Ρωσία – Τουρκία: το δύσκολο στοίχημα της νέας Ευρώπης

Η σχέση ΕΕ – Ρωσίας επί καιρό έχει επαναφέρει στο προσκήνιο τα διαφορετικά ιστορικά, γεωγραφικά και οικονομικά συμφέροντα των κρατών-μελών της ΕΕ. Ενώ όλα συμφώνησαν με τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας όταν αυτή προσάρτησε την Κριμαία τον Μάρτιο του 2014, εκείνη η προσωρινή ενότητα κρύβει τις διαμετρικά αντίθετες απόψεις για το είδος της σχέσης που επιθυμούν σε μακροχρόνιο επίπεδο.

Τα κράτη του νέου Ψυχρου Πολέμου όπως η Εσθονία, η Πολωνία, η Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο αντιστάθηκαν στη ρωσική επιθετικότητα. Αλλά η Αυστρία, η Κύπρος, η Τσεχία, η Ελλάδα, η Ουγγαρία, η Ιταλία, η Σλοβακία κ.ά. συμφώνησαν απρόθυμα με τις κυρώσεις καθώς επιθυμούν στενότερη σχέση με την κυβέρνηση του ρώσου προέδρουΒλαντίμιρ Πούτιν.

Φθίνει η εξουσία της καγκελαρίου Μέρκελ

Εξίσου διχαστικός για την Ευρώπη έχει αποδειχθεί και ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Για χώρες όπως η Γερμανία και η Ελλάδα η Τουρκία συγκρατεί το κύμα των προσφύγων. Σε άλλα κράτη-μέλη, όμως, όπως η Αυστρία και η Γαλλία, οι πολιτικοί ηγέτες επικρίνουν τον Ερντογάν για να προσελκύσουν ψηφοφόρους από τη Δεξιά. Αυτό δυσχεραίνει την εφαρμογή της συμφωνίας που δίνει οικονομική υποστήριξη στην Τουρκία και θα καταργήσει τη βίζα για τους τούρκους πολίτες με αντάλλαγμα τη συγκράτηση των προσφυγικών ροών.

Τις ερχόμενες εβδομάδες θα δοκιμαστεί η αποφασιστικότητα της Ευρώπης τόσο για τις κυρώσεις προς τη Ρωσία όσο και για τη συμφωνία με την Τουρκία, ιδίως τώρα που φθίνει η εξουσία της γερμανίδας καγκελάριου Ανγκελα Μέρκελ. Σε περίπτωση που καταρρεύσουν και τα δύο, θα προκληθεί μείζων κρίση στην ΕΕ, ήδη διχασμένη σε Βορρά και Νότο από τη χρόνια κρίση του ευρώ.

Το πρόβλημα όμως της ΕΕ με την Τουρκία και τη Ρωσία πηγαίνει πολύ πέρα από τις δύσκολες προσωπικότητες ή τις ανεπαρκείς πολιτικές. Εχει τις ρίζες του στην ίδια την ευρωπαϊκή τάξη. Σήμερα η ΕΕ είναι μόνο ένα από τα αρκετά ευρωπαϊκά σχέδια. Η Ρωσία είναι πλέον τόσο εχθρική προς την ΕΕ και προς το ΝΑΤΟ και δημιούργησε την Ευρασιατική Οικονομική Ενωση ως εναλλακτική προσπάθεια περιφερειακής ένωσης.

«Μηδενικοί γείτονες χωρίς προβλήματα»

Η Τουρκία δεν θεωρεί πια ότι ο ρόλος της ως μέλους του ΝΑΤΟ και η υποψηφιότητά της για ένταξη στην ΕΕ ικανοποιούν τις περιφερειακές φιλοδοξίες της. Η ίδια της η περιφερειακή πολιτική έχει ανατραπεί: από «μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες» έγινε «μηδενικοί γείτονες χωρίς προβλήματα». Αλλά η Τουρκία είναι σήμερα κρίσιμος παίκτης διότι η γεωπολιτική της ομπρέλα καλύπτει περιοχές στις οποίες εμπλέκονται ενεργά η Ρωσία και η ΕΕ – από τα Βαλκάνια και την Κεντρική Ασία ως τη Μέση Ανατολή. Με την ενταξιακή διαδικασία της Τουρκίας παγωμένη και τη σύγκρουση στην Ανατολική Ουκρανία να μαίνεται ακόμη, η ΕΕ εμπλέκεται σε χώρες με τις οποίες έχει όλο και πιο περίπλοκες πολιτικές σχέσεις.

Πολλά έχουν γραφτεί στην Ευρώπη για την πιθανότητα η Τουρκία και η Ρωσία να σχηματίσουν μια συμμαχία κατά της ΕΕ. Η ανησυχία αυτή μπορεί να είναι πρόωρη. Οι σχέσεις Τουρκίας – Ρωσίας αναθερμάνθηκαν πρόσφατα αλλά όχι πολύ. Πολλά ζητήματα συνεχίζουν να χωρίζουν τις δύο χώρες, από το μέλλον του σύρου προέδρου Μπασάρ αλ Ασαντ ως την ασφάλεια στη Μαύρη Θάλασσα και την προσάρτηση της Κριμαίας.

Η ΕΕ οφείλει να αναπτύξει νέους τρόπους σκέψης προκειμένου τα κράτη-μέλη να συμφωνήσουν για τον καλύτερο χειρισμό των σχέσεων αυτών. Αν δεν το κάνει, μπορεί να βρεθεί όλο και πιο απομονωμένη και μόνη σε μια γειτονιά όπου θα έχουν εισχωρήσει νέες δυνάμεις. Από την Ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια ως την Κεντρική Ασία και τη Συρία, η περιφέρεια της Ευρώπης μπορεί να κλονίσει τον πυρήνα της.  

Ο κ. Mark Leonard είναι διευθυντής της δεξαμενής σκέψης European Council on Foreign Relations.