Η χαμένη γενιά της κρίσης στην Ευρώπη

συνολικά η απασχόληση των νέων 15 – 24 ετών ελαττώθηκε σχεδόν 17% μέσα σε έξι χρόνια. Ειδικότερα, στη νότια Ευρώπη η μικρότερη πτώση ήταν το 34% στην Ιταλία και η μεγαλύτερη το 57% στην Ισπανία. Συνολικά για τους μεγαλύτερους εργαζομένους η απασχόληση ελαττώθηκε από ένα τρίτο έως ένα έκτο της μείωσης της απασχόλησης των νέων. Στις ηλικίες 55 – 65 ετών η απασχόληση στην Ευρωζώνη αυξήθηκε σχεδόν 10%, αλλά δεν είναι δημογραφικοί οι παράγοντες οι οποίοι καθορίζουν τις αλλαγές. Πάντως, τόσο τα επίπεδα απασχόλησης όσο και το ποσοστό απασχόλησης κινούνται σε αντίθετες κατευθύνσεις για νέους και μεγαλύτερους. Σε μελέτες (Σεν – Πολ, 1993, Μποέρι, 2011) προβλέπεται πως η ανεργία των νέων δείχνει εντονότερη αύξηση όταν υπάρχουν διακυμάνσεις του οικονομικού κύκλου σε χώρες με αυστηρό προστατευτικό πλαίσιο των μονίμως απασχολουμένων και των ημιαπασχολουμένων, οι οποίοι απολύονται με ευκολία.

Το 2007 η Πορτογαλία, το 2011 η Ισπανία και η Ιταλία, καθώς και η Ελλάδα σε διάφορες φάσεις από το 2010 έως το 2016, αύξησαν το όριο συνταξιοδότησης σε περίοδο ύφεσης. Μήπως, λοιπόν, η κάμψη της απασχόλησης των νέων σχετίζεται με τις μεταβολές στους όρους συνταξιοδότησης; Η σχετική έρευνα για το θέμα συνήθως εστιάζει στην πλευρά της προσφοράς. Ως αποτέλεσμα, αγνοεί την αμοιβαία αντιστάθμιση μεταξύ νεότερων και μεγαλύτερων εργαζομένων από την πλευρά της ζήτησης. Τα οικονομικά της συνταξιοδοτικής μεταρρύθμισης και της ζήτησης εργατικών χεριών δεν είναι τόσο προφανή όσο μία απλή εξωγενής μεταβολή στην προσφορά εργασίας. Η Ιταλία, πάντως, προσφέρει μια εξαιρετική υπόθεση εργασίας σχετικά με το εάν οι απροσδόκητες αυξήσεις στα συνταξιοδοτικά όρια μπορούν να επηρεάσουν δυσμενώς την απασχόληση των νέων. Μεσούσης της ύφεσης, η αγορά εργασίας διαμορφώνεται από την πλευρά της ζήτησης.

Στην Ιταλία, το ποσοστό απασχόλησης για τις ομάδες των 15 – 24 ετών και των 55 – 64 ετών ήταν σχεδόν ίδιο το 2005. Δέκα χρόνια αργότερα, το ποσοστό απασχόλησης των εργαζομένων 55 – 64 ετών φθάνει το 45%, ενώ για τους νεότερους μόλις το σχεδόν 12%. Σε αυτήν τη δεκαετία το ηλικιακό όριο για τη συνταξιοδότηση αυξήθηκε, ενώ κατέστησαν αυστηρότερες οι προδιαγραφές των ελάχιστων συνταξιοδοτικών εισφορών για πρόσβαση σε σχήμα πρόωρης συνταξιοδότησης. Τον Δεκέμβριο του 2011 οι μεταρρυθμίσεις των Μόντι – Φορνέρο προέβλεψαν άνοδο του ορίου συνταξιοδότησης έως και κατά πέντε χρόνια για ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων. Χρησιμοποιούμε αυτό το πείραμα της κοινωνικής πολιτικής για να υπολογίσουμε τον αντίκτυπο της αύξησης του συνταξιοδοτικού ορίου στην ζήτηση εργασίας από νέους. Τα αποτελέσματα είναι ξεκάθαρα. Πριν και μετά τις μεταρρυθμίσεις, όσες επιχειρήσεις ήταν περισσότερο εκτεθειμένες στην υποχρεωτική αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης μείωσαν σημαντικά τις προσλήψεις νέων εν συγκρίσει με όσες ήταν λιγότερο εκτεθειμένες. Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε πως οι τελευταίες ίσως αύξησαν τις προσλήψεις λόγω μεταρρυθμίσεων χάρις στις συνέπειες μιας γενικότερης εξισορρόπησης. Πάντως, ισχυριζόμαστε ότι ίσως οι μεταρρυθμίσεις περιστέλλουν τις προοπτικές απασχόλησης των νεότερων. Υπολογίσαμε ότι κάθε πέντε άτομα που εργάζονται ένα χρόνο επιπλέον, η εταιρεία προσλαμβάνει, σχεδόν, ένα νεότερο.

Εν κατακλείδι και με επιφύλαξη, συμπεραίνουμε τα εξής: Πρώτον, η μείωση των γενναιόδωρων συντάξεων μεσούσης της κρίσης χρέους στην Ευρώπη ίσως ήταν αναπόφευκτη, αν και η περιστολή θα έπρεπε να γίνει στους πρόωρα συνταξιοδοτούμενους, και, δεύτερον, θα έπρεπε να είναι όσο το δυνατόν πιο ευέλικτο το όριο συνταξιοδότησης, καθώς οι κοντόθωροι δημοσιονομικοί κανόνες με αιφνίδια αύξηση του ορίου σε συνθήκες δεινής ύφεσης ίσως έχουν αρνητικό αντίκτυπο.