Σε κρίσιμη φάση το Κυπριακό – Οι όροι Κοτζιά για να μετέχει σε πολυμερή διάσκεψη, το μεταβατικό διάστημα για πλήρη αποχώρηση των τουρκικών δυνάμεων και το εδαφικό
Τα τουρκικά στρατεύματα
Φυσικά, το ζήτημα της σύγκλησης πολυμερούς διάσκεψης για την ασφάλεια δεν πρόκειται να τεθεί προτού ολοκληρωθεί ο δεύτερος κύκλος συνομιλιών του κύπριου προέδρου κ. Αναστασιάδη με τον τουρκοκύπριο ηγέτη Μουσταφά Ακιντζί, με αντικείμενο το εδαφικό. Ο αρχικός σκοπός είναι οι συνομιλίες να διαρκέσουν δύο ημέρες (20-21 Νοεμβρίου) αλλά δεν αποκλείεται να επεκταθούν για ακόμη μία ημέρα, εφόσον αυτό κριθεί αναγκαίο.
Ουσιαστικά, η εξίσωση έχει διαμορφωθεί ως ακολούθως. Αρχικά, οι δύο πλευρές πρέπει να καταλήξουν σε αποτύπωση των εδαφικών κριτηρίων σε χάρτη. Αυτή τη στιγμή, ακούγονται σενάρια που κινούνται γύρω από τις προβλέψεις του Σχεδίου Αναν. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, το ποσοστό του τουρκοκυπριακού κρατιδίου θα μπορούσε να είναι και λίγο υψηλότερο του 29% αλλά χρειάζεται να εντοπισθούν οι ακριβείς περιοχές με βάση την έκταση της ακτογραμμής και τον αριθμό των προσφύγων που θα έχουν δικαίωμα επιστροφής υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση (η Λευκωσία ζητεί την επιστροφή ως 100.000 προσφύγων). Αν διαμορφωθεί ο χάρτης τότε θα μπορούσε να οριστεί από τα Ηνωμένα Εθνη ημερομηνία για πολυμερή διάσκεψη. Ενημερωμένες πηγές ανέφεραν ότι ουδείς μπορεί να αποκλείσει μια τέτοια συνάντηση, με τη συμμετοχή των τριών εγγυητριών δυνάμεων, ακόμη και πριν από τα Χριστούγεννα (στο παρασκήνιο ακούγονται ημερομηνίες όπως η 8η, 12η ή 17η Δεκεμβρίου).
Την ίδια ώρα, παρασκηνιακά, ο ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών παραμένει δραστήριος – παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση Ομπάμα είναι απερχόμενη. Η Ουάσιγκτον έχει συγκεκριμένο σχεδιασμό για την περιοχή, που σε μεγάλο βαθμό καθοδηγείται από τις ενεργειακές εξελίξεις. Το Κυπριακό απασχόλησε τον Μπαράκ Ομπάμα και τον Αλέξη Τσίπρα κατά τις συνομιλίες που είχαν στην Αθήνα. Ενδεικτική ήταν η αποστροφή του κ. Ομπάμα σε σχετική ερώτηση: «Αν βρούμε μια λύση που διασφαλίζει ισοτιμία – είναι βέβαιο φυσικά ότι δεν θα ικανοποιηθούν και οι δύο πλευρές 100% – αν βρεθεί πάντως ένας μηχανισμός για μια μεταβατική κατάσταση από το σημερινό status quo προς μια μελλοντική κατάσταση, αυτό το οποίο φαντάζονται και επιθυμούν οι δύο πλευρές θα το υποστηρίξουμε κι εμείς».
