνωμένου Βασιλείου που ζουν σε άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ, θα έθετε εαυτόν σε μειονεκτική θέση κατά τις διαπραγματεύσεις για τους όρους της Brexit.
Όπως έχουν τα πράγματα, ελάχιστοι στηρίζουν το επιχείρημα ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα πρέπει να περιορίσει την ελεύθερη κυκλοφορία πριν από την ημερομηνία του Brexit, διότι θα παραβίαζε τους όρους των συνθηκών της ΕΕ, ενώ η Βρετανία είναι ακόμα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και αν κάτι τέτοιο συνέβαινε, η ΕΕ θα μπορούσε πιθανότατα να αντιδράσει. Η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από το αν το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να ανακαλέσει τα δικαιώματα κάποιων μεταναστών από τη στιγμή που αφήσει την Ένωση.
Υπάρχουν τρεις ομάδες μεταναστών της ΕΕ, τα δικαιώματα των οποίων μπορούν να ανακληθούν. Κατ ‘αρχάς, οι άνθρωποι που έφτασαν πριν από τις 23 Ιουνίου μπορούν να σταλούν πίσω, μετά την έξοδο, εάν δεν έχουν άδεια παραμονής αόριστης διάρκειας. Σύμφωνα με το ευρωπαϊκό δίκαιο υπήκοοι της ΕΕ οι οποίοι έχουν διαμείνει επί πέντε χρόνια ή και περισσότερο, αποκτούν το δικαίωμα να παραμείνουν μόνιμα, αλλά το think-tank Social Market Foundation υπολόγισε αυτή την εβδομάδα ότι σχεδόν 600.000 πολίτες της ΕΕ που ζουν στη Βρετανία δεν θα έχουν συμπληρώσει αυτό το χρονικό διάστημα αν η Βρετανία αφήνει στην ΕΕ το 2019. Η δεύτερη ομάδα είναι εκείνοι που φτάνουν μετά τις 23 Ιουνίου. Η Βρετανία εξακολουθεί να είναι μέλος της ΕΕ, και έτσι κινούνται νόμιμα, αλλά το Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί να ανακαλέσει τα δικαιώματά τους μετά το Brexit. Τρίτον, ο υπουργός αρμόδιος για το Brexit, David Davis, ανέφερε πως η κυβέρνηση μπορεί να προ-ανακοινώσει μια καταληκτική ημερομηνία πριν από την επίσημη έξοδο της Βρετανίας. Τα άτομα που φτάνουν μετά την ημερομηνία αυτή, θα δουν το δικαίωμα παραμονής τους να ανακαλείται μόλις η χώρα φύγει από την Ένωση.
Υπάρχουν γραφειοκρατικοί, νομικοί και πολιτικοί λόγοι για τους οποίους, κατά πάσα πιθανότητα, η Βρετανία θα πρέπει να δώσει σε όλους τους υπηκόους της ΕΕ οι οποίοι μεταβαίνουν στο Ηνωμένο Βασίλειο πριν από την ημερομηνία του Brexit -και όχι την ημερομηνία του δημοψηφίσματος ή άλλη προκαθορισμένη ημερομηνία- το δικαίωμα να μείνουν. Ο Jonathan Portes του Εθνικού Ινστιτούτου Οικονομικών και Κοινωνικών Ερευνών επισημαίνει ότι η Βρετανία δεν έχει καταρτίσει βάση δεδομένων των υπηκόων της ΕΕ που βρίσκονται στη χώρα, άρα η κυβέρνηση δεν γνωρίζει πότε κάποιο άτομο έφτασε στο Ηνωμένο Βασίλειο. Θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα