Γιατί καίγονται κάθε χρόνο τα δάση μας; Και, κυρίως, γιατί η Πολιτεία εμφανίζεται ανήμπορη να προστατέψει αποτελεσματικά τον φυσικό μας πλούτο, καθώς και τις περιουσίες των κατοίκων; Η απάντηση είναι πολύπλοκη και σίγουρα δεν βασίζεται σε εύκολες εικασίες και ερμηνείες, περί συνεχόμενων εμπρησμών ή «ανικανότητας» των πυροσβεστικών μηχανισμών, οι άνδρες και οι γυναίκες των οποίων κατά γενική ομολογία ασκούν το καθήκον τους με αυταπάρνηση, όταν οι συνθήκες το απαιτούν.
Το zougla.gr μίλησε με ειδικούς και αναζήτησε απαντήσεις. Κοινό αίτημα, η μεταφορά αυτού του τεράστιου θερινού προβλήματος στη σωστή θέση των κρατικών προτεραιοτήτων και η διαχείριση του με βάση την επιστημονική γνώση, την εμπειρία, και την αποτελεσματικότητα, και όχι την επανάληψη των διαπιστωμένα καταστροφικών συνταγών, που μόνο επιτείνουν το πρόβλημα.
Ο Δρ. Γαβριήλ Ξανθόπουλος, είναι δασολόγος-ερευνητής, ειδικευμένος στις δασικές πυρκαγιές με σχετικές μελέτες και προϋπηρεσία σε χώρες του εξωτερικού. «Δεν υπάρχει ποτέ περίπτωση να εξαλειφθούν οι πυρκαγιές, τα δάση μας είναι προσαρμοσμένα να καίγονται», ξεκαθαρίζει.
Όμως, «ακολουθούμε λάθος πολιτικές συνολικά σε επίπεδο κράτους και πολιτών και δεν φροντίζουμε για την πρόληψη και τη διαχείριση των πυρκαγιών. Ο συνδυασμός των δύο αυτών παραγόντων είναι η αιτία για τα φαινόμενα που παρατηρούμε», επισημαίνει.
«Απαιτείται ολοκληρωμένη πολιτική διαχείρισης του προβλήματος. Οι καταστροφικές πυρκαγιές δεν ήταν πρόβλημα στο παρελθόν, αλλά εμφανίστηκε τα τελευταία 30 έτη. Άρα κάτι κάνουμε εμείς λάθος. Δεν θα ζήσουμε ποτέ «συμφιλιωμένοι» με το πρόβλημα, δεδομένων των αποφάσεων που έχουμε πάρει ως κοινωνία απέναντί του», προειδοποιεί, επισημαίνοντας ότι «καμία κυβέρνηση δεν λαμβάνει μια σφαιρική και ολοκληρωμένη ενημέρωση για τη φύση του προβλήματος, ώστε να προβεί και στις αναγκαίες λύσεις. Τελευταία στιγμή προσπαθούμε να τα λύσουμε όλα».
