Παγκοσμιοποίηση για όλους ή χάος

«Μπορεί να σωθεί η παγκοσμιοποίηση;» διερωτάται σε άρθρο του στο «Project Syndicate» ο γνωστός περουβιανός οικονομολόγος και πρόεδρος του Ινστιτούτου Ελευθερίας και Δημοκρατίας στη Λίμα, Eρνάντο ντε Σότο. Σήμερα, υποστηρίζει ο Ντε Σότο, οι πολέμιοι της παγκοσμιοποίησης δείχνουν να «καταπνίγουν» τους υποστηρικτές της. Ομως, αν τα καταφέρουν, η μεταπολεμική διεθνής τάξη μπορεί να καταρρεύσει. Εκ πρώτης όψεως, επισημαίνει ο περουβιανός οικονομολόγος, τα πράγματα μοιάζουν ζοφερά.

Κάθε πτυχή της παγκοσμιοποίησης, το ελεύθερο εμπόριο, η ελεύθερη διακίνηση του κεφαλαίου και η ελεύθερη μετακίνηση των ανθρώπων, βάλλονται από λαϊκιστικά κόμματα, αποσχιστικές οργανώσεις και τρομοκράτες, που εστιάζουν περισσότερο σε αυτό στο οποίο αντιτίθενται παρά σε αυτό το οποίο υποστηρίζουν. Στη Ρωσία και στην Ασία, δυνάμεις κατά της Δύσης βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της εκστρατείας ενάντια στην παγκοσμιοποίηση. Στην Ευρώπη, λαϊκιστικά κόμματα εκφράζουν την αποστροφή τους προς την ευρωπαϊκή ενσωμάτωση, με εκείνα στα δεξιά του πολιτικού φάσματος να καταδικάζουν τη μετανάστευση και την Αριστερά να καταδικάζει την αυξανόμενη ανισότητα.

Βαθιά εχθρότητα προς την αλληλεπίδραση

Στη Λατινική Αμερική ο εχθρός είναι η ξένη ανάμειξη οποιουδήποτε είδους. Στην Αφρική, φυλετικές αποσχιστικές δυνάμεις αντιτίθενται σε οποιονδήποτε εμποδίζει τον δρόμο προς την ανεξαρτησία. Στη Μέση Ανατολή, το Ισλαμικό Κράτος απορρίπτει τον εκσυγχρονισμό και στοχοποιεί τις κοινωνίες που τον εφαρμόζουν. Παρά τις διαφορές τους, συνεχίζει ο Ντε Σότο, όλα αυτά τα μορφώματα έχουν ένα πράγμα κοινό: μια βαθιά εχθρότητα προς τις διεθνείς δομές και την αλληλεπίδραση. Δεν τους νοιάζει που η διεθνής τάξη πραγμάτων την οποία θέλουν να καταστρέψουν ήταν αυτή που επέτρεψε τη γοργή οικονομική ανάπτυξη στη μεταπολεμική εποχή, απελευθερώνοντας δισεκατομμύρια ανθρώπους από τη φτώχεια.

Το μόνο που βλέπουν είναι τεράστιους, ανελαστικούς οργανισμούς και μη ανεκτές ανισότητες στον πλούτο και στα εισοδήματα, κατηγορώντας για αυτά την παγκοσμιοποίηση. Υπάρχει κάποια αλήθεια σε αυτά τα επιχειρήματα. Ο κόσμος λειτουργεί στη βάση της ανισότητας και η ανισότητα μέσα στις κοινωνίες έχει διευρυνθεί πολύ τις τελευταίες δεκαετίες. Αλλά αυτό δεν οφείλεται στο διεθνές εμπόριο ή στην ελεύθερη μετακίνηση των ανθρώπων (κάτι που, ούτως ή άλλως, σε διαφορετικό βαθμό συμβαίνει εδώ και χιλιάδες χρόνια).

Η λύση που προτείνουν οι πολέμιοι της παγκοσμιοποίησης είναι να κλείσουν τα σύνορα – στο εμπόριο, στους ανθρώπους ή σε οτιδήποτε άλλο. Αλλά μια τέτοια προσέγγιση θα έκανε κακό σε όλους και όχι μόνο στις πλούσιες ελίτ που έχουν ωφεληθεί περισσότερο από την παγκοσμιοποίηση. «Επομένως τι είναι αυτό που τροφοδοτεί την ανισότητα; Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα πρέπει να σκεφτούμε τι είναι αυτό που παράγει κέρδη για τους πλούσιους» γράφει ο Ντε Σότο. Ενα βασικό χαρακτηριστικό της παγκοσμιοποίησης είναι η προσεκτική καταγραφή της γνώσης και των νομικών εργαλείων που χρειάζονται για να συνδυαστούν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας φαινομενικά ανώφελων αγαθών (ηλεκτρονικά εξαρτήματα, δικαιώματα στην παραγωγή κ.λπ.) για να κάνουν ένα σύνολο (παράδειγμα ένα iPhone) που θα παράγει κέρδος. Ξεκάθαρα και προσβάσιμα λογιστικά στοιχεία που περιγράφουν πιστά, όχι μόνο ποιος ελέγχει τι και πού, αλλά και τους κανόνες των πιθανών συνδυασμών, είναι απαραίτητα για να λειτουργήσει το σύστημα.

Τεράστιο νομικό κενό για πέντε δισ. ανθρώπους

Το πρόβλημα είναι ότι πέντε δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο δεν καταγράφονται σε εθνικά πρακτικά με οργανωμένο τρόπο. Αντίθετα, τα επιχειρηματικά τους ταλέντα και τα νομικά δικαιώματα καταγράφονται σε εκατοντάδες διασκορπισμένα αρχεία και συστήματα στις χώρες τους, καθιστώντας τα πρακτικά μη προσβάσιμα. Υπό αυτές τις συνθήκες είναι αδύνατο για την πλειοψηφία της ανθρωπότητας να συμμετάσχει αποτελεσματικά στις εθνικές οικονομίες, πόσω μάλλον στην παγκόσμια.

Το βασικό πρόβλημα είναι το νομικό κενό. Οι νομικοί και οι επιχειρηματικές ελίτ που συντάσσουν και θέτουν σε εφαρμογή τη νομοθεσία και τους κανόνες που διέπουν την παγκοσμιοποίηση είναι αποσυνδεδεμένοι από εκείνους που υποτίθεται ότι εφαρμόζουν τις πολιτικές σε τοπικό επίπεδο. Η επιστήμη της πληροφορικής έχει εκδημοκρατίσει πολλά στοιχεία της ζωής μας. Εκδημοκρατίζοντας το δίκαιο, ίσως μπορέσει να διασώσει την παγκοσμιοποίηση – και τη διεθνή τάξη, καταλήγει ο Ντε Σότο.