Ο πρόεδρος του μιλάει στο «Βήμα»
Είναι σαφές από την πρώτη στιγμή που συναντά κανείς τον κ. Guido Raimondi ότι αντιλαμβάνεται το 60χρονο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ως φάρο, σε θύελλες σπαρμένες σε χώρες της Ευρώπης.
Ο ίδιος το θέτει κομψά, αναφερόμενος σε συνθήκες ολοένα κλιμακούμενης «μη συναίνεσης», σε εθνικό επίπεδο, εν μέσω της οποίας φθάνουν δύσκολα ερωτήματα στο Δικαστήριο του Στρασβούργου. Ερωτήματα μείζονος σημασίας – για την προσφυγική κρίση, την τρομοκρατία, την ελευθερία της έκφρασης, την ευθανασία -, οι απαντήσεις στα οποία φρουρούν αξίες, ελευθερίες, δικαιώματα στο ευρωπαϊκό πεδίο.
Αναγκαία η συνεργασία
Ο κ. Raimondi βρίσκεται στην Ελλάδα με αφορμή ένα ζήτημα «τεχνικό», που ταυτόχρονα αγγίζει και την ουσία της εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Συνθήκης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα: την ένταξη του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο δίκτυο ανώτατων δικαστηρίων (Superior Courts Network) που έχει συστηθεί με πρωτοβουλία του Στρασβούργου και είναι σε πλήρη ανάπτυξη από τα μέσα του 2016.
Το δίκτυο, που μετρά ήδη 47 ανώτατα δικαστήρια από 30 κράτη-μέλη, ευνοεί την ανταλλαγή νομικών πληροφοριών για θέματα ευαίσθητα, εξασφαλίζοντας παράλληλα πρόσβαση στο σημαντικό αρχείο νομολογίας του Δικαστηρίου.
Σέβονται όμως ως σήμερα τα ελληνικά ανώτατα δικαστήρια τη Συνθήκη; Ο ιταλός πρόεδρος του ΕΔΑΔ απαντά κατηγορηματικά «Ναι», παρά τις κατά καιρούς διαφορετικές προσεγγίσεις σε τεχνικά ζητήματα, όπως η αρχή ne bis in idem (η απαγόρευση της διπλής διακινδύνευσης· δηλαδή ούτε να διώκεται ούτε να δικάζεται κανείς δύο φορές για τις ίδιες πράξεις και για την ίδια αξιόποινη συμπεριφορά). «Οι όποιες διαφορές δεν έχουν να κάνουν με τον πυρήνα των δικαιωμάτων της Συνθήκης» εκτιμά.
«Το Βήμα» θέτει στον κ. Raimondi το ζήτημα της υπόθεσης των δύο νέων σύρων προσφύγων, οι αιτήσεις ασύλου των οποίων έχουν απορριφθεί και η επαναπροώθησή τους στην Τουρκία εξαρτάται πλέον από το ΣτΕ, και ζητεί την κρίση του ως προς το αν η γείτων είναι ασφαλής τρίτη χώρα. Εχει το Δικαστήριο στο Στρασβούργο δεχθεί σχετικές προσφυγές; Τι θα συμβεί αν εκδοθούν αποφάσεις σε τροχιά σύγκρουσης με την ευρωτουρκική συμφωνία;
Η προσφυγική κρίση
Ο κ. Raimondi απαντά ουσιαστικά πως το Δικαστήριο είναι σε επιφυλακή, δεδομένου ότι βρίσκονται σε εκκρεμότητα πολλές υποθέσεις χορήγησης ασύλου σε εθνικό επίπεδο. Ως εκ τούτου, παραμένει ανοιχτό το ενδεχόμενο προσφυγών στο Δικαστήριο από πρόσωπα που αποτυγχάνουν στη διαδικασία αυτή.
Σε κάθε περίπτωση, επισημαίνει, δεν μπορεί να αγνοηθεί σειρά σημαντικών αποφάσεων του ΕΔΑΔ τα τελευταία χρόνια, σχετικών με την προσφυγική κρίση, όπως αυτή τον Δεκέμβριο του 2016 για τη Λαμπεντούζα (υπόθεση Khlaifia and other v. Italy), υπόθεση που αφορούσε την κράτηση παράνομων μεταναστών – οι οποίοι είχαν φθάσει στην Ιταλία κατά τη διάρκεια της Αραβικής Ανοιξης, το 2011 – σε κέντρο υποδοχής στο νησί της Λαμπεντούζα και σε πλοία στο λιμάνι του Παλέρμο, καθώς και την επαναπροώθησή τους στην Τυνησία.
«Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η στέρηση της ελευθερίας των ανθρώπων αυτών χωρίς σαφή νομική βάση δεν ικανοποιούσε τη γενική αρχή της ασφάλειας δικαίου και ήταν ασύμβατη με την ανάγκη προστασίας του ατόμου απέναντι στην αυθαιρεσία. Παρ’ όλα αυτά, το ΕΔΑΔ – στη μείζονα σύνθεσή του – έκρινε ότι οι συνθήκες κράτησής τους στο κέντρο της Λαμπεντούζα και στα πλοία του Παλέρμο δεν συνιστούσαν απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση» σημειώνει μεταξύ άλλων ο κ. Raimondi, δίδοντας βαρύτητα στις διαφορετικές αποχρώσεις της απόφασης.
