Μύθοι και αλήθειες για το bitcoin

Καθώς οι έννοιες αυτές είναι καινούριες και ακόμα σχετικά άγνωστες στο ευρύ κοινό, γίνονται πολύ συχνά (ακόμα και από “ειδικούς”), λάθη και παρανοήσεις ως προς το τι ακριβώς είναι, τι δεν είναι, και ποιες προοπτικές έχουν αυτές οι τεχνολογίες και οι εφαρμογές που υποστηρίζουν. 

Επικεντρώνοντας στο Bitcoin και τα παρόμοια με αυτό ψηφιακά νομίσματα (γνωστά και ως κρυπτονομίσματα), ο καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γιώργος Γιαγλής, μας βοηθά να διαλύσουμε κάποιους από τους μύθους και τις παρανοήσεις σχετικά με αυτά.

Συνέντευξη στη Νένα Μαλλιάρα

– Τι είναι τα ψηφιακά νομίσματα;

Εδώ και πολλά χρόνια, έχουν γίνει προσπάθειες υλοποίησης ηλεκτρονικού χρήματος, το οποίο να μπορεί να είναι ανταλλάξιμο απευθείας μεταξύ των χρηστών του, χωρίς τη μεσολάβηση κάποιου έμπιστου τρίτου μέρους, πχ. μιας κυβέρνησης ή μιας τράπεζας (κεντρικής ή εμπορικής). Παρά τα προφανή πλεονεκτήματα που θα είχε μια τέτοια υλοποίηση, προσέκρουε πάντοτε σε (τουλάχιστον) τρία βασικά προβλήματα: 

α) ποιος θα καθορίζει τη νομισματική πολιτική, πχ. την έκδοση και διανομή νέων νομισματικών μονάδων;
β) ποιος θα εξασφαλίσει την ακεραιότητα και ασφάλεια του συστήματος, κυρίως ότι οι χρήστες δεν θα μπορούν να κρατούν αντίγραφα των χρημάτων που ξοδεύουν (κάνοντας απλά copy-paste το χρήμα που διατηρούν σε ψηφιακή μορφή);
γ) πώς θα πειστούν οι πολίτες και επιχειρήσεις να κάνουν τη μετάβαση και να υιοθετήσουν το νέο νόμισμα;

–    Πώς γεννήθηκε η ιδέα του ψηφιακού νομίσματος;

Περίπου οκτώ χρόνια πριν, τον Οκτώβριο του 2008, ένας, άγνωστος μέχρι και σήμερα, εφευρέτης με το ψευδώνυμο Satoshi Nakamoto έστειλε σε ένα ηλεκτρονικό φόρουμ συζητήσεων μεταξύ κρυπτογράφων μια εργασία μόλις εννέα σελίδων με τίτλο Bitcoin: A Peer-to-PeerElectronic Cash System. Η εργασία περιέγραφε ένα τρόπο με τον οποίο μπορούν να αποφευχθούν τα δυο πρώτα από τα προβλήματα που αναφέρθηκαν πιο πάνω: η νομισματική πολιτική ενσωματώθηκε στον κώδικα του νέου νομίσματος και δεν μπορεί να αλλάξει, παρά μόνο με συμφωνία της πλειοψηφίας των συμμετεχόντων σε αυτό, ενώ οι συναλλαγές καταγράφονται σε μια αλυσίδα από μπλοκ συναλλαγών (που γι’ αυτό ονομάστηκε block-chain), η ακεραιότητα της οποίας διασφαλίζεται από τους ίδιους τους κόμβους του δικτύου και δεν μπορεί να παραβιαστεί από κακόβουλους τρίτους.

Η απλή (τουλάχιστον τώρα που την ξανακοιτάμε εκ των υστέρων) πρόταση αυτή έκανε δυνατή την υλοποίηση, για πρώτη φορά στην ιστορία, ενός πραγματικά αδιαμεσολάβητου συστήματος πληρωμών και ενχρήματων συναλλαγών.

