Τα ποτάμια μέσα στις πόλεις δεν μπορεί να είναι αυτοκινητόδρομοι, αγωγοί λυμάτων, υπόγειοι οχετοί ή εγκιβωτισμένα τσιμεντοφραγμένα, επικίνδυνα για πλημμυρικά φαινόμενα και διαμόρφωση ρυπογόνων εστιών. Μια νέα προσέγγιση ανάδειξης, ανοίγματος, απελευθέρωσης και επαναφοράς των φυσικών χαρακτηριστικών των ποταμιών και των λιμνών που βρίσκονται μέσα στις πόλεις, αναπτύσσεται σε πολλές χώρες της Ευρώπης, στέλνοντας μήνυμα και στην Ελλάδα που έχουμε θάψει, μπαζώσει και τσιμεντοποιήσει τα περισσότερα ποτάμια και ρέματα που διατρέχουν την Αθήνα και άλλες πόλεις. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, τουλάχιστον σε 17 ευρωπαϊκές πόλεις (μεταξύ αυτών η Μαδρίτη, η Βιέννη, το Oσλο, το Aαρχους, το Βουκουρέστι, η Λειψία) έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια παρεμβάσεις για την ανάδειξη των υδάτινων διαδρομών, σε μια ριζικά διαφορετική κατεύθυνση από τις προηγούμενες δεκαετίες. «Η αστικοποίηση έχει έρθει με υψηλό κόστος. Τα περισσότερα αστικά ποτάμια διοχετεύονταν σε κανάλια, θαμμένα ή περιορισμένα. Η εκβιομηχάνιση οδήγησε σε περαιτέρω υποβάθμιση, ενώ μετατράπηκαν σε υπόγειους οχετούς ρύπων και άλλων υγρών αποβλήτων, δημιουργώντας σημαντικά προβλήματα δημόσιας υγείας. Ο περιορισμός ή η μεταβολή της ροής των ποταμών έχει επίσης αυξημένους κινδύνους πλημμυρών», αναφέρει στην έκθεσή του ο ΕΟΠ. Ωστόσο, οι βελτιώσεις στην επεξεργασία των λυμάτων και η μείωση των βιομηχανικών δραστηριοτήτων κατά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, έχουν αναβαθμίσει την ποιότητα των υδάτων και έχουν φέρει στο προσκήνιο το αίτημα για μια καλύτερη, πιο βιώσιμη ποιότητα ζωής. Σε αυτό μπορούν να συνεισφέρουν τα αστικά ποτάμια και οι λίμνες, παρέχοντας δημόσιο χώρο για αναψυχή και συμβάλλοντας στην αναβάθμιση του περιβάλλοντος.
Στη Μαδρίτη, το 1970 δημιουργήθηκε στις δύο όχθες του ποταμού Μανζανάρες ένας μεγάλος αυτοκινητόδρομος, με αποτέλεσμα οι γύρω περιοχές να μαραζώσουν. Το 2003 ξεκίνησε το έργο υπογειοποίησης των δύο ρευμάτων του αυτοκινητοδρόμου και ανάδειξης των οχθών του ποταμού. Σήμερα οι όχθες έχουν παραδοθεί στους πολίτες και για εννιά χιλιόμετρα, από το Rio Park υπάρχουν παιδικές χαρές, πάρκα, ποδηλατόδρομοι και μια παιδική πισίνα γνωστή ως «παραλία».
Στο Oσλο πολλά από τα ρέματα που διασχίζουν την πόλη είχαν μετατραπεί σε υπόγειους οχετούς. Η ποιότητα των υδάτων ήταν πολύ άσχημη, η βιοποικιλότητα είχε πληγεί και τα ψάρια δεν πλησίαζαν. Σήμερα, ύστερα από ένα μεγάλο πρόγραμμα αποκατάστασης όλων των ποταμών και των ρεμάτων που κατεβαίνουν από τα περιαστικά δάση και καταλήγουν στο Φιόρδ του Οσλο, όπου καθαρίστηκαν τα νερά, ο ατλαντικός σολομός έχει επιστρέψει ακόμα και στον ποταμό Ακερσέλβα, που διασχίζει το κέντρο του Οσλο.
