προσφυγές στη λαϊκή ψήφο κλονίζουν συθέμελα την Ενωση και θέτουν εν αμφιβόλω τη μελλοντική συνοχή της. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες διοργανώνουν δημοψηφίσματα για ποικίλους εθνικούς ή προσωπικούς στόχους: ο Ντέιβιντ Κάμερον π.χ. για να συσπειρώσει το κόμμα του, που αλληλοσπαρασσόταν. Εν μέρει και ο Αλέξης Τσίπρας πέρυσι τον Ιούλιο για τον ίδιο λόγο ή έστω για να νομιμοποιήσει τη μετέπειτα αλλαγή πλεύσης του, που επισφραγίστηκε με την υπογραφή του τρίτου μνημονίου. Ο Ματέο Ρέντσι προχωρά σε ένα αντίστοιχο βήμα τον Δεκέμβριο για να διασφαλίσει την πολιτική του επιβίωση. Ο Βίκτορ Ορμπαν έπαιξε το χαρτί της ξενοφοβίας και του ευρωσκεπτικισμού για να εδραιώσει τη θέση του στην εξουσία. Παρά τη χαμηλή συμμετοχή, επιμένει την επαύριο ότι θα αλλάξει το Σύνταγμα. Στην Ολλανδία, με ακόμη χαμηλότερη συμμετοχή (λίγο πάνω από 30%), η συντριπτική πλειοψηφία (64%) αποφάσισε να απορρίψει τη συμφωνία σύνδεσης Ε.Ε. – Ουκρανίας, κάνοντας τον Βλαντιμίρ Πούτιν να τρίβει τα χέρια του και παρά τις προειδοποιήσεις του προέδρου της Κομισιόν Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ. Την ίδια στιγμή, κάθε ψηφοφόρος που καλείται να συμμετάσχει σε μια τέτοιου είδους διαδικασία, έχει διαφορετικά κριτήρια για να αποφασίσει τη στάση του. Κάποιου η ψήφος είναι αντικυβερνητική ή αντισυστημική, κάποιου άλλου ευρωφοβική, σπάνια όμως ο πολίτης απαντά ευθέως στο ερώτημα που τίθεται.
Μεγάλο ρόλο, αν και όχι πάντα καθοριστικό, για την έκβαση των δημοψηφισμάτων διαδραματίζει ο τρόπος με τον οποίο τίθεται το ερώτημα. Τον Ιούλιο του 2015 ο ελληνικός λαός εκλήθη «να αποφασίσει με την ψήφο του εάν πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας το οποίο κατέθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο Eurogroup της 25/6/2015 και αποτελείται από δύο έγγραφα, τα οποία συγκροτούν την πρόταση επί της οποίας προτείνεται το δημοψήφισμα: το πρώτο έγγραφο τιτλοφορείται Reforms for the Completion of the Current Program and Beyond (Μεταρρυθμίσεις για την ολοκλήρωση του τρέχοντος προγράμματος και πέραν αυτού) και το δεύτερο Preliminary Debt Sustainability Analysis (Προκαταρκτική ανάλυση βιωσιμότητας χρέους)». Σύνθετες συνταγματικές αλλαγές τίθενται σε ψηφοφορία και στην Ιταλία, ανάμεσά τους η κατάργηση της Γερουσίας ως αιρετού Σώματος. Αντίθετα, σε εκείνο για το Brexit, η διατύπωση ήταν σαφέστατη: παραμονή στην Ε.Ε. ή αποχώρηση από την Ε.Ε.; Ενδεικτικό, πάντως, της άγνοιας των ψηφοφόρων σχετικά με όσα καλούνται να ψηφίσουν στο εκάστοτε δημοψήφισμα είναι το γεγονός πως, μετά την επικράτηση του «Leave» στη Βρετανία, η πιο διαδεδομένη αναζήτηση των Βρετανών χρηστών στο Google ήταν «Τι είναι η Ε.Ε.;».
Ο χορός που άνοιξε δύσκολα θα κλείσει. Η Μαρίν Λεπέν υπόσχεται πως, αν εκλεγεί πρόεδρος, θα διοργανώσει αντίστοιχο με το βρετανικό δημοψήφισμα για έξοδο της Γαλλίας από την Ε.Ε. Στη Δανία ο ηγέτης του ακροδεξιού Λαϊκού Κόμματος της Δανίας ζητάει να πραγματοποιηθεί ανάλογο δημοψήφισμα και στη χώρα του, με ερώτημα την παραμονή ή μη στην Ε.Ε. Αν συμβεί αυτό, δεν αποκλείεται η επιδημία των δημοψηφισμάτων να εξαπλωθεί και να συμπεριλάβει και τη Σουηδία. Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων στην Ιταλία ζητάει δημοψήφισμα για το ευρώ, προτείνοντας δύο διαφορετικά νομίσματα στην Ευρώπη, ένα για τις χώρες του πλούσιου Βορρά και ένα για εκείνες του Νότου. To γεγονός ότι τις περισσότερες φορές δημοψηφίσματα προκρίνονται από ακροδεξιά κόμματα ή απολίτικα κινήματα δεν είναι τυχαίο. Ο λαϊκισμός ενδύεται τη φενάκη της αμεσοδημοκρατίας και υπονομεύει τη συνοχή της Ευρώπης.
Έντυπη
