Το τέλος της αγγλοαμερικανικής τάξης πραγμάτων

Επί δεκαετίες, το όραμα της δημοκρατίας και της ελευθερίας των Ηνωμένων Πολιτειών και της Βρετανίας καθόριζε την παγκόσμια μεταπολεμική τάξη. «Τι θα συμβεί όμως στην εποχή του Ντόναλντ Τραμπ και του Νάιτζελ Φάρατζ;» διερωτάται σε άρθρο του στην αμερικανική εφημερίδα «New York Times» ο Ιαν Μπουρούμα, καθηγητής Δημοκρατίας, Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Δημοσιογραφίας στο Κολέγιο Μπαρντ στη Νέα Υόρκη.

«Πολλοί φίλοι και ειδικοί με τους οποίους μίλησα στη Βρετανία αντέδρασαν στη σύγκριση μεταξύ του “τραμπισμού” και του Brexit. Στο Λονδίνο, ο διακεκριμένος συντηρητικός ιστορικός Νόελ Μάλκολμ μού είπε ότι απογοητεύθηκε όταν συνέκρινα τα δύο φαινόμενα. Το Brexit, είπε, αφορά την εθνική κυριαρχία. Η βρετανική δημοκρατία κατά τη γνώμη του θα υπονομευόταν αν οι Βρετανοί ακολουθούσαν νόμους τους οποίους πέρασαν ξένοι και τους οποίους οι ίδιοι δεν ψήφισαν – αναφερόταν στην Ευρωπαϊκή Ενωση.

Η ψήφος υπέρ του Brexit, επέμεινε, δεν είχε να κάνει με την παγκοσμιοποίηση ή τη μετανάστευση ή με το ότι η εργατική τάξη αισθάνεται πως παραμερίζεται από τις ελίτ. Ηταν κατά βάση ένα ζήτημα δημοκρατικών αρχών» γράφει ο Μπουρούμα.

Ηθελαν να μπουν στο μάτι της μη δημοφιλούς ελίτ

Και τονίζει: «Ο Μάλκολμ πίστευε ότι οι ψηφοφόροι του Brexit, συμπεριλαμβανομένων των πρώην εργατών στις παρηκμασμένες βιομηχανικές ζώνες της Βρετανίας, κινήθηκαν από τις ίδιες αρχές που έκαναν και τον ίδιο να υποστηρίξει το Brexit. Αμφιβάλλω. Η αποστροφή προς τους Πολωνούς, Ρουμάνους και άλλους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, που πηγαίνουν να εργαστούν πιο σκληρά και για λιγότερα χρήματα στη Βρετανία, έπαιξε μεγάλο ρόλο. Οπως και η επιθυμία να μπουν στο μάτι της μη δημοφιλούς ελίτ, την οποία θεωρούν υπεύθυνη για την οικονομική αποτελμάτωση στις πρώην βιομηχανικές πόλεις. Και η αντιπάθεια προς τους ξένους στη Βρετανία δεν θα πρέπει να υποτιμάται».

Κατά τον αρθρογράφο και στις Ηνωμένες Πολιτείες πολλοί δεν συμφωνούν ότι το Brexit και η εκλογή του Τραμπ συνδέονται. «Φιλελεύθεροι φίλοι μου μού έλεγαν ξανά και ξανά ότι ο Τραμπ δεν θα γινόταν ποτέ πρόεδρος. Ο παραδοσιακός αμερικανικός λαϊκισμός αυτού του είδους, που στρέφεται ενάντια στους πλούσιους, στους τραπεζίτες, στους μετανάστες ή στις μεγάλες επιχειρήσεις, δεν θα έπρεπε να συγκρίνεται με τη βρετανική εχθρότητα προς την Ευρωπαϊκή Ενωση, επειδή δεν υπάρχει κάποιος υπερεθνικός οργανισμός στον οποίο ΗΠΑ ανήκουν. Παρ’ όλα αυτά ο Τραμπ και ο Φάρατζ γρήγορα αναγνώρισαν τα κοινά τους σημεία» λέει.