μητρώο, με την εντολή μάλιστα οι πολίτες της ΕΕ που παραμένουν σήμερα στο Ηνωμένο Βασίλειο να παρέχουν αποδείξεις για την ημερομηνία της άφιξής τους. (η ευρωπαϊκή νομοθεσία επιτρέπει στα κράτη-μέλη να ζητούν από τους υπηκόους της ΕΕ να εγγραφούν αφού έχουν ζήσει στη χώρα για τρεις μήνες). Όταν η Βρετανία αφήσει και τυπικά την ΕΕ, η κυβέρνηση θα μπορούσε να απαιτήσει από τους εργοδότες να ελέγξουν τα έγγραφα διαμονής και να απορρίψουν υποψηφίους οι οποίοι έφτασαν μετά από κάποια καταληκτική ημερομηνία (23 Ιουνίου, για παράδειγμα). Και η κυβέρνηση θα μπορούσε να αρνηθεί την πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες και επιδόματα σε εκείνους που ήρθαν αργότερα. Αλλά αυτό θα ήταν μια δαπανηρή διαδικασία, που απαιτεί την επεξεργασία εκατομμυρίων αιτήσεων, για την οποία το υπουργείο Εσωτερικών δεν έχει επί του παρόντος το προσωπικό ή τον προϋπολογισμό. (Το Παρατηρητήριο Μετανάστευσης βρήκε πως, σύμφωνα με το ισχύον σύστημα, θα χρειαστούν περίπου 140 χρόνια για να δημιουργηθεί βάση δε δεδομένων των πολιτών της ΕΕ που ζουν στο Ηνωμένο Βασίλειο.) Και πολλοί άνθρωποι δεν θα είναι σε θέση να προσκομίσουν αποδεικτικά στοιχεία από την ημερομηνία άφιξής τους, κάτι που θα άφηνε τη διαδικασία ανοιχτή σε νομικές αντικρούσεις στα δικαστήρια.
Ο Portes θεωρεί ότι ο αριθμός κοινωνικής ασφάλισης θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να καθοριστεί το σε ποιούς θα πρέπει να επιτραπεί να παραμείνουν. Η βάση δεδομένων του αριθμού κοινωνικής ασφάλισης καταγράφει την εθνικότητα των ατόμων. Ωστόσο, καταγράφει το πότε εκδόθηκε ο αριθμός και όχι την ημερομηνία άφιξης, και πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι στους οποίους έχει αποδοθεί τέτοιος αριθμός, μπορεί να έχουν επιστρέψει στην πατρίδα τους ή σε άλλο κράτος-μέλος της ΕΕ. Αν χρησιμοποιούνταν ο αριθμός, αυτά τα άτομα θα μπορούν να επιστρέψουν στο Ηνωμένο Βασίλειο για να εργαστούν, ενώ οι υπήκοοι της ΕΕ που ζουν στη Βρετανία, αλλά οι οποίοι δεν διαθέτουν αριθμό – είτε επειδή δεν έχουν εργαστεί στο Ηνωμένο Βασίλειο, ή δεν τους το επιτρέπουν οι συνθήκες – θα δουν το δικαίωμα παραμονής τους να ανακαλείται.
Με την αναδρομική αφαίρεση του δικαιώματος παραμονής, το Ηνωμένο Βασίλειο θα κάνει πολλούς εργαζομένους της ΕΕ είτε να επιστρέψουν στην πατρίδα τους ή να συνεχίσουν να εργάζονται παράνομα. Οι περισσότεροι θα επέστρεφαν πιθανότατα στη χώρα καταγωγής τους ή θα κατευθύνονταν σε άλλο κράτος-μέλος της ΕΕ. Αλλά άλλοι θα περνούσαν στη μαύρη οικονομία: δεν θα πληρώνουν φόρους, και θα είναι πιο πιθανό να πέσουν θύματα εκμετάλλευσης από τους εργοδότες.
Μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε επίσης να κριθεί παράνομη. Η Συνθήκη της Βιέννης του 1969 για το Δίκαιο των Συνθηκών λέει ότι αν μια χώρα αποφασίσει να αποσυρθεί από μια διεθνή συνθήκη (όπως όταν το Ηνωμένο Βασίλειο αποσυρθεί από τις συνθήκες της ΕΕ), τα “δικαιώματα, υποχρεώσεις και νομική κατάσταση των μερών (… ) που προέκυψαν πριν από τον τερματισμό της” δεν θα πρέπει να επηρεαστούν. Νομικοί όπως ο Steve Peers και ο Damian Chalmers, πιστεύουν ότι η Συνθήκη της Βιέννης από μόνη της δεν θα μπορούσε να εγγυηθεί τα δικαιώματα των πολιτών της ΕΕ που ζουν στη Βρετανία μετά το Brexit. Αλλά ακόμη και έτσι, οι πολίτες της ΕΕ που βρίσκονται ήδη στο Ηνωμένο Βασίλειο πιθανώς να απευθυνθούν στα βρετανικά δικαστήρια για να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους. Το κράτος δικαίου, το οποίο κατοχυρώθηκε στη Βρετανία τόσο από την Magna Carta όσο και το Bill of Rights, ενισχύεται από την αρχή της νομικής προβλεψιμότητας, σύμφωνα με την οποία οι πολίτες θα πρέπει να είναι σε θέση να οργανώσουν τις υποθέσεις τους σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία σε κάθε δεδομένη στιγμή. Κατά συνέπεια, οι νόμοι με αναδρομική ισχύ θα μπορούσαν να αρθούν από τα δικαστήρια.
Η απαγόρευση των “ex post facto” νόμων είναι λιγότερο σαφής στη Βρετανία από ό, τι σε άλλες χώρες, λόγω της αρχής της κοινοβουλευτικής κυριαρχίας, με την οποία κανένα κοινοβούλιο δεν μπορεί να περάσει νόμους που ένα μελλοντικό δεν μπορεί να αλλάξει. Αλλά, όπως η ακαδημαϊκός Helena Wray επεσήμανε το 2014, βρετανικά δικαστήρια έχουν στο παρελθόν εκφράσει την άποψη ότι η αρχή της ασφάλειας δικαίου πρέπει να επικρατήσει: σε δύο περιπτώσεις από το 2008 και το 2009, το Ανώτερο Δικαστήριο κλήθηκε να αποφασίσει σχετικά με την νομιμότητα που προωθήθηκαν σε ένα πρόγραμμα για την προσέλκυση μεταναστών υψηλής ειδίκευσης στο Ηνωμένο Βασίλειο. Οι αλλαγές αυτές οδήγησαν σε αποφάσεις απέλασης για εκείνους που ζούσαν στη Βρετανία νόμιμα, καθώς είχαν τα προσόντα σύμφωνα με τις προηγούμενες απαιτήσεις του συστήματος, αλλά δεν είχαν περάσει το νέο τεστ καταλληλότητας. Το δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι αλλαγές αυτές παραβίασαν την αρχή της ασφάλειας προβλεψιμότητας, και ήταν ως εκ τούτου παράνομες.
Φυσικά, οι μετανάστες της ΕΕ που φτάνουν μετά τις 23 Ιουνίου θα είναι σε συγκριτικά δεινότερη θέση να στηριχτούν στην επίκληση της αρχής της νομικής πρόβλεψης από αυτούς που βρίσκονταν ήδη στη χώρα πριν από την πραγματοποίηση του δημοψηφίσματος. Εάν η βρετανική κυβέρνηση ανακοινώσει μια καταληκτική ημερομηνία, εκείνοι που θα φτάσουν μετά την ανακοίνωση θα το πράξουν μετά από σαφή προειδοποίηση πως κινδυνεύουν με απέλαση. Αλλά αυτό θα εξακολουθεί να είναι νομικά αμφίβολο. Σκεφτείτε μία Πολωνή υπήκοο, η οποία έχει χρόνια δεσμό με ένα βρετανό πολίτη, και τον παντρεύεται πριν την καταληκτική ημερομηνία αλλά πριν την επίσημη ημερομηνία του Brexit. Μπορεί να πάει στα βρετανικά δικαστήρια και να επικαλεστεί λόγους ανθρωπίνων δικαιωμάτων (το δικαίωμα στην οικογενειακή ζωή), αλλά και την αρχή της νομικής προβλεψιμότητας, δεδομένου ότι μπορεί να έχει επενδύσει χρόνο και χρήμα στο σχεδιασμό της μετακίνησής της στη Μεγάλη Βρετανία υπό την προϋπόθεση ότι, επειδή το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν μέλος της ΕΕ, είχε εύλογο δικαίωμα να το κάνει.
