Οι προσδοκίες της Τουρκίας για την ΕΕ υφίστανται μόνιμη και δομική μεταστροφή. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, ο πρωταρχικός στόχος της σχέσης της Τουρκίας με την ΕΕ ήταν να πετύχει τη συμμετοχή σε αυτή την ευρωπαϊκή ένωση. Αλλά τα τελευταία χρόνια, η αξιοπιστία της διαδικασίας ένταξης έχει πληγεί σε μεγάλο βαθμό. Η άνοδος των λαϊκιστικών κινημάτων στην ευρωπαϊκή πολιτική, σε συνδυασμό με την παραβίαση των δημοκρατικών προτύπων στην Τουρκία, έχει φέρει σε αδιέξοδο της ενταξιακές συνομιλίες.
Με βάση αυτές τις συνθήκες, είναι δύσκολο να προβλέψουμε ένα θετικό αποτέλεσμα στο προσεχές μέλλον. Ως αποτέλεσμα, αν και ο στόχος της ένταξης παραμένει μέρος του επίσημου διαλόγου, η τουρκική ηγεσία όλο και πιο πολύ ενδιαφέρεται στην αναμόρφωση της σχέσης, μακριά από τους πολιτικούς όρους που συνδέονται με την ένταξη, προς ένα πλαίσιο που εστιάζει περισσότερο στο εμπόριο και στην οικονομική συνεργασία.
Η εμβάθυνση της τελωνειακής ένωσης Τουρκίας-ΕΕ παρέχει μια έγκαιρη ευκαιρία για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος. Το τρέχον εμπορικό καθεστώς ισχύει από το 1995 και χρειάζεται μια αναμόρφωση. Ο βασικός στόχος θα είναι να επεκταθεί το πεδίο εφαρμογής της ισχύουσας τελωνειακής ένωσης, το οποίο είναι περιορισμένο σε παραγόμενα αγαθά και επεξεργασμένα αγροτικά προϊόντα, ενσωματώνοντας τη βιομηχανία υπηρεσιών, και τις αγορές της γεωργίας και δημοσίων συμβάσεων. άλλος ένας στόχος θα είναι ο εκσυγχρονισμός των θεσμικών διατάξεων της συμφωνίας, ιδίως ο δυσλειτουργικός μηχανισμός επίλυσης διαφορών.
Η Άγκυρα περιμένει τώρα την έγκριση των κυβερνήσεων της ΕΕ για να ξεκινήσει αυτές τις διαδικασίες. Η Κομισιόν έστειλε το επίσημο αίτημά της για εντολή διαπραγμάτευσης με την Τουρκία στο Συμβούλιο Υπουργών της ΕΕ, τις τελευταίες ημέρες του 2016. Η λήψη αποφάσεων στο συμβούλιο περιπλέκεται από πολιτικές δυσκολίες με την Τουρκία, μετά από ένα πολωτικό συνταγματικό δημοψήφισμα τον Απρίλιο και την επέκταση του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης που επιβλήθηκε μετά από το επιτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου 2016.
Το βασικό ερώτημα που φαίνεται να χωρίζει τις κυβερνήσεις της ΕΕ είναι κατά πόσον η έναρξη αυτών των σημαντικών εμπορικών διαπραγματεύσεων θα εξαρτηθεί από τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δημοκρατικά πρότυπα. Είναι σαφές ότι η Άγκυρα δεν θέλει να επιβληθούν πολιτικοί όροι σε αυτές τις εμπορικές συνομιλίες. Η ΕΕ ωστόσο φαίνεται δικαιολογημένα απρόθυμη να διαχωρίσει πλήρως τις δημοκρατικές προϋποθέσεις από τις εμπορικές σχέσεις με την Τουρκία.
Κατά πάσα πιθανότητα, η θέση της ΕΕ δεν θα επισημοποιηθεί πριν από τις γερμανικές κοινοβουλευτικές εκλογές το Σεπτέμβριο. Θα έχει επίσης ενδιαφέρον να δούμε πώς ο νέος Γάλλος πρόεδρος θα επηρεάσει αυτό το διάλογο. Στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ενώ έθεσε τις προτεραιότητές τυ για την εμπορική πολιτική της ΕΕ, ο Emmanuel Macron ειχε αφήσει να εννοηθεί ότι ήθελε περισσότερες δημοκρατικές και συνεκτικές αποφάσεις σχετικά με το διεθνές εμπόριο, λαμβάνοντας υπόψη τις απόψεις ενός πιο ποικίλου συνόλου ενδιαφερομένων. Η άποψη του Macron θα μεταφραστεί σε μια πιο πλούσια σε συνθήκες εντολή για την εμπορική πολιτική εν γένει και για μια εκσυγχρονισμένη τελωνειακή ένωση με την Τουρκία ειδικότερα.