Τα νήματα από αμερικανικής πλευράς κινεί η βοηθός υπουργός Εξωτερικών για θέματα Ευρώπης Βικτόρια Νούλαντ που πιέζει για λύση το ταχύτερο δυνατόν και φέρεται να είχε μακρά συνάντηση με τον κ. Κοτζιά στο περιθώριο της επίσκεψης Ομπάμα. Ορισμένες πηγές σημειώνουν μάλιστα ότι η κυρία Νούλαντ, γνωστή για τον «κυνικό πραγματισμό» της, δεν διστάζει να υιοθετεί και σκληρές τουρκικές θέσεις όπως η διατήρηση από την Αγκυρα κυρίαρχης στρατιωτικής βάσης στην Κύπρο. Ωστόσο, «η αλήθεια κρύβεται κάπου στη μέση»τόνιζε διπλωματική πηγή. «Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι αν όσα υποστηρίζει η κυρία Νούλαντ είναι αμερικανικές ιδέες ή αν ασπάζεται κάποιες από τις τουρκικές απόψεις»προσέθετε η ίδια πηγή. Ενεργό ρόλο διαδραματίζει και ο αντιπρόεδρος Τζο Μπάιντεν που φέρεται να πρότεινε στους κκ. Αναστασιάδη και Ακιντζί, κατά την πρόσφατη τηλεφωνική επικοινωνία που είχε μαζί τους, να μεταβεί στη Λευκωσία. Αλλη διπλωματική πηγή τόνιζε ότι δραστήριος εμφανίζεται το τελευταίο διάστημα και ο νέος αμερικανός πρεσβευτής στην Αθήνα Τζέφρι Πάιατ, επιδιώκοντας να πείσει την Αθήνα να εμπλακεί ενεργά.
Στην επίλυση του Κυπριακού επενδύουν επίσης το Βερολίνο και η Κομισιόν. Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, η γερμανική πρεσβεία στη Λευκωσία βρίσκεται σε εγρήγορση για το ενδεχόμενο επίσκεψης της Ανγκελα Μέρκελ στο νησί σε περίπτωση λύσης. Το γερμανικό ενδιαφέρον συνδέεται ευθέως με το μέλλον των ευρωτουρκικών σχέσεων. Τα στελέχη της αντιπροσωπείας της Επιτροπής στην Κύπρο έχουν επίσης ειδοποιηθεί ότι ίσως χρειαστεί να είναι σε επιφυλακή την περίοδο των εορτών.
Το μεταβατικό διάστημα
Σε ό,τι αφορά τέλος την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων, η πρόταση της Λευκωσίας ήταν η αποχώρηση του βασικού όγκου τους (50%-75%) με την υπογραφή της συμφωνίας. Η αναγκαιότητα μιας μεταβατικής περιόδου για πλήρη αποχώρηση αναγνωρίζεται σχεδόν από όλους (ακόμη και από το ελληνικό Πεντάγωνο) και αυτή θα συμπίπτει με την πλήρη εφαρμογή της λύσης – ώστε να αποφευχθούν περιπλοκές. Για το μεταβατικό διάστημα, η Λευκωσία και η Αθήνα προτείνουν είτε τη σύσταση δύναμης του ΟΗΕ είτε σύσταση πολυεθνικής δύναμης χωρίς τη συμμετοχή των τριών εγγυητριών δυνάμεων. Από ορισμένες πλευρές ακούγεται πάντως εσχάτως το επιχείρημα ότι οι εγγυήτριες δυνάμεις πρέπει να συμμετέχουν σε αυτή την πολυεθνική δύναμη – προφανώς για να καθησυχαστούν οι τουρκικές αντιδράσεις.
Επίπονες προσπάθειες
Η διαπραγμάτευση, η ασφάλεια και οι ανησυχίες
Σε σχέση με τις εγγυήσεις, η Αθήνα δεν θέλει να εμπλακεί σε διαπραγματεύσεις τύπου Μπούργκενστοκ και εφόσον λάβει μέρος δεν θέλει εμπλοκή σε οτιδήποτε πέραν της ασφάλειας. Ωστόσο, στο μενού της διάσκεψης δεν αποκλείεται να παραπεμφθούν και άλλα ζητήματα που βρίσκονται σε εκκρεμότητα – κάτι αναμενόμενο σε τόσο σκληρή διαπραγμάτευση. Η τουρκοκυπριακή πλευρά επιμένει π.χ. σε εκ περιτροπής προεδρία και διατήρηση δικαιώματος αρνησικυρίας. Ουδείς μπορεί με βεβαιότητα να πει ότι αυτή η εκκρεμότητα θα έχει επιλυθεί νωρίτερα.
Διπλωματικοί κύκλοι ανέφεραν μάλιστα στο «Βήμα» ότι ο κ. Κοτζιάς έχει διαμηνύσει ότι δεν προτίθεται να παραστεί σε πολυμερή διάσκεψη αν δεν έχει βρεθεί εκ των προτέρων μια κατανόηση (understanding) μεταξύ των εγγυητριών δυνάμεων ότι το σημερινό σύστημα θα καταργηθεί και δεν θα τροποποιηθεί. Ισως έτσι να εξηγείται η πρόσφατη διαρροή μέρους του εγγράφου Κοτζιά περί εγγυήσεων, η οποία φέρεται, σύμφωνα με πηγές από την Αγκυρα, να προκάλεσε ενόχληση στον τούρκο ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου.