Εάν το Ηνωμένο Βασίλειο εφαρμόσει αναδρομικά περιορισμούς αφού έχει εγκαταλείψει την ΕΕ, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν μπορούν να το σταματήσουν. Τη στιγμή που θα ισχύουν οι περιορισμοί αυτοί, το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα είναι πλέον μέρος της ΕΕ, άρα η ΕΕ δεν θα μπορούσε ούτε να επιβάλει πρόστιμα σε Βρετανία, ούτε να την αναγκάσει να συμμορφωθεί με τη νομοθεσία της Ένωσης. Αλλά η ΕΕ θα επιδιώξει μια δέσμευση από το Ηνωμένο Βασίλειο πως δεν θα προβεί σε τέτοια κίνηση, στην επικείμενη διαπραγμάτευση για τους όρους του Brexit, στο οποίο τα δικαιώματα ελεύθερης μετακίνησης προσώπων θα είναι κεντρικό θέμα. Αν η Βρετανία αφαιρούσε τα δικαιώματα των εκατοντάδων χιλιάδων εργαζομένων της ΕΕ που είχαν έρθει στη Βρετανία νόμιμα, η ΕΕ θα ανταπέδιδε με παρόμοιους κανόνες για τους Βρετανούς υπηκόους που ζουν στο υπόλοιπο της ηπείρου. Χωρίς μια σταθερή δέσμευση ότι δεν θα αφαιρέσει το δικαίωμα διαμονής μετά το Brexit, η ΕΕ θα είναι επίσης απίθανο να δεσμευτεί για τη γενναιόδωρη πρόσβαση στην ενιαία αγορά για τους Βρετανούς εξαγωγείς. Επίσης η ΕΕ θα μπορούσε να συμφωνήσει μόνο σε ένα μεταβατικό καθεστώς μεταξύ του επίσημου Brexit και της υπογραφής μιας συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου, η οποία είναι πιθανό να διαρκέσει πολλά χρόνια, εάν το Ηνωμένο Βασίλειο διατηρήσει τα δικαιώματα των μεταναστών.
Για πρακτικούς και πολιτικούς λόγους, λοιπόν, το Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί να χρειαστεί να διατηρήσει τα δικαιώματα όλων των ατόμων που μετακινήθηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο πριν από την ημερομηνία του Brexit. Αυτό θα προκαλέσει προφανώς εγχώρια πολιτικά προβλήματα για την Theresa May. Η απουσία μίας προ-Brexit καταληκτικής ημερομηνίας θα ενισχύσει τα κίνητρα για τους πολίτες της ΕΕ να μεταναστεύσουν πριν η Βρετανία εξέλθει επισήμως. Αλλά η μετανάστευση από την ΕΕ στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι πιθανό να περιοριστεί σε κάθε περίπτωση, εν μέρει επειδή η βρετανική οικονομία εξασθενεί, λόγω του ότι η οικονομία της ευρωζώνης βελτιώνεται, και εν μέρει επειδή οι άνθρωποι δεν θα θέλουν να μετακινηθούν σε μια χώρα με εχθρικό κλίμα απέναντι στους μετανάστες.
Κατά τη διάρκεια της πρόσφατης επίσκεψής της στη Βαρσοβία, η May δήλωσε ότι “σήμερα, το Ηνωμένο Βασίλειο εξακολουθεί να είναι μέλος της ΕΕ και ως μέλος της ΕΕ, διατηρεί τόσο τις υποχρεώσεις του και τα δικαιώματά του. Μέχρι το Ηνωμένο Βασίλειο να αφήσει επίσημα την ΕΕ, δεν αλλάζει τίποτα”. Δεν είπε ότι η Βρετανία θα διατηρήσει τα δικαιώματα των μεταναστών, όταν η χώρα δεν θα δεσμεύεται πλέον από τη νομοθεσία της ΕΕ. Τελικά, η ΕΕ, τα δικαστήρια και η τεράστια γραφειοκρατική προσπάθεια που απαιτείται για τον εντοπισμό και την απέλαση των μεταναστών της ΕΕ είναι πιθανό να μην της αφήσουν περιθώρια.
capitalgr
