Το πρωί της 26ης Μαΐου, ο Mohsen Morkous, ένας 60χρονος Αιγυπτιο-αμερικανός Χριστιανός από το προάστιο Tinley Park του Σικάγο [1], ταξίδευε με τους δύο γιους του, έναν εγγονό και δεκάδες άλλους, προς έναν θρησκευτικό τόπο. Η ομάδα των λεωφορείων τους έπεσε σε ενέδρα τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους (γνωστού και ως ISIS) στην επαρχία Minya της Αιγύπτου. Οι άνδρες και τα αγόρια διαχωρίστηκαν από τις γυναίκες, αναγκάστηκαν να κατέβουν από το λεωφορείο και διατάχθηκαν να απαγγείλουν την shahada, την ισλαμική διακήρυξη της πίστης. Όταν αρνήθηκαν, 28 από αυτούς, συμπεριλαμβανομένου του Morkous και επτά μελών της οικογένειας, πυροβολήθηκαν στο κεφάλι εξ επαφής.
Παρά το γεγονός ότι ο Morkous ήταν Αμερικανός πολίτης, η επίθεση ήταν μια απλή είδηση στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εν μέρει αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι επισκιάστηκε από τις επιθέσεις του ISIS στο Μάντσεστερ και το Λονδίνο, που σημειώθηκαν περίπου την ίδια ώρα. Υπάρχει όμως και η ανησυχητική πιθανότητα ότι οι επιθέσεις κατά των Κοπτών Χριστιανών έχουν γίνει τόσο συνηθισμένες στην Αίγυπτο τους τελευταίους μήνες, που χάνουν το ενδιαφέρον των Δυτικών ακροατηρίων.
Θα ήταν όμως λάθος να αγνοήσουμε την σφαγή αυτών των προσκυνητών στην Αίγυπτο και την σφαγή των Χριστιανών από το ISIS γενικότερα. Ούτε πρέπει να αγνοηθεί το πώς τέτοιες επιθέσεις ενδέχεται να επηρεάσουν τα εθνικά συμφέροντα των ΗΠΑ στην Μέση Ανατολή. Οι Αιγύπτιοι Κόπτες, που αριθμούν περίπου 9 εκατομμύρια, αποτελούν τον μεγαλύτερο χριστιανικό πληθυσμό και γενικώς τον μεγαλύτερο μη μουσουλμανικό πληθυσμό της περιοχής. Εάν επιτραπεί στους ισλαμιστές εξτρεμιστές να προχωρήσουν με την συστηματική καταστροφή της κοπτικής κοινότητας -όπως συνέβη με τις κοινότητες των Χριστιανών και των Γιεζίντι στο Ιράκ- η περιοχή θα μεταβληθεί ριζικά και η Αίγυπτος και οι γείτονές της θα αποσταθεροποιηθούν για τις επόμενες δεκαετίες.
Ο ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ ISIS
Πριν από δύο χρόνια, οι Κόπτες έγιναν το παράδειγμα της γενοκτονίας του ISIS εναντίον των Χριστιανών της Μέσης Ανατολής, όταν η τρομοκρατική ομάδα κυκλοφόρησε ένα ωμό βίντεο με 21 Κόπτες που αποκεφαλίστηκαν τελετουργικά σε μια παραλία της Λιβύης. Λίγο πριν οι λαιμοί τους κοπούν από τους μαυροντυμένους τζιχαντιστές, οι Κόπτες αιχμάλωτοι μπορούσαν να ακουστούν στο βίντεο, σε μια προφανή σκηνοθετική αποτυχία του ISIS, να ψιθυρίζουν την χριστιανική προσευχή «Πάτερ ημών» στα αραβικά. Μερικοί από τους συγγενείς με τους οποίους συναντήθηκα, τους χαιρέτισαν ως ήρωες επειδή αρνήθηκαν να απαγγείλουν το shahada και να πεθάνουν με χριστιανική προσευχή στα χείλη τους. Από την ταράτσα της Εκκλησίας του Παναγίου Τάφου στην Ιερουσαλήμ -που θεωρείται από τους Χριστιανούς ως ο χώρος της αναστάσεως του Ιησού Χριστού- η Κοπτική Ορθόδοξη Εκκλησία κρέμασε ένα μεγάλο πανό που έδειχνε ένα στιγμιότυπο από το βίντεο του ISIS αυτών των Κοπτών μαρτύρων.