Τι πρέπει να γίνει; «Η πρόληψη είναι ο βασικότερος παράγοντας. Θα πρέπει να υπάρξει ενημέρωση προς τους πολίτες για το τι πρέπει να κάνουν τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς. Θα πρέπει, για παράδειγμα, και ο κάθε πολίτης να προσπαθήσει να προετοιμάσει την κατοικία του, καθαρίζοντας τους χώρους»…
Δείτε χαρακτηριστικές σχετικές εικόνες από το ρεπορτάζ του zougla.gr στον Κάλαμο: Πολίτης, με τις φλόγες να βρίσκονται λίγα μέτρα μακριά από το σπίτι του, προσπαθεί να κόψει το μεγάλο πεύκο στην αυλή του, που θα μπορούσε να διευκολύνει τη φωτιά:
Ο Γαβριήλ Ξανθόπουλος δεν «πείθεται» από τα επιχειρήματα περί συνεχών εμπρησμών. «Στη Ζάκυνθο φαίνεται ότι υπάρχει στόχευση και σχέδιο εμπρησμών, ή απλά πυρομανία. Το να λέμε όμως ότι ισχύει σε όλη τη χώρα, είναι βλακώδες. Είναι απίστευτο το επιχείρημα περί σχεδίου εμπρησμών. Από τη στιγμή που περιμένουμε πυρκαγιές και η βαθμίδα επικινδυνότητας είναι στο 4, και πολίτες ανάβουν ψησταριές, είναι λογικό να συμβαίνουν πυρκαγιές», σημειώνει, καταλήγοντας:
«Δεν αντιμετωπίζουμε αυτή τη στιγμή τη χειρότερη κατάσταση. Οι έντονες βροχοπτώσεις της 15ης Ιουλίου μας έχουν βοηθήσει πολύ, αν δεν συνέβαινε τα πράγματα θα ήταν πολύ χειρότερα».
«Οι δόλιοι εμπρησμοί δεν είναι το πρόβλημα – η αμέλεια και η έλλειψη ενημέρωσης ευθύνονται»
Τους δόλιους εμπρησμούς ως βασικό αίτιο του προβλήματος απορρίπτει και ο Ανδριανός Γκουρμπάτσης, αντιστράτηγος εν αποστρατεία της Πυροσβεστικής, με ειδική εκπαίδευση στη διερεύνηση των εμπρησμών.
«Με εύκολο τρόπο δαιμονοποιείται ο εμπρησμός ως αιτία πυρκαγιάς. Όμως, η μία στις τέσσερις οφείλεται σε δόλια ενέργεια και οι τρεις σε αμέλεια. Αυτό μπορεί να το πει μόνο ο αρμόδιος ανακριτής. Από τις 17 περιπτώσεις δραστών που έχουν συλληφθεί φέτος κι έχουν παραπεμφεί στη δικαιοσύνη, μόνο οι 4 αφορούν σε δόλια ενέργεια. Οι άλλες σε αμελή συμπεριφορά. Χωρίς στοιχεία, δεν γίνεται να μιλάμε για τέτοια πράγματα», ξεκαθαρίζει.
«Κίνδυνος για την υγεία τα αιωρούμενα σωματίδια»
Ο Παναγιώτης Χριστοδουλάκης, πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του ΠΑΚΟΕ, επισημαίνει με τη σειρά του το πρόβλημα της απουσίας προληπτικών ενεργειών, με το χαρακτηριστικό παράδειγμα της χθεσινής φωτιάς που κατέκαψε τον Κάλαμο:
«Θα έπρεπε να προβλέπεται η διάνοιξη δρόμων και οι καθορισμένες ζώνες πυρόσβεσης, με χάρτες, ώστε να μπορούν να προσεγγίζουν τα πυροσβεστικά οχήματα αλλά και να διαφεύγει ο πληθυσμός. Και αυτά να είχαν γίνει από πριν, όχι να τρέχουν όλοι πανικόβλητοι την ώρα της φωτιάς. Λείπει εντελώς η ενημέρωση, οι Αρχές απλά έλεγαν ότι πρέπει να απομακρυνθούν, και οι πολίτες κινούνταν προς τη θάλασσα».
Ο Παναγιώτης Χριστοδουλάκης θίγει ακόμη ένα ζήτημα που δεν ακούγεται σχεδόν ποτέ: «Τα αιωρούμενα σωματίδια που προκύπτουν από πυρκαγιές τέτοιου μεγέθους, είναι καρκινογόνα κι αποτελούν μεγάλο κίνδυνο για την υγεία. Θα έπρεπε να ακούγεται αυτό από τους υπεύθυνους, όμως κανείς δεν ενημερώνει τον κόσμο για τις προφυλάξεις πρέπει να πάρει», καταλήγει.