«Αναφορικά με την Ελλάδα, εκκρεμούν στην παρούσα φάση ενώπιον του Δικαστηρίου υποθέσεις σε σχέση με τις συνθήκες για μετανάστες και αιτούντες άσυλο, και ανηλίκους, όχι μόνο ενηλίκους, σε διάφορα σημεία – hotspots, συνοριακούς σταθμούς. Οι προσφεύγοντες παραπονούνται για τις συνθήκες κράτησης ή διαβίωσης, τη νομιμότητα της κράτησής τους, την αποτυχία των Αρχών να τους παράσχουν επαρκή ιατρική φροντίδα, τη μεταφορά τους από το ένα μέρος στο άλλο».
Τα στοιχεία του Δικαστηρίου αναφορικά με την Ελλάδα εμφανίζουν καλύτερη εικόνα σε σχέση με το παρελθόν. Υπάρχει ωστόσο ακόμη αρκετή δουλειά να γίνει. Από τις 65 προσφυγές που έγιναν δεκτές το 2016, έχουν εκδοθεί 45 κρίσεις, σε 41 από τις οποίες εντοπίστηκε τουλάχιστον μία παραβίαση της Ευρωπαϊκής Συνθήκης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Η Χρυσή Αυγή και το «κύμα» από την Τουρκία
Τη δημόσια ατζέντα στην Ελλάδα απασχολούν έντονα ρατσιστικές και βίαιες συμπεριφορές που προέρχονται από ένα κόμμα κοινοβουλευτικό, τη Χρυσή Αυγή. Υπάρχει σχετική νομολογία του Δικαστηρίου για κοινοβουλευτικά κόμματα σε άλλα κράτη-μέλη;
«Είμαι σίγουρος ότι θα κατανοήσετε πλήρως την επιθυμία μου να μην απαντήσω στην ερώτηση αυτή. Δεν είναι θεμιτό για κανέναν από εμάς να εκφέρει δημόσια άποψη επί νομικών θεμάτων τα οποία κάποια μέρα μπορεί να φθάσουν ενώπιον του Δικαστηρίου. Οποιαδήποτε απάντηση στο πλαίσιο αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί ως εκ προκαταλήψεως».
Η Ευρώπη, εκτός από την προσφυγική κρίση, έχει να αντιμετωπίσει και πλήθος τρομοκρατικών επιθέσεων. Δεν χωρεί αμφιβολία ότι ο κόσμος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων απειλείται. Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για εσάς, μέχρι το τέλος της θητείας σας ως προέδρου, το 2018;
«Το Δικαστήριο είναι υποχρεωμένο να παρέχει ισορροπημένες και λογικές απαντήσεις σε δύσκολα ερωτήματα, διατηρώντας τον σεβασμό του σε διαχρονικές αξίες. Ειδικά σε ό,τι αφορά την τρομοκρατία, οφείλει να επιτύχει λεπτές ισορροπίες ανάμεσα στην υποχρέωση που απορρέει από το άρθρο 2 της Συνθήκης για το δικαίωμα στη ζωή και την ανάγκη να διατηρηθεί το γράμμα του νόμου, ως προς την ανίχνευση, την πρόληψη και την καταστολή της τρομοκρατίας.
Θέλω στο σημείο αυτό να τονίσω ότι το 2016 είδαμε πρώτη φορά εδώ και αρκετά χρόνια αύξηση της τάξης του 32% ως προς την εισροή νέων υποθέσεων, η οποία και συνδέεται με την κατάσταση σε τρεις χώρες, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία και την Τουρκία. Σε σχέση με τις δύο πρώτες χώρες, οι υποθέσεις αφορούν συνθήκες κράτησης, εγείροντας ζητήματα απάνθρωπης και ταπεινωτικής μεταχείρισης. Στην πραγματικότητα πρόκειται για επαναλαμβανόμενες υποθέσεις που αντανακλούν συστημικές ή δομικές δυσκολίες· οι λύσεις πρέπει να βρεθούν σε εθνικό επίπεδο.
Οπως και για την Τουρκία. Από τον περασμένο Ιούλιο, οπότε και έγινε η απόπειρα πραξικοπήματος, έχει εκτιναχθεί ο αριθμός των υποθέσεων εναντίον της χώρας: έχουν κατατεθεί στο Δικαστήριο περίπου 17.630 προσφυγές».
Ποια υπόθεση ωστόσο θα ‘χει να θυμάται ο κ. Raimondi όταν πια αποσυρθεί; Η απάντησή του είναι απρόσμενη και ενδιαφέρουσα γιατί αγγίζει θέματα του… μέλλοντος: η υπόθεση Delfi AS v. Estonia, σχετικά με την ελευθερία της έκφρασης στο ψηφιακό μιντιακό περιβάλλον. Το Δικαστήριο κλήθηκε τον Ιούνιο του 2015 να αποφανθεί για την ευθύνη ενός portal ως προς τα σχόλια που αναρτούσαν οι αναγνώστες του…
