Η νομιμότητα των διαδοχικών παρατάσεων του χρόνου παραγραφής των φορολογικών υποθέσεων αποτελεί ένα από τα πλέον αμφισβητούμενα σημεία των φορολογικών ελέγχων που διεξάγονται σε φυσικά και νομικά πρόσωπα. Οι φορολογικές αρχές κοινοποιούν φύλλα ελέγχου και επιβάλλουν στους φορολογουμένους φόρους και πρόστιμα για την περίοδο από το 2000 και μετά, ενώ, σύμφωνα με την τότε ισχύουσα νομοθεσία, οι σχετικές υποθέσεις, πλην εξαιρετικών περιπτώσεων, θα έπρεπε να έχουν παραγραφεί μετά την πάροδο πενταετίας.
Τη συνταγματικότητα των νόμων που προέβλεπαν την επιμήκυνση του χρόνου παραγραφής καλείται να κρίνει η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας. Συγκεκριμένα, το θέμα παρέπεμψε στην Ολομέλεια η πρόσφατη απόφαση του ΣτΕ 675/2017, η οποία με ένα πρωτοποριακό και αναλυτικό σκεπτικό έκρινε ότι οι εν λόγω νόμοι αντίκεινται στη συνταγματικά κατοχυρωμένη αρχή της ασφάλειας του δικαίου.
Τα βασικά σημεία της απόφασης ΣτΕ 675/2017 είναι τα ακόλουθα:
Η αρχή της ασφάλειας του δικαίου, η οποία απορρέει από την αρχή του κράτους δικαίου και ειδικότερη εκδήλωση της οποίας αποτελεί η αρχή της προστατευόμενης εμπιστοσύνης του διοικουμένου, επιβάλλει τη σαφήνεια και την προβλέψιμη εφαρμογή των εκάστοτε θεσπιζομένων κανονιστικών ρυθμίσεων και πρέπει να τηρείται με ιδιαίτερη αυστηρότητα, όταν πρόκειται για διατάξεις που μπορούν να έχουν σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις στους ενδιαφερομένους. Ειδικότερα, η ως άνω θεμελιώδης αρχή απαιτεί η κατάσταση του φορολογουμένου να μην μπορεί να τίθεται επ’ αόριστον εν αμφιβόλω.
Συνακολούθως, απαιτείται να εφαρμόζεται προθεσμία παραγραφής, η οποία πρέπει να ορίζεται εκ των προτέρων και να είναι επαρκώς προβλέψιμη από τον φορολογούμενο. Η παραγραφή αυτή πρέπει, επίσης, να έχει εύλογη διάρκεια, δηλαδή να συνάδει προς την αρχή της αναλογικότητας.
Σκοπός δε των ανωτέρω είναι:
1. Να είναι μεν δυνατή η άσκηση αποτελεσματικού ελέγχου, χωρίς όμως να ενθαρρύνεται η απραξία των φορολογικών αρχών, από τη μεγάλη διάρκεια του χρόνου της παραγραφής και τη δυνατότητα της εκ των υστέρων παρατάσεώς της, και ιδίως πλησίον του χρόνου λήξεώς της.
2. Να μην αφήνονται οι φορολογούμενοι σε μακρά περίοδο ανασφάλειας δικαίου – που σε συνδυασμό με τις συνεχείς μεταβολές της φορολογικής νομοθεσίας αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για τον προγραμματισμό και την ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων. Επίσης, εκτίθενται στον κίνδυνο να μην είναι πλέον σε θέση να αμυνθούν προσηκόντως έναντι σχετικού ελέγχου αλλά και να αντιμετωπίσουν τις προκύπτουσες από τον έλεγχο αυτό οικονομικές υποχρεώσεις.
3. Να μην αφήνεται το Δημόσιο έκθετο στον κίνδυνο αδυναμίας είσπραξης μετά την πάροδο μακρού χρόνου τυχόν βεβαιουμένων ποσών φόρων, λόγω της ενδεχόμενης, εν τω μεταξύ, επιδείνωσης της οικονομικής καταστάσεως των φορολογουμένων.
Ειδικότερη έμφαση δίνει η εξεταζόμενη απόφαση του ΣτΕ στο άρθρο 78 του Συντάγματος, το οποίο ορίζει ότι δεν μπορεί να επιβληθεί φόρος με νόμο αναδρομικής ισχύος, ο οποίος επεκτείνεται πέρα από το οικονομικό έτος το προηγούμενο εκείνου κατά το οποίο επιβλήθηκε.
Σε αυτήν τη βάση, η διάρκεια της παραγραφής πρέπει να καθορίζεται εκ των προτέρων, ενώ τυχόν επιμήκυνσή της είναι δυνατή μόνον με διάταξη θεσπιζόμενη το αργότερο το επόμενο έτος από τη γένεση της φορολογικής υποχρέωσης. Κατά συνέπεια, διάταξη περί παρατάσεως χρόνου παραγραφής φορολογικών αξιώσεων, των οποίων η έναρξη του χρόνου παραγραφής, είναι προγενέστερη του προηγουμένου της δημοσιεύσεως του νόμου αυτού ημερολογιακού έτους, είναι ανίσχυρη, για τον λόγο ότι θα τροποποιούσε κατά τον τρόπο αυτόν αναδρομικά εις βάρος των φορολογουμένων το νομοθετικό καθεστώς που ίσχυε κατά τον χρόνο γενέσεως των φορολογικών τους υποχρεώσεων. Εξάλλου, ενόψει της συνταγματικής αρχής της αναλογικότητας, η παραγραφή πρέπει να έχει εύλογη διάρκεια.
Θεωρούμε ότι η ανωτέρω απόφαση είναι στη σωστή κατεύθυνση και θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπ’ όψιν από τις ελεγκτικές αρχές, ώστε να εστιάζουν πλέον στις πιο πρόσφατες μη παραγραμμένες χρήσεις, ο έλεγχος των οποίων θα αποφέρει ενδεχομένως και πολύ μεγαλύτερα φορολογικά έσοδα για το κράτος.
Σε κάθε περίπτωση, η σχετική απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ αναμένεται με μεγάλο ενδιαφέρον. Αν η τελευταία κρίνει αντισυνταγματικούς του νόμους που εισήγαγαν τις διαδοχικές παρατάσεις του χρόνου παραγραφής, θα τεθεί υπό αμφισβήτηση μεγάλο μέρος των βεβαιωμένων φόρων που αφορούν παλαιότερες χρήσεις.
* Ο κ. Γιώργος Σαμοθράκης και η κ. Τζένη Πάνου είναι υπεύθυνοι του φορολογικού τμήματος της ASnetwork (www.asnetwork.gr).