Στον Κάλαμο, η περιορισμένη υδροδότηση και η έλλειψη βυτιοφόρων -σε σχέση με τις τεράστιες ανάγκες- δυστυχώς ήταν βασικοί παράγοντες για την απώλεια περιουσιών. Όπως και η καθυστέρηση ενεργοποίησης των πυροσβεστικών μέσων, καθώς όπως καταγγέλουν κάτοικοι, τόσο οι εναέριες ρίψεις όσο και οι επίγειες ενέργειες άργησαν χαρακτηριστικά
Στον Κάλαμο, η περιορισμένη υδροδότηση και η έλλειψη βυτιοφόρων -σε σχέση με τις τεράστιες ανάγκες- δυστυχώς ήταν βασικοί παράγοντες για την απώλεια περιουσιών. Όπως και η καθυστέρηση ενεργοποίησης των πυροσβεστικών μέσων, καθώς όπως καταγγέλουν κάτοικοι, τόσο οι εναέριες ρίψεις όσο και οι επίγειες ενέργειες άργησαν χαρακτηριστικά.
Χαρακτηριστικό, θλιβερό παράδειγμα, κατέγραψε ο φακός του zougla.gr στη χθεσινή ζωντανή του σύνδεση, στην οδό Αγίων Αποστόλων, ακριβώς δίπλα από τις εγκαταστάσεις του κλιμακίου της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Καλάμου. Ένα σπίτι έχει «αρπάξει», με τη φλόγα όμως να έχει περιοριστεί για τα πρώτα λεπτά στα κεραμίδια και στους εξωτερικούς χώρους. Ένα πυροσβεστικό όχημα καταφθάνει, με τους πυροσβέστες να αρχίζουν την κατάσβεση.
Ξαφνικά, το πυροσβεστικό όχημα – προφανώς λόγω έλλειψης ύδατος – αποχωρεί από το σημείο. Μετά από περίπου 15 λεπτά καταφθάνει ένα νέο πυροσβεστικό όχημα, όμως ήδη είναι πολύ αργά: σε αυτό το διάστημα, η φλόγα έχει περάσει μέσα στο σπίτι, και στους δύο ορόφους, και η καταστροφή πλέον για την οικία είναι σχεδόν ολοκληρωτική…
Μια κατοικία η οποία θα μπορούσε να είχε σωθεί, με ζημιές στους εξωτερικούς χώρους, έγινε στάχτη, ακριβώς διότι τα κρίσιμα λεπτά, το πρώτο πυροσβεστικό ξέμεινε από νερό…
Οι ελλείψεις στην πρόληψη και στη συνολική διαχείριση του φαινομένου, δεν αναιρεί τις τεράστιες ευθύνες και στη λειτουργία του Πυροσβεστικού Σώματος. Αξιωματικοί τονίζουν στο zougla.gr ότι η σημερινή κατάσταση όχι μόνο ήταν αναμενόμενη, αλλά και είχε προβλεφθεί κατά γράμμα. Όπως αναφέρουν, αξιωματικοί που την περσινή χρονιά έδωσαν τον καλύτερο τους εαυτό όχι μόνο δεν προήχθησαν, αλλά πολλοί εξ αυτών αποστρατεύτηκαν, αν και διακρίνονταν για την τεράστια εμπειρία τους, όπως και την επιχειρησιακή και διοικητική τους ικανότητα.
Εντύπωση προκαλεί στο κοινό αίσθημα το πως στην περίσταση ενός τεράστιου και καταστροφικού μετώπου, όπως αυτό της Ανατολικής Αττικής, οι ελλείψεις σε εναέρια υποστήριξη ήταν τεράστιες, με έναν μικρό μόνο αριθμό αεροπλάνων και ελικοπτέρων να πετούν πάνω από τις φλόγεςΠαράλληλα, η μετακίνηση 350 πυροσβεστών στα περιφερειακά αεροδρόμια που πέρασαν στα χέρια της Fraport, με την μη αναπλήρωση των κενών θέσεων, αποδυνάμωσαν πανελλαδικά πολλές υπηρεσίες με αποτελέσμα να μην μπορούν να επανδρωθούν πολλά δασικά περιπολικά.