Δεν ήταν παρά ενάμιση χρόνο αργότερα, όταν το ISIS άρχισε να χάνει έδαφος στο Ιράκ και την Συρία, που η οργάνωση έστρεψε το στόχαστρό της στους Κόπτες, αυτή την φορά στην αιγυπτιακή πατρίδα τους. Την Κυριακή το πρωί της 11ης Δεκεμβρίου 2016, το ISIS πυροδότησε μια βόμβα σε εκκλησία μέσα στον Κοπτικό Ορθόδοξο Καθεδρικό στο Κάιρο, σκοτώνοντας 25 άτομα. Με την επίθεση αυτή, το ISIS ανακοίνωσε ότι η απειλή του δεν περιοριζόταν πλέον από τα σύνορα της Λιβύης ή στο από μακρού χρόνου τζιχαντιστικό οχυρό του Σινά.
Δύο μήνες αργότερα, το ISIS ανακοίνωσε επίσημα την παρουσία του στην Αίγυπτο με ένα βίντεο που απευθυνόταν ειδικά στους Χριστιανούς. Δείχνοντας στιγμιότυπα της σφαγής στην εκκλησία της 11ης Δεκεμβρίου, μια φωνητική αφήγηση έλεγε: «Είστε στόχος στην κορυφή των προτεραιοτήτων μας, το αγαπημένο μας θήραμα». Η εξήγηση που δίδεται είναι ένα φανατικό μείγμα θρησκείας και πολιτικής: Οι Κόπτες «είναι μεταξύ των σταυροφόρων οι οποίοι μάχονται τους Μουσουλμάνους» και υποστηρίζουν τον Αιγύπτιο πρόεδρο Abdel Fatah el-Sisi, ο οποίος «βομβάρδισε τζαμιά και ανακαίνισε εκκλησίες». Εξήγησε: «Οι μουτζαχεντίν και οι μονοθεϊστές πρέπει να στοχεύουν τους Χριστιανούς της Αιγύπτου και να κάνουν την ζωή τους άθλια παντού, οδηγώντας τους έτσι στον κύκλο των συγκρούσεων, επειδή είναι μεταξύ των σταυροφόρων που πολεμούν τους Μουσουλμάνους».
Ωστόσο, οι Κόπτες δεν ήταν ποτέ σταυροφόροι, ούτε είναι ξένοι στην Αίγυπτο. Διεκδικούν μια πολιτιστική κληρονομιά που προηγήθηκε της αραβικής εισβολής του 7ου αιώνα, που χρονολογεί την στροφή τους στον Χριστιανισμό στον Άγιο Μάρκο Ευαγγελιστή, τον συγγραφέα του παλαιότερου ευαγγελίου της Αγίας Γραφής. Λόγω των θεολογικών διαφορών και της τοποθεσίας τους, οι Κόπτες είναι από καιρό απομονωμένοι από την Δύση. Τον 12ο αιώνα, οι εισβολείς Χριστιανοί σταυροφόροι τους θεώρησαν ξένους και τους επιτέθηκαν παράλληλα με τους Μουσουλμάνους.