Ο έλληνας υπουργός Εξωτερικών προτιμά να διαπραγματευθεί τις εγγυήσεις νωρίτερα από μία πολυμερή διάσκεψη. Για τον λόγο αυτόν είχε σχεδιαστεί άτυπη επίσκεψή του στην Αττάλεια για να συναντηθεί με τον κ. Τσαβούσογλου παράλληλα με τις διαπραγματεύσεις Αναστασιάδη – Ακιντζί για το εδαφικό. Η συνάντηση όμως ματαιώθηκε όπως φαίνεται κατόπιν τουρκικού αιτήματος και μία πιθανή ερμηνεία ίσως να είναι η διαρροή του εγγράφου Κοτζιά.
Η Αθήνα επιδιώκει να υπάρξει κατ’ αρχήν συμφωνία επί της κατάργησης του συστήματος των εγγυήσεων πριν από τη συμμετοχή της σε πολυμερή διάσκεψη για το Κυπριακό. Αυτό προκύπτει από συγκλίνουσες πληροφορίες με βάση τα όσα μετέφεραν στο «Βήμα» ελληνικές και ξένες διπλωματικές πηγές τις τελευταίες ημέρες. Οι ίδιοι κύκλοι σημείωναν ότι αυτή η θέση, η οποία διατυπώνεται από τον Νίκο Κοτζιά, έχει υιοθετηθεί από τον Αλέξη Τσίπραπου εμφανίζεται να επηρεάζεται πλήρως στο Κυπριακό από τον υπουργό Εξωτερικών – χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν διατυπώνονται και άλλες σκέψεις. Η εν λόγω άποψη μεταφέρθηκε από τον έλληνα πρωθυπουργό στον Νίκο Αναστασιάδη κατά τη συνάντηση που είχαν οι δύο ηγέτες το βράδυ της περασμένης Τετάρτης, μετά την αποχώρηση από την Αθήνα του αμερικανού προέδρου.
Τα τουρκικά στρατεύματα
Η ελληνική θέση φαίνεται να λαμβάνει υπόψη της ότι είναι αδύνατη η άμεση αποχώρηση όλων των τουρκικών στρατευμάτων από το νησί από την πρώτη ημέρα της λύσης. Σύμφωνα δε με στρατιωτικές πηγές, έκθεση του ελληνικού υπουργείου Εθνικής Αμυνας και του ΓΕΕΘΑ αναφέρει ότι η αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων από την Κύπρο θα μπορούσε να χρειαστεί ως και 16-18 μήνες για να ολοκληρωθεί. Η έκθεση αυτή, όπως «Το Βήμα» πληροφορείται, έχει παρουσιαστεί στη Λευκωσία.
Φυσικά, το ζήτημα της σύγκλησης πολυμερούς διάσκεψης για την ασφάλεια δεν πρόκειται να τεθεί προτού ολοκληρωθεί ο δεύτερος κύκλος συνομιλιών του κύπριου προέδρου κ. Αναστασιάδη με τον τουρκοκύπριο ηγέτη Μουσταφά Ακιντζί, με αντικείμενο το εδαφικό. Ο αρχικός σκοπός είναι οι συνομιλίες να διαρκέσουν δύο ημέρες (20-21 Νοεμβρίου) αλλά δεν αποκλείεται να επεκταθούν για ακόμη μία ημέρα, εφόσον αυτό κριθεί αναγκαίο.
Ουσιαστικά, η εξίσωση έχει διαμορφωθεί ως ακολούθως. Αρχικά, οι δύο πλευρές πρέπει να καταλήξουν σε αποτύπωση των εδαφικών κριτηρίων σε χάρτη. Αυτή τη στιγμή, ακούγονται σενάρια που κινούνται γύρω από τις προβλέψεις του Σχεδίου Αναν. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, το ποσοστό του τουρκοκυπριακού κρατιδίου θα μπορούσε να είναι και λίγο υψηλότερο του 29% αλλά χρειάζεται να εντοπισθούν οι ακριβείς περιοχές με βάση την έκταση της ακτογραμμής και τον αριθμό των προσφύγων που θα έχουν δικαίωμα επιστροφής υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση (η Λευκωσία ζητεί την επιστροφή ως 100.000 προσφύγων). Αν διαμορφωθεί ο χάρτης τότε θα μπορούσε να οριστεί από τα Ηνωμένα Εθνη ημερομηνία για πολυμερή διάσκεψη. Ενημερωμένες πηγές ανέφεραν ότι ουδείς μπορεί να αποκλείσει μια τέτοια συνάντηση, με τη συμμετοχή των τριών εγγυητριών δυνάμεων, ακόμη και πριν από τα Χριστούγεννα (στο παρασκήνιο ακούγονται ημερομηνίες όπως η 8η, 12η ή 17η Δεκεμβρίου).