Ο ίδιος ο Nakamoto υλοποίησε αυτή την αρχιτεκτονική σε κώδικα και έθεσε το δίκτυο του Bitcoin σε λειτουργία στις 6 Ιανουαρίου 2009. Τα πρώτα δυο χρόνια, μόνο ο ίδιος και κάποιοι λιγοστοί ακόλουθοι, λάτρεις της τεχνολογίας και της ιδέας μιας πιθανής απελευθέρωσης από το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, πίστεψαν στην ιδέα, και έτσι το δίκτυο, όπως και το νόμισμα, παρέμειναν σχετικά άγνωστα. 

Για όλο το 2010, η ισοτιμία του νέου νομίσματος με το δολάριο ΗΠΑ παρέμεινε πολύ χαμηλά (από μηδέν ως ελάχιστα σεντς), ενώ δεν υπήρχε οργανωμένο ανταλλακτήριο όπου ενδιαφερόμενοι να μπορούν να αγοράσουν Bitcoins. 

Η κατάσταση άρχισε να αλλάζει ραγδαία από το 2011 και μετά: το Bitcoin έφτασε σε απόλυτη (1 προς 1) ισοτιμία με το δολάριο τον Απρίλιο του 2011, για να κλείσει την επόμενη χρονιά κοντά στα $14. Ακολούθησε μια ακόμα πιο θεαματική άνοδος (και μια αναπόφευκτη φούσκα), καθώς το 2013, λόγω της τρομερής δημοσιότητας που δόθηκε στο νόμισμα, σε συνδυασμό με το μεγάλο ενδιαφέρον από την Κίνα και την ευρωπαϊκή οικονομική κρίση (ιδίως το bail-in στην Κύπρο), η ισοτιμία εκτοξεύτηκε έως και πάνω από τα $1.000 για να κλείσει το έτος λίγο χαμηλότερα. Σήμερα, η τιμή είναι περίπου στα $780.

–    Πώς δικαιολογούνται αυτές οι αποτιμήσεις;

Είναι λογικό κάποιος που πρωτοβλέπει αυτές τις αποτιμήσεις να αναρωτηθεί αν και πώς δικαιολογούνται από οποιοδήποτε θεμελιώδες μέγεθος. Σαν πρώτο σκέλος της απάντησης σε αυτό το ερώτημα, πρέπει να τονιστεί ότι το Bitcoin είναι ένα ιδιαίτερα σπάνιο νόμισμα, καθώς υπάρχουν σήμερα σε κυκλοφορία μόλις 16 εκατομμύρια Bitcoin, ενώ θα κυκλοφορήσουν συνολικά μόνο 21 εκατομμύρια. Έτσι, η αξία ενός πλήρους Bitcoin είναι λογικό να είναι ιδιαίτερα υψηλή, ενώ το σύνολο της κεφαλαιοποίησης του Bitcoin δεν μπορεί να χαρακτηριστεί εντυπωσιακό, καθώς είναι μόλις $12,5 δις (16 εκατομμύρια Bitcoin × $780). Λόγω της μεγάλης αξίας μιας πλήρους νομισματικής μονάδας, οι περισσότερες συναλλαγές γίνονται σε υποδιαιρέσεις του Bitcoin, που μπορεί να είναι ιδιαίτερα μικρές, καθώς ένα Bitcoin διαιρείται σε οκτώ δεκαδικά ψηφία.