Παρ’ όλα αυτά, το αιγυπτιακό παρακλάδι του ISIS, με επικεφαλής τους τοπικούς εξτρεμιστές, αποσκοπεί στην προσέλκυση του σουνιτικού πληθυσμού της χώρας όχι με το να βασίζεται στα οικονομικά προβλήματα της χώρας ή στην σύγκρουση του Ισραήλ με τους Παλαιστινίους, αλλά με την απεικόνιση των Κοπτών ως πέμπτη φάλαγγα των αποκαλούμενων άπιστων. Παρά το γεγονός ότι οι Κόπτες δεν έχουν δικές τους πολιτοφυλακές, η προπαγάνδα του ISIS από τον περασμένο Μάρτιο τους κατηγορεί [2] ότι λαμβάνουν «τεράστια» ποσά μετρητών και όπλων και ότι επιδιώκουν να πάρουν τον έλεγχο των πλούσιων περιοχών της Αιγύπτου, προκειμένου να δημιουργήσουν ανεξάρτητο χριστιανικό κράτος, «το οποίο είναι παρόμοιο με το εβραϊκό σιωνιστικό κράτος».
ΠΟΛΙΤΕΣ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΔΙΑΛΟΓΗΣ
Η στοχοποίηση των Κοπτών αποτελεί μέρος του τακτικού σχεδίου του ISIS για να διχάσει τον αιγυπτιακό πληθυσμό. Αλλά εξυπηρετεί και τον θεωρητικό στόχο του ISIS. Στο βίντεο που αναφέρθηκε παραπάνω, ο αφηγητής τονίζει ότι οι Κόπτες στέκονται σαν εμπόδιο στο κράτος της σαρία, δικαιολογώντας την επιθυμία του ISIS να τους εξαλείψει με ένα από τα πιο μαχητικά αποσπάσματα του Κορανίου: «Σκοτώστε τους πολυθεϊστές όπου και αν τους βρίσκετε, αρπάξτε τους, φυλακίστε τους, και στήστε τους ενέδρα παντού».
Οι επακόλουθες διώξεις ήταν καταστροφικές. Τον Μάρτιο, οκτώ Κόπτες στο βόρειο Σινά δολοφονήθηκαν άγρια, πράγμα που προκάλεσε μαζική έξοδο εκατοντάδων άλλων για επανεγκατάσταση στον νότο. Η Κυριακή των Βαΐων στις 9 Απριλίου 2017, είδε δύο εκκλησιαστικές λειτουργίες, στην Αλεξάνδρεια και την Τάντρα, να ανατινάζονται από βομβιστές αυτοκτονίας, σκοτώνοντας 45 Κόπτες. Στις 18 Απριλίου, σε μια επίθεση εναντίον του αρχαίου μοναστηριού της Αγίας Αικατερίνης στο νότιο Σινά σκοτώθηκε ένας φρουρός. Και έπειτα τον Μάιο, λίγες ώρες πριν ξεκινήσει το Ραμαζάνι, το ISIS παραμόνευε σε έναν χωματόδρομο στη Minya για να σφαγιάσει προσκυνητές που κατευθύνονταν στο μοναστήρι του Αγίου Σαμουήλ του Ομολογητή.
Αν και οι Κόπτες υποτίθεται ότι είναι ίσοι [με τους άλλους πολίτες] σύμφωνα με την αιγυπτιακή νομοθεσία, στην πράξη συχνά αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Υποτιμούνται ευρέως και υφίστανται διακρίσεις στα επίσημα εγχειρίδια, στα ελεγχόμενα από το κράτος μέσα ενημέρωσης και στα κρατικά υποστηριζόμενα τζαμιά, καθώς και στην διοίκηση της δικαιοσύνης και την πρόσβαση σε σημαντικές κυβερνητικές θέσεις. Αυτό με την σειρά του ενθαρρύνει την κουλτούρα της βίας εναντίον τους. Ένα παράδειγμα πέρυσι αφορούσε Κόπτες μαθητές σχολείου, οι οποίοι γύρισαν ένα βίντεο κινητού τηλεφώνου 30 δευτερολέπτων με τους εαυτούς τους να κοροϊδεύουν το ISIS. Αφότου θυμωμένος όχλος όρμησε στα σπίτια τους, αυτοί και ο δάσκαλός τους συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν [3] σε φυλάκιση έως πέντε ετών, για βλασφημία.
