Ο χάρτης του Προσφυγικού έναν χρόνο μετά

Τις 60.000 ξεπέρασαν οι πρόσφυγες στην Ελλάδα, λίγο μετά τη συμπλήρωση ενός χρόνου από την έκρηξη των προσφυγικών ροών πέρυσι τον Αύγουστο. Η Ελλάδα έχει διανύσει πολύ δρόμο από τότε: από χώρα τράνζιτ έγινε χώρα ημιμόνιμης εγκατάστασης. «Το Βήμα» πραγματοποιεί μια αποτίμηση του πού ακριβώς βρισκόμαστε σήμερα.

Αριθμοί

Στην Ελλάδα σήμερα φιλοξενούνται 60.117 πρόσφυγες – οι 13.195 από αυτούς στα νησιά, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Τετάρτης. Οι ροές μειώθηκαν σημαντικά μετά το κλείσιμο των συνόρων με την πΓΔΜ τον Φεβρουάριο και τη συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας στις 20 Μαρτίου.

Από τις αρχές του 2016 μέχρι το τέλος Αυγούστου έφθασαν στην Ελλάδα 163.105 άτομα (ενώ το 2015 έφθασαν 856.723). Χαρακτηριστικές είναι οι μηνιαίες αφίξεις: εφέτος τον Αύγουστο έφθασαν 2.808, τον Ιούλιο 1.920, τον Ιούνιο 1.554, τον Μάιο 1.721 και τον Απρίλιο, αμέσως μετά την εφαρμογή της συμφωνίας ΕΕ – Τουρκίας, 3.650 άτομα.

Οι μήνες της κορύφωσης των ροών το 2015 ήταν ο Αύγουστος (περισσότερες από 107.000 αφίξεις), ο Σεπτέμβριος (περίπου 147.000), ο Οκτώβριος (περισσότερες από 211.000), ο Νοέμβριος (περισσότερες από 151.000) και ο Δεκέμβριος του 2015 (περισσότερες από 108.000 αφίξεις).

Από τις 15 Ιουλίου που πραγματοποιήθηκε το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία μέχρι σήμερα έχουν φθάσει στα νησιά περισσότεροι από 4.000 πρόσφυγες και μετανάστες. Στο διάστημα αυτό παρατηρείται ανοδική τάση: οι μέσες ημερήσιες αφίξεις τον Ιούλιο ήταν 62 άτομα και τον Αύγουστο 100 (ενώ πριν από τη συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας κυμαίνονταν κατά μέσο όρο από 800 ως 1.200 την ημέρα). Τις πρώτες 13 ημέρες του Σεπτεμβρίου καταγράφηκαν 1.551 νέες αφίξεις – αναλογικά 119 άτομα την ημέρα.

Στέγαση

Αν και δεν υπάρχουν πλέον φαινόμενα όπως η Ειδομένη, η πλατεία Βικτωρίας και το Πεδίον του Αρεως και οι θέσεις φιλοξενίας για αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα αυξήθηκαν από 1.200 πριν από έναν χρόνο σε περίπου 50.000 σήμερα, η κατάσταση είναι έκρυθμη στα νησιά, ιδίως στη Λέσβο, όπου φιλοξενούνται σχεδόν 6.000 άτομα αλλά η χωρητικότητα των δομών του νησιού είναι 3.500, και στη Χίο όπου φιλοξενούνται σχεδόν 3.500 σε χωρητικότητα 1.100. 

Στην ηπειρωτική Ελλάδα η κυβέρνηση κατασκευάζει άλλες 30 δομές φιλοξενίας (Θήβα, Λιβαδειά, Τρίπολη κ.α.) που θα προστεθούν στις υπάρχουσες 43 αλλά τα πράγματα μοιάζουν «κολλημένα» όλο το καλοκαίρι καθώς δεν έχει γίνει καμία κίνηση αποσυμφόρησης των νησιών. Αναμένεται η μεταφορά στην ηπειρωτική χώρα όσων προσφύγων κρίθηκε ότι μπορούν να καταθέσουν αίτημα ασύλου στην Ελλάδα αλλά δεν έχει ξεκινήσει ακόμη διότι δεν είναι έτοιμες οι δομές για τη φιλοξενία τους. Επίσης αναμένεται η μεταφορά των 2.500 προσφύγων που συνεχίζουν να διαμένουν σε σκηνές στο Ελληνικό από τον Φεβρουάριο.