Στο Ααρχους, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Δανίας, το ομώνυμο ποτάμι είχε καλυφθεί από το 1930 και είχε μετατραπεί σε αγωγό αποβλήτων. Το 2010 υπολογιζόταν πως το μισό από το νερό που διέτρεχε την κοίτη του ήταν επεξεργασμένο νερό αποβλήτων. Τα τελευταία χρόνια ο δήμος προχώρησε στην αποκάλυψη του ποταμού, λαμβάνοντας μέτρα για την αντιπλημμυρική προστασία (δημιουργώντας δεξαμενές συγκέντρωσης του νερού της βροχής), αλλά και την απορρύπανση των υδάτων με φυσικές μεθόδους και σε αναβαθμισμένη συνεργασία με το σύστημα αποχέτευσης. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό: μια μπλε λωρίδα νερού διατρέχει το κέντρο της πόλης, δημιουργώντας νέες δυνατότητες αναψυχής στις όχθες του, ενώ τα νερά του λιμένα του Ααρχους, του μεγαλύτερου της Δανίας, έγιναν κατάλληλα για κολύμβηση!
Η Βιέννη διασχίζεται από τον ποταμό Δούναβη και τους μικρότερους Βιέν και Λίζινγκ. Από τον 19ο αιώνα είχαν προχωρήσει σε μεγάλες επεμβάσεις στις κοίτες τους, με βάση την τότε αντίληψη για την αντιμετώπιση πλημμυρικών φαινομένων. Τον 20ό αιώνα προχώρησαν στον εγκιβωτισμό πολλών παραποτάμων και δημιουργήθηκαν κανάλια με τεχνητές όχθες, με αποτέλεσμα να παρατηρηθούν καταστάσεις ευτροφισμού. Τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει ένα μεγάλο πρόγραμμα, με ορίζοντα το 2027, σύμφωνα με το οποίο σπάνε τα τεχνητά τοιχώματα στις όχθες και δίνεται η φυσική τους μορφή, πέφτουν τείχη και φράγματα ώστε να μπορούν να μετακινούνται τα ψάρια και άλλοι οργανισμοί. Το φιλόδοξο πρόγραμμα προχωρά βήμα βήμα, απ’ έξω από την πόλη προς τα μέσα, καθώς εντός της Βιέννης τα εν λόγω έργα είναι πιο δύσκολα.
Σύμφωνα με τον ΕΟΠ, η νέα αντίληψη για τα αστικά ποτάμια μειώνει τους κινδύνους πλημμύρας, δημιουργεί ευκαιρίες για πρόσβαση στο φυσικό περιβάλλον, παρέχοντας νέους ανοιχτούς δημόσιους χώρους για αναψυχή, ενισχύει τη βιοποικιλότητα και τους πληθυσμούς των ψαριών, συμβάλλει στην αντιμετώπιση του φαινομένου της θερμικής νησίδας, μειώνει τη ρύπανση των αστικών υδάτων, ενώ έχει και σημαντικές θετικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. «Οπου αποκαταστάθηκαν τα αστικά υδάτινα ρεύματα δημιουργείται ένα ελκυστικό περιβάλλον, που ωθεί την αναψυχή, ενισχύει τη σωματική και ψυχική υγεία, ενθαρρύνει τις επενδύσεις και τον τουρισμό και αυξάνει αξίες των ακινήτων», αναφέρει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος.
Η έκθεση αναφέρει ως ιστορικά ποτάμια της Αθήνας τον Κηφισό, τον Ιλισό και το ρέμα του Ηριδανού. Δυστυχώς, στο μεγαλύτερο μέρος τους τα έχουμε θάψει στην… Ιστορία. Υπάρχει ηλιόλουστο μέλλον για τα ιστορικά ποτάμια της Αθήνας;
Στη Μαδρίτη, το 1970 δημιουργήθηκε στις δύο όχθες του ποταμού Μανζανάρες ένας μεγάλος αυτοκινητόδρομος, με αποτέλεσμα οι γύρω περιοχές να μαραζώσουν. Το 2003 ξεκίνησε το έργο υπογειοποίησης των δύο ρευμάτων του αυτοκινητοδρόμου και ανάδειξης των οχθών του ποταμού. Σήμερα οι όχθες έχουν παραδοθεί στους πολίτες και για εννιά χιλιόμετρα, από το Rio Park υπάρχουν παιδικές χαρές, πάρκα, ποδηλατόδρομοι και μια παιδική πισίνα γνωστή ως «παραλία».