Λαμβάνοντας υπόψη αυτή την διαδεδομένη δαιμονοποίηση των Κοπτών της Αιγύπτου, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι πολλοί από την σουνιτική πλειοψηφία της χώρας τούς θεωρούν ως απειλητικούς ξένους. Το 2011, ένας θυμωμένος όχλος λεηλάτησε [4] και έβαλε φωτιά σε μια κοπτική εκκλησία σε χωριό, αφού βρήκε μέσα της ένα αρχαίο κοπτικό λειτουργικό έγγραφο και το πέρασε για έγγραφο μαγείας. Πριν από μερικά χρόνια, κάλεσα έναν εξέχοντα Κόπτη Ορθόδοξο επίσκοπο στην Ουάσινγκτον για να δώσει μια διάλεξη σχετικά με την πολιτισμική προέλευση της ομάδας. Σε απάντηση, τα αιγυπτιακά κρατικά ελεγχόμενα μέσα τον κατηγόρησαν ψευδώς ότι συνωμοτούσε να αντικαταστήσει τα αραβικά με την από μακρού χρόνου νεκρή κοπτική γλώσσα ως την επίσημη γλώσσα της Αιγύπτου και δημοσίευσε ένα υστερικό μπαράζ πάνω από 200 απειλών κατά της ζωής του.
Το κράτος συνεχίζει να επιβάλλει νόμους που προέρχονται από την οθωμανική εποχή και περιορίζουν την οικοδόμηση και την επισκευή των εκκλησιών. Τις τελευταίες δεκαετίες, τα περισσότερα από τα πογκρόμ κατά των Κοπτών φαίνονταν να επικεντρώνονται σε αυτό το ζήτημα και είχαν ως αποτέλεσμα εκκλησιαστικές επιθέσεις. Οι διώξεις αυξήθηκαν αλματωδώς κατά την επανάσταση της αραβικής άνοιξης του 2011, όταν, δύο χρόνια πριν από την δημιουργία του ISIS, η εκκλησιαστική λειτουργία της Πρωτοχρονιάς στην Αλεξάνδρεια βομβαρδίστηκε από υπόπτους εξτρεμιστές, σκοτώνοντας 23 άτομα. Κανένας δεν θεωρήθηκε υπεύθυνος. Μετά την ανατροπή της κυβέρνησης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας από τον στρατό το 2013, ομάδες όχλου έκαναν τους Κόπτες αποδιοπομπαίους τράγους και κατέστρεψαν πολλές αρχαίες εκκλησίες.
Οι δυνάμεις ασφαλείας μερικές φορές μετατρέπονται σε διώκτες. Η αστυνομία είναι γνωστό ότι έριχνε στο έδαφος [5] Κόπτες μοναχούς και βοηθούς τους από τις στέγες εκκλησιών και μονών ενώ έκαναν επισκευές, όπως έπραξαν το 2010 στην Εκκλησία της Αγίας Μαρίας στη Γκίζα και το 2011 στο μοναστήρι Anba Bishoy στο Wadi Al-Natroun. Οι δυνάμεις ασφαλείας έχουν χρησιμοποιήσει ακόμη και τα τανκς τους για να χτυπήσουν Κόπτες που διαμαρτύρονταν ειρηνικά για τις καύσεις των εκκλησιών. Το 2013, αστυνομικοί προσχώρησαν σε έναν όχλο ρίχνοντας δακρυγόνα και πέτρες στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μάρκου στο Κάιρο. Ακόμη και υπό τον Sisi, ο οποίος έχει μιλήσει έντονα προς υπεράσπιση των Κοπτών, τέτοια περιστατικά συμβαίνουν συνήθως με ατιμωρησία, με τους Κόπτες να αναγκάζονται σε επονομαζόμενες συνεδριάσεις συμφιλίωσης που καταλήγουν σε μια χειραψία παρά στην δικαιοσύνη.