Στην ηπειρωτική Ελλάδα, η ποιότητα των δομών φιλοξενίας έχει διακυμάνσεις αλλά ακόμη και στις καλύτερες (π.χ. Ελαιώνας) οι πρόσφυγες φιλοξενούνται σε οικίσκους-κοντέινερ. Σε πολλές άλλες δομές συνεχίζουν να φιλοξενούνται σε σκηνές, οι οποίες μάλιστα πλημμύρισαν πρόσφατα στον Κατσικά Ιωαννίνων και στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας. Πολλοί εκφράζουν ανησυχία για τον επερχόμενο χειμώνα. Αλλες δομές, όπως η Softex στο Κορδελιό Θεσσαλονίκης, έχουν προβλήματα ασφάλειας, ακόμη και περιστατικά κακοποίησης παιδιών και «σεξ επιβίωσης».

Επίσης, περίπου 11.500 πρόσφυγες φιλοξενούνται σε διαμερίσματα και ξενοδοχεία από την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες ενώ 376 φιλοξενούνται σε οικογένειες από τη Solidarity Now.

Η σίτιση στις δομές εμφανίζει προβλήματα, τόσο λόγω αδιαφάνειας στην ανάθεση σε κέιτερινγκ όσο και επειδή οι πρόσφυγες δεν έχουν τη δυνατότητα να μαγειρέψουν μόνοι τους το φαγητό που επιθυμούν. Λιγότερα προβλήματα εμφανίζει η σίτιση όπου την έχει αναλάβει το Νορβηγικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (NRC).

Εκπαίδευση

Τα προσφυγόπουλα είναι 20.000 με 22.000. Το υπουργείο Παιδείας φιλοδοξεί από τα τέλη Σεπτεμβρίου να αρχίσει να παρέχει σε πολλά από αυτά «τάξεις υποδοχής» καθημερινά στις 14.00-18.00 σε δημόσια σχολεία τα οποία θα ανακοινωθούν εντός των ημερών. Θα διδάσκονται γλώσσα, μαθηματικά, κομπιούτερ, ξένη γλώσσα επιλογής (αγγλικά, γαλλικά ή γερμανικά), καλλιτεχνικά και αθλητισμό από καθηγητές που θα αντληθούν από τους καταλόγους των αναπληρωτών. Θα προσληφθούν επίσης ωρομίσθιοι καθηγητές εξειδικευμένοι στη διδασκαλία των ελληνικών ως ξένης γλώσσας. Προς το παρόν, αυτά είναι στα χαρτιά. Αναμένεται η εφαρμογή τους – υπάρχουν ωστόσο διαμαρτυρίες, όπως έχει καταγραφεί με την άρνηση δύο συλλόγων γονέων στο Ωραιόκαστρο Θεσσαλονίκης, οι οποίες με τη σειρά τους προκάλεσαν θύελλα αντιδράσεων.

Ασυνόδευτα ανήλικα

Σύμφωνα με το ΕΚΚΕ, έχουν καταγραφεί 3.500 ασυνόδευτα ανήλικα, όμως οι θέσεις φιλοξενίας τους είναι μόλις 800. Τα υπόλοιπα βρίσκονται σε κέντρα υποδοχής στα νησιά σε συνθήκες ακατάλληλες μαζί με ενηλίκους, ενώ 18 παραμένουν σε «προστατευτική κράτηση» σε αστυνομικά τμήματα, το οποίο θεωρείται εντελώς απαράδεκτο.

Ασυλο και καταγραφή

«Το χάος πήρε μορφή» δήλωσε ο αναπληρωτής υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής κ.Γιάννης Μουζάλας στα τέλη Αυγούστου, όταν ολοκληρώθηκε η προκαταγραφή των προσφύγων και μεταναστών στην ηπειρωτική Ελλάδα. Οι περισσότεροι είναι Σύροι (54%), Αφγανοί (27%) και Ιρακινοί (13%). Το 46% είναι παιδιά. Από αρχές Σεπτεμβρίου ακολουθεί η πλήρης καταγραφή και κατάθεση αιτημάτων ασύλου.