–    Η ισοτιμία αυτή έχει προσελκύσει ενδιαφέρον για το νόμισμα;

Η υψηλή ισοτιμία έχει βοηθήσει σημαντικά στην προσέλκυση ενδιαφέροντος γύρω από το νόμισμα. Σήμερα, καταγράφονται κατά μέσο όρο πάνω από 200.000 συναλλαγές την ημέρα με συνολική ημερήσια αξία περίπου $150-200 εκατομμύρια– πρέπει όμως να σημειωθεί ότι είναι δύσκολο να καταγραφεί το ποσοστό αυτών των συναλλαγών που αντιστοιχούν σε πραγματική μεταφορά αξίας και όχι, για παράδειγμα, σε μεταφορές ποσών από λογαριασμό σε λογαριασμό του ίδιου χρήστη. Σε κάθε περίπτωση, το δίκτυο παραμένει μικρό σε σχέση με καθιερωμένα δίκτυα πληρωμών (βλ. πίνακα που ακολουθεί).

–    Πώς λειτουργεί το Bitcoin;

To Bitcoin, όπως και τα περισσότερα αντίστοιχα ψηφιακά νομίσματα που κυκλοφόρησαν μετά από αυτό (όλα με λιγότερη, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, απήχηση), έχει τα εξής βασικά χαρακτηριστικά:

1. Είναι ιδιωτικό και αποκεντρωμένο: με άλλα λόγια, δεν ανήκει σε κανένα και δεν το εκδίδει κανείς (χώρα, τράπεζα, οργανισμός, κ.λπ). Φανταστείτε το όπως το Internet: είναι ένα δίκτυο που λειτουργεί κατανεμημένα, έχει ανεξάρτητους κόμβους που επικοινωνούν μεταξύ τους και δεν ελέγχεται από κανένα μοναδικό συμμετέχοντα.

2. Είναι πλήρως ψηφιακό: οι νομισματικές μονάδες εκδίδονται από το ίδιο το δίκτυο και μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο εντός αυτού. Δεν έχει αντίκρυσμα σε κάποια υποκείμενη αξία (πχ. ένα άλλο νόμισμα ή εμπόρευμα) και έτσι η τιμή του εξαρτάται μόνο από τους κανόνες της προσφοράς και της ζήτησης για αυτό, έτσι όπως διαμορφώνονται κάθε στιγμή.

3. Είναι κρυπτονόμισμα: όλες οι λειτουργίες ασφάλειας και ακεραιότητας των συναλλαγών που λαμβάνουν χώρα στο δίκτυο υλοποιούνται μέσω προχωρημένων τεχνικών κρυπτογράφησης.

4. Έχει σταθερή και προβλέψιμη προσφορά: η έκδοση νέων νομισματικών μονάδων γίνεται εντός του δικτύου με συγκεκριμένο και (σχεδόν) ντετερμινιστικό αλγόριθμο. Έτσι, κάθε 10 περίπου λεπτά εκδίδεται μια σταθερή ποσότητα νέων Bitcoin (που υποδιπλασιάζεται κάθε 4 περίπου χρόνια και σήμερα είναι 12,5 Bitcoin), η οποία κατανέμεται στους κόμβους του δικτύου, οι οποίοι παρέχουν υπολογιστική ισχύ για την εξασφάλιση της ακεραιότητας των συναλλαγών (οι κόμβοι αυτοί κάνουν έτσι “εξόρυξη” νέων νομισμάτων και για το λόγο αυτό ονομάζονται miners). Η παραγωγή νέων νομισματικών μονάδων θα σταματήσει αυτόματα όταν εκδοθούν συνολικά 21 εκατομμύρια Bitcoin, κάτι που υπολογίζεται να συμβεί περίπου το έτος 2130.

5. Έχει διαφανή νομισματική πολιτική: όλες οι βασικές παράμετροι λειτουργίας του συστήματος είναι ενσωματωμένες στον κώδικά του, ο οποίος είναι ανοικτός (opensource) και διαθέσιμος σε όποιον θέλει να τον ελέγξει (ή και να τον αντιγράψει).