Πέρα από το εμπόριο, η διατήρηση της προσφυγικής συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας είναι άλλος ένας βασικός στόχος. Το Μάρτιο του 2016 η Τουρκία ανέλαβε τη δέσμευση να περιορίσει τη ροή των παράνομων μεταναστών στην Ευρώπη με αντάλλαγμα υποσχέσεις για οικονομική βοήθεια, επανεγκατάσταση και ελευθέρωση των θεωρήσεων. Αλλά η συμφωνία παραμένει πολύ εύθραυστη. Η Άγκυρα ισχυρίζεται ότι η ΕΕ δεν έχει εκπληρώσει τις πολλές δεσμεύσεις της, με εξαίρεση το συνεχιζόμενο πρόγραμμα οικονομικής βοήθειας. Ιδιαίτερης σημασίας για τους Τούρκους είναι η απελευθέρωση της βίζα. Η Άγκυρα συνεχίζει να ασκεί πιέσεις στην ΕΕ για απελευθέρωση της βίζας και απειλεί σε τακτά χρονικά διαστήματα να αναστείλει την προσφυγική συμφωνία εάν δεν αρθεί η βίζα.
Αλλά οι απαιτήσεις της Άγκυρας είναι απίθανο να ικανοποιηθούν στο προσεχές μέλλον. Η ΕΕ υποστηρίζει ότι το εγχώριο πολιτικό περιβάλλον στην Τουρκία παραμένει εμπόδιο σε οποιαδήποτε κίνηση προς την απελευθέρωση της βίζας. ΤΟ Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει επίσης θέσει την άρση του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης στην Τουρκία ως προϋπόθεση για την αναθεώρηση της απελευθέρωσης της βίζας. Επομένως σύντομα, η Άγκυρα και οι Βρυξέλλες θα πρέπει να καταφύγουν σε περισσότερη διπλωματική δημιουργικότητα για να αποτρέψουν την κατάρρευση της προσφυγικής συμφωνίας.
Στην άμυνα και στην ασφάλεια, η ΕΕ παραμένει ένας σημαντικός σύμμαχος για την Τουρκία. Αλλά η σχέση της Άγκυρας με τον πυλώνα ασφάλειας και άμυνας της ΕΕ έχει διαμορφωθεί σε μεγάλο βαθμό από το status της Τουρκίας ως μιας χώρας του ΝΑΤΟ με φιλοδοξίες να παραμείνει “ενεργή”στην ευρωπαϊκή ασφάλεια. Για τους Τούρκους φορείς χάραξης πολιτικής, το ΝΑΤΟ συνεχίζει να αποτελεί το βασικό θεσμικό όργανο για την ευρωπαϊκή άμυνα και ασφάλεια.
Η μακρόχρονη αυτή σχέση έχει γίνει ακόμη πιο κατηγορηματική, καθώς οι προοπτικές ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ έχουν γίνει ακόμη πιο αόριστες. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, οι Τούρκοι φορείς χάραξης πολιτικής έχουν βιώσει την σταδιακή ανάπτυξη μιας ευρωπαϊκής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας. Ως εκ τούτου, η θέση της Άγκυρας μπορεί να οριστεί ως μια πράξη εξισορρόπησης που αντανακλά τόσο ένα ένστικτο για την προάσπιση του προτιμησιακού καθεστώτος του ΝΑΤΟ όσο και μια παράλογο αποδοχή της ΕΕ ως έναν παράγοντα της ευρωπαϊκής ασφάλειας.
Μια εξαίρεση σε αυτή την επιφανειακή συνεργασία μπορεί να διαπιστωθεί στον τομέα της αντιμετώπισης της τρομοκρατίας, όπου μια κοινή αντίληψη των αυξημένων απειλών βίαιου εξτρεμισμού και το αυτοαποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος, έχουν δημιουργήσει ένα ισχυρό πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ των υπηρεσιών πληροφοριών και επιβολής νόμου της Τουρκίας, των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, και πολλών κυβερνήσεων της ΕΕ.
Τέλος, αναφορικά με τη δημοκρατία και τη διακυβέρνηση, σε αντίθεση με τις πρόσφατες τάσεις της κυβέρνησης, η τουρκική κοινωνία συνεχίζει να θέλει τον πιθανό ρόλο της ΕΕ ως σημείο αναφοράς για τις εγχώριες μεταρρυθμίσεις. Γι αυτό παρά τα σημαντικά εμπόδια, περισσότεροι απο το 40% των Τούρκων συνεχίζουν να υποστηρίζουν τον στόχο της ένταξης στην ΕΕ.