Την ίδια ώρα, παρασκηνιακά, ο ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών παραμένει δραστήριος – παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση Ομπάμα είναι απερχόμενη. Η Ουάσιγκτον έχει συγκεκριμένο σχεδιασμό για την περιοχή, που σε μεγάλο βαθμό καθοδηγείται από τις ενεργειακές εξελίξεις. Το Κυπριακό απασχόλησε τον Μπαράκ Ομπάμα και τον Αλέξη Τσίπρα κατά τις συνομιλίες που είχαν στην Αθήνα. Ενδεικτική ήταν η αποστροφή του κ. Ομπάμα σε σχετική ερώτηση: «Αν βρούμε μια λύση που διασφαλίζει ισοτιμία – είναι βέβαιο φυσικά ότι δεν θα ικανοποιηθούν και οι δύο πλευρές 100% – αν βρεθεί πάντως ένας μηχανισμός για μια μεταβατική κατάσταση από το σημερινό status quo προς μια μελλοντική κατάσταση, αυτό το οποίο φαντάζονται και επιθυμούν οι δύο πλευρές θα το υποστηρίξουμε κι εμείς».
Τα νήματα από αμερικανικής πλευράς κινεί η βοηθός υπουργός Εξωτερικών για θέματα Ευρώπης Βικτόρια Νούλαντ που πιέζει για λύση το ταχύτερο δυνατόν και φέρεται να είχε μακρά συνάντηση με τον κ. Κοτζιά στο περιθώριο της επίσκεψης Ομπάμα. Ορισμένες πηγές σημειώνουν μάλιστα ότι η κυρία Νούλαντ, γνωστή για τον «κυνικό πραγματισμό» της, δεν διστάζει να υιοθετεί και σκληρές τουρκικές θέσεις όπως η διατήρηση από την Αγκυρα κυρίαρχης στρατιωτικής βάσης στην Κύπρο. Ωστόσο, «η αλήθεια κρύβεται κάπου στη μέση»τόνιζε διπλωματική πηγή. «Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι αν όσα υποστηρίζει η κυρία Νούλαντ είναι αμερικανικές ιδέες ή αν ασπάζεται κάποιες από τις τουρκικές απόψεις»προσέθετε η ίδια πηγή. Ενεργό ρόλο διαδραματίζει και ο αντιπρόεδρος Τζο Μπάιντεν που φέρεται να πρότεινε στους κκ. Αναστασιάδη και Ακιντζί, κατά την πρόσφατη τηλεφωνική επικοινωνία που είχε μαζί τους, να μεταβεί στη Λευκωσία. Αλλη διπλωματική πηγή τόνιζε ότι δραστήριος εμφανίζεται το τελευταίο διάστημα και ο νέος αμερικανός πρεσβευτής στην Αθήνα Τζέφρι Πάιατ, επιδιώκοντας να πείσει την Αθήνα να εμπλακεί ενεργά.
Στην επίλυση του Κυπριακού επενδύουν επίσης το Βερολίνο και η Κομισιόν. Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, η γερμανική πρεσβεία στη Λευκωσία βρίσκεται σε εγρήγορση για το ενδεχόμενο επίσκεψης της Ανγκελα Μέρκελ στο νησί σε περίπτωση λύσης. Το γερμανικό ενδιαφέρον συνδέεται ευθέως με το μέλλον των ευρωτουρκικών σχέσεων. Τα στελέχη της αντιπροσωπείας της Επιτροπής στην Κύπρο έχουν επίσης ειδοποιηθεί ότι ίσως χρειαστεί να είναι σε επιφυλακή την περίοδο των εορτών.