Στο Oσλο πολλά από τα ρέματα που διασχίζουν την πόλη είχαν μετατραπεί σε υπόγειους οχετούς. Η ποιότητα των υδάτων ήταν πολύ άσχημη, η βιοποικιλότητα είχε πληγεί και τα ψάρια δεν πλησίαζαν. Σήμερα, ύστερα από ένα μεγάλο πρόγραμμα αποκατάστασης όλων των ποταμών και των ρεμάτων που κατεβαίνουν από τα περιαστικά δάση και καταλήγουν στο Φιόρδ του Οσλο, όπου καθαρίστηκαν τα νερά, ο ατλαντικός σολομός έχει επιστρέψει ακόμα και στον ποταμό Ακερσέλβα, που διασχίζει το κέντρο του Οσλο.
Στο Ααρχους, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Δανίας, το ομώνυμο ποτάμι είχε καλυφθεί από το 1930 και είχε μετατραπεί σε αγωγό αποβλήτων. Το 2010 υπολογιζόταν πως το μισό από το νερό που διέτρεχε την κοίτη του ήταν επεξεργασμένο νερό αποβλήτων. Τα τελευταία χρόνια ο δήμος προχώρησε στην αποκάλυψη του ποταμού, λαμβάνοντας μέτρα για την αντιπλημμυρική προστασία (δημιουργώντας δεξαμενές συγκέντρωσης του νερού της βροχής), αλλά και την απορρύπανση των υδάτων με φυσικές μεθόδους και σε αναβαθμισμένη συνεργασία με το σύστημα αποχέτευσης. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό: μια μπλε λωρίδα νερού διατρέχει το κέντρο της πόλης, δημιουργώντας νέες δυνατότητες αναψυχής στις όχθες του, ενώ τα νερά του λιμένα του Ααρχους, του μεγαλύτερου της Δανίας, έγιναν κατάλληλα για κολύμβηση!
Η Βιέννη διασχίζεται από τον ποταμό Δούναβη και τους μικρότερους Βιέν και Λίζινγκ. Από τον 19ο αιώνα είχαν προχωρήσει σε μεγάλες επεμβάσεις στις κοίτες τους, με βάση την τότε αντίληψη για την αντιμετώπιση πλημμυρικών φαινομένων. Τον 20ό αιώνα προχώρησαν στον εγκιβωτισμό πολλών παραποτάμων και δημιουργήθηκαν κανάλια με τεχνητές όχθες, με αποτέλεσμα να παρατηρηθούν καταστάσεις ευτροφισμού. Τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει ένα μεγάλο πρόγραμμα, με ορίζοντα το 2027, σύμφωνα με το οποίο σπάνε τα τεχνητά τοιχώματα στις όχθες και δίνεται η φυσική τους μορφή, πέφτουν τείχη και φράγματα ώστε να μπορούν να μετακινούνται τα ψάρια και άλλοι οργανισμοί. Το φιλόδοξο πρόγραμμα προχωρά βήμα βήμα, απ’ έξω από την πόλη προς τα μέσα, καθώς εντός της Βιέννης τα εν λόγω έργα είναι πιο δύσκολα.
Σύμφωνα με τον ΕΟΠ, η νέα αντίληψη για τα αστικά ποτάμια μειώνει τους κινδύνους πλημμύρας, δημιουργεί ευκαιρίες για πρόσβαση στο φυσικό περιβάλλον, παρέχοντας νέους ανοιχτούς δημόσιους χώρους για αναψυχή, ενισχύει τη βιοποικιλότητα και τους πληθυσμούς των ψαριών, συμβάλλει στην αντιμετώπιση του φαινομένου της θερμικής νησίδας, μειώνει τη ρύπανση των αστικών υδάτων, ενώ έχει και σημαντικές θετικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. «Οπου αποκαταστάθηκαν τα αστικά υδάτινα ρεύματα δημιουργείται ένα ελκυστικό περιβάλλον, που ωθεί την αναψυχή, ενισχύει τη σωματική και ψυχική υγεία, ενθαρρύνει τις επενδύσεις και τον τουρισμό και αυξάνει αξίες των ακινήτων», αναφέρει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος.
Η έκθεση αναφέρει ως ιστορικά ποτάμια της Αθήνας τον Κηφισό, τον Ιλισό και το ρέμα του Ηριδανού. Δυστυχώς, στο μεγαλύτερο μέρος τους τα έχουμε θάψει στην… Ιστορία. Υπάρχει ηλιόλουστο μέλλον για τα ιστορικά ποτάμια της Αθήνας;
ΚΑΘΗΜΕΡΤΙΝΗ