Η στόχευση των τοπικών εκκλησιών χτυπά την κοινότητα σκληρά. Η τυπική συνέπεια μιας τέτοιας επίθεσης είναι μακρές πομπές κηδειών με δεκάδες φέρετρα, που μεταφέρονται στην ίδια εκκλησία, όλα ταυτοχρόνως, συνοδευόμενα από ολόκληρα εκκλησιάσματα που θρηνούν. Όπως έχει παρατηρήσει ο Samuel Tadros του Ινστιτούτου Hudson στην εφημερίδα The Washington Post [6], πολλοί Κόπτες, συμπεριλαμβανομένου ολόκληρου του πληθυσμού του χωριού Bayadeyah, τώρα θέλουν απελπισμένα να μεταναστεύσουν στο εξωτερικό. Αυτή η απελπισία εντείνεται με κάθε επίθεση.
ΘΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΘΟΥΝ ΟΙ ΚΟΠΤΕΣ;
Η αιγυπτιακή παρουσία του ISIS αυξάνει το στοίχημα σε νέο επίπεδο. Η στρατηγική της οργάνωσης σε μια χώρα που έχει ήδη αρχίσει να περιορίζει την χριστιανική λατρεία, είναι να δείξει ότι μπορεί να εξαλείψει ολόκληρη την κοπτική παρουσία. Οι τζιχαντιστές προσπαθούν να μην βλάψουν τους Μουσουλμάνους στην διαδικασία, πραγματοποιώντας χειρουργικές επεμβάσεις στις Κοπτικές εκκλησίες και μάλιστα εκδίδοντας προειδοποίηση [7] στην εφημερίδα του ISIS, Al Naba, που εκδίδεται στην κρυπτογραφημένη πλατφόρμα ανταλλαγής μηνυμάτων Telegram, προς τους Μουσουλμάνους να μείνουν μακριά από μέρη που συγκεντρώνονται Χριστιανοί, όπως εκκλησίες και μοναστήρια.
Μια δημοσκόπηση του Pew τον Μάρτιο έδειξε ότι το 74% των Αιγυπτίων Μουσουλμάνων θέλει διακυβέρνηση σύμφωνα με την σαρία. Πόσοι θα υποστηρίξουν την εκδοχή του ISIS είναι άγνωστο. Μια δημοσκόπηση του Γραφείου της Ουάσινγκτον για την Πολιτική της Εγγύς Ανατολής (Washington Office for Near East Policy) [8] τον Οκτώβριο του 2014 αποκάλυψε ότι, λίγο μετά την ανακοίνωση του ISIS για την ίδρυση του χαλιφάτου του, η οργάνωση είχε την έγκριση του 3% των Αιγυπτίων, ένα μικρό μερίδιο αλλά που ανέρχεται σε 1,5 εκατομμύρια ενήλικες.
Η αποτελεσματική αντιτρομοκρατία είναι κρίσιμη, αλλά από μόνη της δεν μπορεί να σταματήσει τις επιδρομές του ISIS. Σε μια επίδειξη αλληλεγγύης με τους πολιορκημένους Κόπτες, ο Πάπας Φραγκίσκος πήγε στο σουνιτικό εκπαιδευτικό κέντρο της Αιγύπτου, στο Πανεπιστήμιο Al-Azhar, για να διεξάγει έναν διαθρησκειακό διάλογο με τον Μεγάλο Σεΐχη Ahmed el-Tayeb. Έκανε μια παθιασμένη έκκληση [9] για εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στην Αίγυπτο που «να αντιστοιχεί στην φύση του ανθρώπου ως ανοιχτού και σχεσιακού όντος» και που να βασίζεται στην σοφία:
«Η σοφία επιζητεί τον άλλο, ξεπερνώντας τους πειρασμούς της ακαμψίας και της κλειστής σκέψης. Είναι ανοιχτή και σε κίνηση, ταυτόχρονα ταπεινή και περίεργη … από το παρελθόν, μαθαίνει ότι το κακό προκαλεί μόνο το κακό και η βία περισσότερη βία, σε έναν φαύλο κύκλο που τελειώνει με την φυλάκιση όλων».