Το μεταβατικό διάστημα
Στο θέμα της ασφαλείας εγγυήσεων, υπάρχουν δύο πτυχές μεταξύ των οποίων κινούνται Αθήνα, Λευκωσία και Αγκυρα. Η πρώτη είναι το μέλλον του συστήματος εγγυήσεων, που αδιαμφισβήτητα είναι πλέον αναχρονιστικό όπως ορθώς επισημαίνει η ελληνική πλευρά. Η δεύτερη πτυχή όμως αφορά στον τρόπο αποχώρησης των τουρκικών στρατευμάτων από την Κύπρο. Δημοσίως, τόσο ο κ. Ακιντζί όσο και η Αγκυρα εκφράζουν την άποψη ότι οι εγγυήσεις και τα στρατεύματα πρέπει να παραμείνουν για μία μεταβατική περίοδο – εξ ου και ο προβληματισμός που προκλήθηκε από την αναφορά του προέδρου Ομπάμα σε «μεταβατικό μηχανισμό».
Σε ό,τι αφορά τέλος την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων, η πρόταση της Λευκωσίας ήταν η αποχώρηση του βασικού όγκου τους (50%-75%) με την υπογραφή της συμφωνίας. Η αναγκαιότητα μιας μεταβατικής περιόδου για πλήρη αποχώρηση αναγνωρίζεται σχεδόν από όλους (ακόμη και από το ελληνικό Πεντάγωνο) και αυτή θα συμπίπτει με την πλήρη εφαρμογή της λύσης – ώστε να αποφευχθούν περιπλοκές. Για το μεταβατικό διάστημα, η Λευκωσία και η Αθήνα προτείνουν είτε τη σύσταση δύναμης του ΟΗΕ είτε σύσταση πολυεθνικής δύναμης χωρίς τη συμμετοχή των τριών εγγυητριών δυνάμεων. Από ορισμένες πλευρές ακούγεται πάντως εσχάτως το επιχείρημα ότι οι εγγυήτριες δυνάμεις πρέπει να συμμετέχουν σε αυτή την πολυεθνική δύναμη – προφανώς για να καθησυχαστούν οι τουρκικές αντιδράσεις.
Επίπονες προσπάθειες
Η διαπραγμάτευση, η ασφάλεια και οι ανησυχίες
Σε σχέση με τις εγγυήσεις, η Αθήνα δεν θέλει να εμπλακεί σε διαπραγματεύσεις τύπου Μπούργκενστοκ και εφόσον λάβει μέρος δεν θέλει εμπλοκή σε οτιδήποτε πέραν της ασφάλειας. Ωστόσο, στο μενού της διάσκεψης δεν αποκλείεται να παραπεμφθούν και άλλα ζητήματα που βρίσκονται σε εκκρεμότητα – κάτι αναμενόμενο σε τόσο σκληρή διαπραγμάτευση. Η τουρκοκυπριακή πλευρά επιμένει π.χ. σε εκ περιτροπής προεδρία και διατήρηση δικαιώματος αρνησικυρίας. Ουδείς μπορεί με βεβαιότητα να πει ότι αυτή η εκκρεμότητα θα έχει επιλυθεί νωρίτερα.
Διπλωματικοί κύκλοι ανέφεραν μάλιστα στο «Βήμα» ότι ο κ. Κοτζιάς έχει διαμηνύσει ότι δεν προτίθεται να παραστεί σε πολυμερή διάσκεψη αν δεν έχει βρεθεί εκ των προτέρων μια κατανόηση (understanding) μεταξύ των εγγυητριών δυνάμεων ότι το σημερινό σύστημα θα καταργηθεί και δεν θα τροποποιηθεί. Ισως έτσι να εξηγείται η πρόσφατη διαρροή μέρους του εγγράφου Κοτζιά περί εγγυήσεων, η οποία φέρεται, σύμφωνα με πηγές από την Αγκυρα, να προκάλεσε ενόχληση στον τούρκο ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου.
Ο έλληνας υπουργός Εξωτερικών προτιμά να διαπραγματευθεί τις εγγυήσεις νωρίτερα από μία πολυμερή διάσκεψη. Για τον λόγο αυτόν είχε σχεδιαστεί άτυπη επίσκεψή του στην Αττάλεια για να συναντηθεί με τον κ. Τσαβούσογλου παράλληλα με τις διαπραγματεύσεις Αναστασιάδη – Ακιντζί για το εδαφικό. Η συνάντηση όμως ματαιώθηκε όπως φαίνεται κατόπιν τουρκικού αιτήματος και μία πιθανή ερμηνεία ίσως να είναι η διαρροή του εγγράφου Κοτζιά.
ΒΗΜΑ