Μετεγκατάσταση, επιστροφές, επαναπατρισμός

Μόλις 3.493 πρόσφυγες έχουν αναχωρήσει προς μετεγκατάσταση σε άλλη χώρα της ΕΕ από την αρχή του 2016 ως τις 7 Σεπτεμβρίου (αντί για 30.000 που ήταν ο στόχος της ευρωπαϊκής Επιτροπής) ενώ άλλοι 7.751 έχουν δηλώσει ότι επιθυμούν να μετεγκατασταθούν αλλά παραμένουν στην Ελλάδα μέχρι οι εταίροι μας στην ΕΕ να ανοίξουν θέσεις για αυτούς.

Το ίδιο διάστημα έχουν επιστρέψει στη χώρα τους 4.285 άτομα μέσω του προγράμματος εθελοντικού επαναπατρισμού του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ) Ελλάδας. Μόνο τον Αύγουστο επέστρεψαν εθελουσίως 600 άτομα (ανάμεσά τους 187 Αφγανοί, 108 Πακιστανοί και 92 Ιρακινοί).

Οσον αφορά τις επιστροφές στην Τουρκία, από τις αρχές του έτους έχουν επιστραφεί 1.055 υπήκοοι τρίτων χωρών με βάση το διμερές Πρωτόκολλο Επανεισδοχής Ελλάδας – Τουρκίας, 45 υπήκοοι Τουρκίας με βάση τη Συμφωνία Επανεισδοχής ΕΕ – Τουρκίας και 502 υπήκοοι τρίτων χωρών με βάση τη συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας του Μαρτίου.

Ενδεικτικά η τελευταία (8 Σεπτεμβρίου) ομαδική επιστροφή από τη Λέσβο στην Τουρκία: 13 άτομα, έξι από Πακιστάν και από ένας από Αλγερία, Μαρόκο, Υεμένη, Ιράκ, Αίγυπτο, Λίβανο και Παλαιστίνη. Για τους πέντε είχαν εκδοθεί απορριπτικές αποφάσεις σε β’ βαθμό στο αίτημα ασύλου που είχαν υποβάλει, πέντε είχαν ανακαλέσει τις δικές τους αιτήσεις ασύλου και τρεις δεν είχαν εκφράσει επιθυμία χορήγησης ασύλου.

Ο κ. Μουζάλας επισκέφθηκε την Πέμπτη 8 Σεπτεμβρίου την Τουρκία ακριβώς για να προχωρήσει η διαδικασία επιστροφών η οποία έχει κολλήσει μετά το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου, καθώς η Αγκυρα απέσυρε από τα ελληνικά νησιά τους τούρκους ειδικούς που επιλαμβάνονταν των επιστροφών.

Η κατάσταση συνοπτικά σε αριθμούς

60.117

πρόσφυγες στην Ελλάδα (στοιχεία 14 Σεπτεμβρίου): οι 13.195 στα νησιά και οι υπόλοιποι στην ηπειρωτική χώρα.

856.723

οι εισροές το 2015 ενώ 163.105 καταγράφηκαν ως και τον Αύγουστο του 2016.

50.000

θέσεις για αιτούντες άσυλο το 2016
από 1.200 το 2015.

2.808

νέες αφίξεις τον Αύγουστο ενώ ήταν 1.920
τον Ιούλιο.

Μετά το πραξικόπημα στην Τουρκία: ενώ οι μέσες ημερήσιες αφίξεις τον Ιούλιο ήταν 62 άτομα, τον Αύγουστο έγιναν 100, μέχρι σήμερα τον Σεπτέμβριο είναι 119.

3.500

οι ασυνόδευτοι ανήλικοι ενώ υπάρχουν μόνο 800 θέσεις για τη φιλοξενία τους.

Το 46% των προσφύγων στην ηπειρωτική Ελλάδα είναι παιδιά.

3.493

πρόσφυγες έχουν μετεγκατασταθεί στην ΕΕ αντί των 30.000 που ήταν ο στόχος.