Ο Σίσι καταγγέλλει έντονα τον ισλαμιστικό εξτρεμισμό, μιλώντας προς υπεράσπιση των Κοπτών, και μάλιστα έβαλε την κυβέρνηση να ξαναχτίσει μερικές από τις κατεστραμμένες εκκλησίες τους. Στις 28 Δεκεμβρίου, ο ίδιος πήγε στο Al-Azhar για να εκφωνήσει μια θαρραλέα ομιλία που καλούσε για μια «θρησκευτική επανάσταση». Αναφερόμενος σε αυτό που κατονόμασε ως «ιδεολογία» δημοφιλή ανάμεσα σε μελετητές και κληρικούς, θρήνησε ότι «έχει φτάσει στο σημείο να είναι εχθρική απέναντι σε ολόκληρο τον κόσμο» και, σε προφανή αναφορά στους υποστηρικτές του κώδικα βλασφημίας, ότι «η αμφισβήτηση [των θρησκευτικών ιδεών και κειμένων] έχει γίνει πολύ δύσκολη».
Ωστόσο, ο Sisi άργησε να δράσει. Δεν έχει κανένα εμφανές σχέδιο ή στρατηγική για να μετριάσει τους νόμους που επιβάλλουν διακρίσεις στην χώρα, οι οποίοι καθιστούν τις κοπτικές εκκλησίες πολιτιστικά σημεία ανάφλεξης και αρνούνται την δικαιοσύνη στους Χριστιανούς απέναντι στην σεχταριστική βία. Παρ’ όλο που η κυβέρνησή του ελέγχει τις δωρεές που χρηματοδοτούν το Al-Azhar, δεν έχει διατάξει καμιά συνολική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση εκεί ούτε προώθησε την διδασκαλία της ιστορίας και του πολιτισμού των Κοπτών γενικότερα. Σε αντίθεση με το Μαρόκο, το θρησκευτικό κατεστημένο της Αιγύπτου δεν έχει αποσυνδέσει την αποστασία [στμ: από την ισλαμική πίστη] από την κοσμική τιμωρία.
Το ISIS έχει ήδη εκκαθαρίσει το βόρειο Σινά από τον μικρό χριστιανικό πληθυσμό του. Καθώς προσπαθεί να τρομοκρατήσει εκατομμύρια Κόπτες στην υπόλοιπη Αίγυπτο μέσω της επιθέσεων αυτοκτονίας και άλλων, θα μπορούσε να προκαλέσει μαζική ροή προσφύγων προς το Ισραήλ, την Ιορδανία και σε ολόκληρη την Ευρώπη μέσω της Μεσογείου. Ο αιγυπτιακός στρατός θα μπορούσε να αναγκαστεί να διεξάγει έναν ασύμμετρο πόλεμο εναντίον του ISIS και άλλων εξτρεμιστών στην Αλεξάνδρεια, το Κάιρο, την Γκίζα, τη Μίνγια και σε άλλες περιοχές με Κόπτες, καταστρέφοντας την χειμαζόμενη οικονομία και τον εύθραυστο κοινωνικό ιστό της μεγαλύτερης αραβικής χώρας. Τελικά, η πόλωση μέσα στην μουσουλμανική κοινότητα θα μπορούσε να οδηγήσει ακόμη και σε ανοιχτό εμφύλιο πόλεμο για ιδεολογικούς λόγους. Δεν πρέπει να υπάρχει σύγχυση: Η μοίρα των Κοπτών αποτελεί πλέον το κύριο μέτρο της αποτελεσματικότητας των πολιτικών του Sisi έναντι του ISIS. Ο κόσμος πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή.
(Στην 1η φωτογραφία : Μια καλόγρια κλαίει μέσα στον Κοπτικό καθεδρικό ναό του Καΐρου μετά από βομβιστική επίθεση, τον Δεκέμβριο του 2016. AMR ABDALLAH DALSH / REUTERS)