–    Πώς συγκρίνεται το Bitcoin με τα υπάρχοντα νομίσματα;

Συνήθως, χρησιμοποιούμε τα παρακάτω κριτήρια για να αξιολογήσουμε την ελκυστικότητα ενός νομίσματος:

1. Σπανιότητα: όπως αναφέρθηκε, το Bitcoin είναι ιδιαίτερα σπάνιο, καθώς θα εκδοθούν συνολικά μόλις 21 εκατομμύρια μονάδες. Συγκρίνετέ το με το ευρώ, όπου η προσφορά χρήματος, ακόμα και με τον αυστηρότερο ορισμό (Μ1), είναι πάνω από 7 τρισεκατομμύρια μονάδες και αυξάνεται συνεχώς.

2. Διαιρεσιμότητα: ενώ το ευρώ είναι διαιρέσιμο σε δυο δεκαδικά ψηφία, το Bitcoin είναι διαιρέσιμο σε οκτώ. Αυτό ίσως σε πρώτη ματιά να μη φαίνεται χρήσιμο, αν ιδωθεί όμως μέσα από το πρίσμα της σπανιότητας, αποτελεί μια σημαντική ιδιότητα. Ακόμα πιο σημαντική μάλιστα, αν αναλογιστεί κανείς ένα μέλλον στο οποίο μηχανές θα εκτελούν εμπορικές συναλλαγές και πληρωμές σε νανο-ποσότητες (machine-to-machinecommerce και nano-payments).

3. Αποθηκευσιμότητα: Η δυνατότητα να αποθηκεύσουμε εύκολα, φθηνά και για μεγάλο διάστημα μια νομισματική μονάδα είναι ασφαλώς σημαντική. Προφανώς, το Bitcoin διαθέτει σημαντικά πλεονεκτήματα, καθώς είναι ψηφιακό και επομένως δε φθείρεται ή καταστρέφεται, όπως τα χαρτονομίσματα, ενώ δεν καταλαμβάνει καθόλου φυσικό αποθηκευτικό χώρο. Βέβαια, η ευκολία αποθήκευσής του μπορεί να αποτελέσει πρόκληση για χρήστες που δεν είναι εξοικειωμένοι με τα ψηφιακά μέσα.

4. Φορητότητα / Μεταφερσιμότητα: η δυνατότητα μεταφοράς των νομισματικών μονάδων εύκολα και χωρίς περιορισμούς είναι επίσης σημαντικός παράγοντας. Σε μια χώρα με capital controls, φαντάζομαι δεν χρειάζεται να πω περισσότερα ως προς αυτό.

5. Επαληθευσιμότητα: η δυνατότητα να ξεχωρίσουμε γνήσιες από πλαστές νομισματικές μονάδες είναι επίσης σημαντική. Και εδώ το Bitcoin υπερτερεί, καθώς η επαλήθευση εξασφαλίζεται από την τεχνολογία που χρησιμοποιείται (blockchain). Βέβαια, πρέπει να τονιστεί ότι, όπως και με την αποθηκευσιμότητα, η τεχνικά προηγμένη δυνατότητα δε συνεπάγεται και αντίστοιχη ευκολία χρήσης για όλους, ιδιαίτερα μέχρι να εξοικειωθούν με αυτό.

6. Αποδοχή: ένα νόμισμα δεν έχει καμία εσωτερική αξία αν δεν πειστούν κάποιοι να το χρησιμοποιούν και να συναλλάσσονται με αυτό. Παρά την τεχνική ανωτερότητα του Bitcoin σε σχέση με τα υπάρχοντα νομίσματα, η αποδοχή από πλατιές μάζες χρηστών δεν είναι εξασφαλισμένη και, σε κάθε περίπτωση, θα πάρει χρόνια. Η ραγδαία άνοδος της ισοτιμίας του είναι μια ένδειξη αυξητικής τάσης στην αποδοχή, όμως είμαστε ακόμα πολύ μακριά από το σημείο στο οποίο μπορούμε να μιλάμε για ένα ουσιαστικό ανταγωνιστή των σημερινών νομισμάτων.

capitalgr