Περιορισμένη είναι ακόμη η επίδραση των εξειδικευμένων μεταρρυθμίσεων που θεσπίστηκαν σε ορισμένους κλάδους τα τελευταία χρόνια στην κατεύθυνση της απελευθέρωσης των αγορών. Το δυσμενές μακροοικονομικό περιβάλλον δεν βοήθησε στη μεγέθυνση του προσδοκώμενου θετικού αποτελέσματος από την άρση των εμποδίων, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις η εφαρμογή των σχετικών νόμων άργησε λόγω της καθυστέρησης στην έκδοση της απαιτούμενης δευτερογενούς νομοθεσίας.
Πολύ πιο αποτελεσματικές αποδείχθηκαν οι οριζόντιες μεταρρυθμίσεις, ειδικά οι παρεμβάσεις στην αγορά εργασίας με στόχο την ελαστικοποίησή της, αλλά και εκείνες που σχετίζονται με τη διευκόλυνση του επιχειρείν, όπως η απλοποίηση της ίδρυσης των επιχειρήσεων.
Στα παραπάνω συμπεράσματα καταλήγει μελέτη που υλοποίησε το Ιδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) για την επίδραση των μεταρρυθμίσεων σε πέντε κλάδους επιχειρηματικής δραστηριότητας: οδικές εμπορευματικές μεταφορές, οδικές μεταφορές επιβατών (τουριστικά λεωφορεία), παραγωγή και διάθεση ηλεκτρικής ενέργειας, κρουαζιέρα/σκάφη αναψυχής, καζίνο/τυχερά παίγνια.
Οι οδικές μεταφορές επιβατών φαίνεται να είναι εκείνος ο κλάδος από τους πέντε που εξετάζονται στη μελέτη, όπου το «άνοιγμα» που επιχειρήθηκε κυρίως μέσω του νόμου 4002/2011 φαίνεται ότι είχε θετικό μεταρρυθμιστικό αποτύπωμα. Οι πλέον καθοριστικές αλλαγές που επέφερε ο νόμος αυτός στον κλάδο ήταν ότι καταργήθηκαν: α) οι προϋποθέσεις χορήγησης έγκρισης θέσης σε κυκλοφορία ειδικού τουριστικού λεωφορείου δημόσιας χρήσης που αφορούσαν στο ύψος του κύκλου εργασιών και στα έγγραφα που τον αποδεικνύουν και β) η δυνατότητα που είχε ο εκάστοτε γενικός γραμματέας του ΕΟΤ να καθορίζει έμμεσα τον αριθμό αδειών τουριστικών λεωφορείων.
Οι επιχειρήσεις του κλάδου οδικών μεταφορών εμφανίζουν υψηλή μέση ετήσια τεχνική αποτελεσματικότητα (σ.σ.: πρόκειται εν ολίγοις για τον δείκτη μέτρησης της αποτελεσματικότητας των μεταρρυθμίσεων) στο 86% την περίοδο 2001 – 2014. Το ενδιαφέρον είναι ότι την περίοδο 2011 – 2013 η τεχνική αποτελεσματικότητα αυξήθηκε, κάτι που αποδίδεται κυρίως από τους συγγραφείς της μελέτης στις κλαδικές μεταρρυθμίσεις, αλλά και στις παρεμβάσεις στην αγορά εργασίας. Σημειώνουν ωστόσο και έναν άλλο παράγοντα: παρά την άρση των περιορισμών, δεν αυξήθηκε ο αριθμός των επιχειρήσεων. Αντιθέτως, πολλές αποχώρησαν ή συγχωνεύθηκαν με άλλες και στον κλάδο παρέμειναν οι πιο αποτελεσματικές.
Η βασική μεταρρύθμιση στον κλάδο των οδικών εμπορευματικών μεταφορών, η οποία είχε προκαλέσει έντονες αντιδράσεις, ήταν η απελευθέρωση του αριθμού αδειών φορτηγών δημόσιας χρήσης, καθώς και εκείνη που επέτρεπε στις επιχειρήσεις που είχαν άδεια εθνικών μεταφορών να κάνουν και διεθνείς και το αντίστροφο. Η τεχνική αποτελεσματικότητα στον κλάδο ενισχύθηκε από 72% το 2011 σε περίπου 80% το 2014, απόρροια, σύμφωνα με τη μελέτη, των αλλαγών στο ρυθμιστικό πλαίσιο, αλλά βεβαίως και στην αγορά εργασίας.