Ο Τραμπ είπε στους Σκωτσέζους ότι το Brexit ήταν κάτι σπουδαίο, ότι με αυτό οι Βρετανοί «πήραν πίσω τη χώρα τους». Στις εκστρατείες τόσο του Τραμπ όσο και του Φάρατζ κυριαρχούσαν οι λέξεις «εθνική κυριαρχία», «έλεγχος» και «μεγαλείο». Ο εχθρός του Φάρατζ ήταν γνωστός: ήθελε να πάρει πίσω τη χώρα του από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Αλλά ο Τραμπ από ποιον ήθελε να πάρει πίσω τις ΗΠΑ;

«Ο Τραμπ κατονόμασε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και τον Οργανισμό Παγκόσμιου Εμπορίου ως τα επιβλαβή στοιχεία της διεθνούς ελίτ που προκαλούν ζημιά στον αμερικανό εργάτη. Αλλά δεν μπορεί να είναι αυτοί οι θεσμοί που γεμίζουν με οργή τους περισσότερους υποστηρικτές του» απαντά ο Μπουρούμα.

ΔΝΤ, ΝΑΤΟ και ΕΕ ιδρύθηκαν με τις ευλογίες των ΗΠΑ

Και εξηγεί: «Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι διεθνείς οργανισμοί, συμπεριλαμβανομένου του ΔΝΤ και του ΝΑΤΟ, δημιουργήθηκαν υπό την αμερικανική αιγίδα, προκειμένου να προωθήσουν τα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση και η επακόλουθη Ευρωπαϊκή Ενωση, επίσης, όχι μόνο εγκρίθηκαν αλλά προωθήθηκαν δυναμικά από τους αμερικανούς προέδρους πριν από τον Τραμπ».

Ωστόσο τόσο ο Τραμπ όσο και ο Φάρατζ στρέφονται ενάντια σε αυτούς τους οργανισμούς. Αμφότεροι μιλούν για το ίδιο πράγμα. Αλλά οι δυο τους δεν μοιράζονται μόνο την αντιπάθειά τους προς τους διεθνείς ή υπερεθνικούς οργανισμούς. Οι τράπεζες, τα φιλελεύθερα μέσα ενημέρωσης, το πολιτικό κατεστημένο, είναι εχθροί του λαού. Ο Τραμπ στράφηκε ενάντια σε πολίτες, λέγοντας ότι δεν είναι ο «πραγματικός λαός». Προέβη σε προσβλητικά σχόλια ενάντια στους μουσουλμάνους, στους μετανάστες, στους πρόσφυγες και στους Μεξικανούς. Αμφότεροι θεωρούν τη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες μοναδικά έθνη. Αλλά η εκλογική επιτυχία τους είναι απογοητευτική επειδή ακριβώς στρέφεται ενάντια σε αυτή τη μοναδικότητα.

Βόμβα στην Pax Americana και στην ενωμένη Ευρώπη 

«Η Pax Americana, σε συνδυασμό με μια ενωμένη Ευρώπη, θα κρατούσε τον δημοκρατικό κόσμο ασφαλή. Αν ο Τραμπ και ο Φάρατζ πετύχουν αυτό που θέλουν, αυτό το όνειρο θα καταστραφεί» σχολιάζει ο Μπουρούμα.

Ωστόσο το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, που επέφερε τη «νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων», όπως την αποκάλεσε ο Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος, δεν σήμανε μόνο την τελική απελευθέρωση της Ευρώπης και την επικράτηση του ελεύθερου κόσμου. Ο ριζοσπαστικός οικονομικός φιλελευθερισμός κατέστρεψε τις παραδοσιακές κοινότητες περισσότερο από οποιαδήποτε σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση. Η νεοφιλελεύθερη ρητορική αφορούσε την από πάνω προς τα κάτω ευημερία. «Αλλά ποτέ δεν έγινε έτσι» εξηγεί ο Μπουρούμα. Οι διεθνείς οργανισμοί έπαψαν να λειτουργούν σωστά. Το ΔΝΤ δεν μπόρεσε να προβλέψει την κρίση.

Ωστόσο ούτε το Brexit ούτε ο Τραμπ θα ωφελήσουν τους ψηφοφόρους τους. Στη Γαλλία, η Μαρίν Λεπέν μπορεί να γίνει η επόμενη πρόεδρος, στην Ολλανδία ο ακροδεξιός Γκέερτ Βίλντερς είναι ο αρχηγός του πιο δημοφιλούς κόμματος, στην Αυστρία ο επίσης ακροδεξιός Νόρμπερτ Χόφερ μπορεί να γίνει ο επόμενος πρόεδρος, ενώ η Πολωνία και η Ουγγαρία ήδη κυβερνώνται από αυταρχικούς λαϊκιστές.

Η απλή τύχη τού να γεννηθείς λευκός στην Αμερική ή στη Βρετανία

«Σημαίνει άραγε αυτό ότι η Βρετανία και οι ΗΠΑ δεν είναι πια μοναδικές; Ισως. Αλλά πιστεύω ότι θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ίδια η ιδέα της αγγλοαμερικανικής μοναδικότητας κατέστησε τον λαϊκισμό σε αυτές τις χώρες τόσο ισχυρό. Η κολακευτική ιδέα ότι οι δυτικοί νικητές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είναι μοναδικοί, πιο γενναίοι, πιο ελεύθεροι από οποιονδήποτε άλλο λαό, ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι το πιο σπουδαίο έθνος στην ανθρώπινη Ιστορία, ότι η Μεγάλη Βρετανία – η χώρα που μόνη της στάθηκε απέναντι στον Χίτλερ – είναι ανώτερη από οποιαδήποτε ευρωπαϊκή, πόσω μάλλον μη ευρωπαϊκή χώρα, δεν οδήγησε μόνο σε κάποιους λανθασμένους πολέμους αλλά βοηθά στην εξήγηση των ανισοτήτων που χαρακτηρίζουν τον αγγλο-αμερικανικό καπιταλισμό.

Η ιδέα της φυσικής υπεροχής, της απλής τύχης του να γεννηθεί κάποιος Αμερικανός ή Βρετανός, έδωσε ένα αίσθημα δικαιώματος σε ανθρώπους που, με όρους εκπαίδευσης ή ευημερίας, βρίσκονταν στις χαμηλότερες κοινωνικές κλίμακες. Αυτό λειτούργησε καλά ως τις τελευταίες δεκαετίες του περασμένου αιώνα» λέει ο Μπουρούμα.

Ωστόσο το εισόδημα των ανθρώπων στις χαμηλότερες ή μεσαίες κοινωνικές τάξεις όχι μόνο άρχισε να συρρικνώνεται σε σχέση με εκείνο των πλουσίων που γίνονταν πλουσιότεροι, αλλά σύντομα είχε καταστεί σαφές ότι οι Βρετανοί τα πήγαιναν χειρότερα από τους Γερμανούς ή τους Σκανδιναβούς.

«Η παρακμή των βιομηχανικών πόλεων της Βρετανίας δεν ήταν αποτέλεσμα των πολιτικών της ΕΕ, αλλά ήταν εύκολο για τους ευρωσκεπτικιστές να το παρουσιάσουν έτσι. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει στις ΗΠΑ. Οχι μόνο οι λιγότερο προνομιούχοι Αμερικανοί ένιωθαν ότι ζούσαν στη γη της επαγγελίας αλλά οι λευκοί Αμερικανοί, ανεξαρτήτως του πόσο φτωχοί ή αγράμματοι ήταν, αισθάνονταν ότι πάντα κάποιος ήταν σε χειρότερη θέση από τους ίδιους. Αλλά με έναν μορφωμένο στο Χάρβαρντ μαύρο πρόεδρο αυτό το αφήγημα ήταν δύσκολο να διατηρηθεί» καταλήγει ο Μπουρούμα.