Οι διαρθρωτικές αλλαγές στον κλάδο της κρουαζιέρας είχαν θετική επίδραση, εμμέσως και όχι άμεσα. Ειδικότερα, δεν οδήγησαν σε αύξηση του αριθμού των επιχειρήσεων, αλλά σε αύξηση της επισκεψιμότητας κρουαζιερόπλοιων και επισκεπτών. Οι επισκέπτες από 1,7 εκατ. το 2012 αυξήθηκαν σε 2,6 εκατομμύρια το 2015. Οι αφίξεις πλοίων αυξήθηκαν το 2015 σε 4.375 από 3.858 το 2014, όμως υπολείπονται των επιπέδων του 2012 (4.737 αφίξεις). Αυτό που επισημαίνει η μελέτη είναι ότι η βελτίωση της αποτελεσματικότητας των επιχειρήσεων του κλάδου συναρτάται με τη βελτίωση των υποδομών, κάτι όμως που δεν έχει συμβεί ακόμη.
Αρνητική εν γένει κρίνεται η επίδραση των μεταρρυθμίσεων στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Το αποτέλεσμα αυτό πιθανόν να οφείλεται εν μέρει και στην εκτεταμένη αναπροσαρμογή των εγγυημένων τιμών ενέργειας προς τα κάτω πριν από μερικά χρόνια, για φωτοβολταϊκές μονάδες και λοιπές κατηγορίες Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ).
Στην περίπτωση, τέλος, του κλάδου των Καζίνο – Τυχερών Παιγνίων οι μεταρρυθμίσεις θεωρούνται ότι είχαν εξαιρετικά περιορισμένη επίδραση. Αυτό που επισημαίνει το ΙΟΒΕ είναι ότι ακόμη δεν έχουν εφαρμοσθεί όλες οι αλλαγές, όπως ενδεικτικά η λειτουργία των 35.000 παχνιδομηχανών που θεσπίστηκαν με τον νόμο 4002/2011.
Αποφασίζονται, αλλά δεν εφαρμόζονται
Η χαμηλή επίδραση των μεταρρυθμίσεων –συμπεριλαμβανομένων και των οριζοντίων– επιβεβαιώνεται και στην έρευνα που παρουσίασε πρόσφατα ο Σύνδεσμος Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών (ΣΕΒ) υπό τον τίτλο «Ο σφυγμός τού επιχειρείν».
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, ο επιχειρηματικός κόσμος δεν αξιολογεί θετικά την επίδραση που είχαν στη λειτουργία τους, παρόλο που συνεχίζει να διεκδικεί μεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις σε πολλά σημαντικά πεδία. Οπως επισημαίνεται στην έρευνα, «το γεγονός αυτό μπορεί να υποδηλώνει ότι οι μεταρρυθμίσεις στη χώρα σχεδιάζονται και ταυτίζονται με την εκταμίευση της επόμενης δόσης του προγράμματος και δεν εκφράζουν ένα ολοκληρωμένο, μεταρρυθμιστικό πλάνο που επιλύει ουσιωδώς τα προβλήματα της αγοράς και της οικονομίας. Επίσης, πολλές φορές δεν υλοποιούνται στην πράξη, δεν προβάλλονται επαρκώς στην επιχειρηματική κοινότητα και σχεδιάζονται με “επιπολαιότητα” χωρίς τη συμμετοχή των άμεσα εμπλεκομένων. Ως αποτέλεσμα, ακόμα και αν υπάρχουν μεταρρυθμιστικές επιτυχίες σε επιμέρους σημεία, συνολικά η διευκόλυνση στη λειτουργία του επιχειρείν και η ικανότητα των επιχειρήσεων να προβλέψουν το θεσμικό περιβάλλον δεν έχουν βελτιωθεί ακόμα. Τέλος, εξουδετερώνονται στην πράξη από τα υψηλά κόστη που σωρεύουν για κάθε επιχείρηση τα υψηλά φορολογικά, μη μισθολογικά, ενεργειακά, χρηματοπιστωτικά και λοιπά γραφειοκρατικά κόστη, επιβαρύνοντας τη διεθνή ανταγωνιστικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων».
Αξιολογούνται μεν πιο θετικά από τις άλλες οι μεταρρυθμίσεις που σχετίζονται με τη διευκόλυνση ίδρυσης και αδειοδότησης επιχειρήσεων, αλλά και με τα εργασιακά, όμως η επίδρασή τους στην καθημερινή λειτουργία των επιχειρήσεων παραμένει περιορισμένη.