Εντύπωση προκαλεί στο κοινό αίσθημα το πως στην περίσταση ενός τεράστιου και καταστροφικού μετώπου, όπως αυτό της Ανατολικής Αττικής, οι ελλείψεις σε εναέρια υποστήριξη ήταν τεράστιες, με έναν μικρό μόνο αριθμό αεροπλάνων και ελικοπτέρων να πετούν πάνω από τις φλόγες.
«Η απουσία των 7 ελικοπτέρων μεσαίου τύπου με τη μη διενέργεια κατάλληλου διαγωνισμού επέφεραν την αποδυνάμωση του δασοπυροσβεστικού μηχανισμού και του μηχανισμού αεροπυρόσβεσης, με συνέπειες καταστροφικές για τον δασικό πλούτο της χώρας και για τις περιουσίες των συνανθρώπων μας, όπως στις προηγούμενες πυρκαγιές, έτσι και σήμερα στον Κάλαμο», τονίζουν αξιωματικοί της Πυροσβεστικής στο zougla.gr.
Παράλληλα, «η μικρή διαθεσιμότητα σε αεροσκάφη Canadair λόγω της μη συντήρησης και της μη πρόνοιας της προμήθειας ανταλλακτικών για την επισκευή των αεροσκαφών αυτών, που είναι σε καθεστώς “αποθήκευσης”, έχουν ως αποτέλεσμα την πολύ μικρή πανελλαδικά διαθεσιμότητα σε μέσα εθνικού στόλου και τις λίγες ώρες πτήσης πάνω από τις πυρκαγιές, με ότι αυτό συνεπάγεται», καταλήγουν…
Κοινό άρθρο επιστημόνων για την αντιμετώπιση και τις αιτίες του φαινομένου στη Μεσόγειο
«Οι πυρκαγιές είναι ένα αναμενόμενο φαινόμενο κάθε καλοκαίρι στη Μεσόγειο, αλλά συνήθως δεν έχουν τόσο σοβαρές επιπτώσεις. Οι μεγάλες αυτές πυρκαγιές μας υποχρεώνουν να ξανασκεφτούμε τον τρόπο προστασίας των δασών, των οικοσυσυστημάτων αλλά και των ανθρώπων, σε μια στιγμή που έχει αλλάξει δραματικά το κλίμα της περιοχής και η εξάπλωση του πληθυσμού», εκτιμούν από την πλευρά τους οι καθηγητές Λουκ Κέλι του πανεπιστημίου της Μελβούρνης, Εντουαρντ Πλέινα Μπαχ, επικεφαλής του Κέντρου Προστασίας των Δασών της Καταλονίας και Μαρκ Φοντ Μπέρνετ του Κέντρου Δασικών Επιστημών της Βαρκελώνης.
«Σήμερα, ακόμη και αν αυτές οι περιοχές έχουν μακρά ιστορία πυρκαγιών, αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο από τη φωτιά σε συνδυασμό με την υπερθέρμανση και τον αυξανόμενο αριθμό των κατοίκων που ζουν κοντά σε δασικές περιοχές» σημειώνουν σε κοινό τους άρθρο.
Σχέδια εμπρησμών
Φυσικά, από την οπτική μας δεν πρέπει να αφαιρούμε το θέμα των εμπρησμών με διάφορα κίνητρα. Στην πόλη Ραγκούζα στη Σικελία, για παράδειγμα, η αστυνομία εξάρθρωσε ένα δίκτυο 15 εθελοντών πυροσβεστών, οι οποίοι έβαζαν συστηματικά φωτιές και κατόπιν τηλεφωνούσαν στην έκτακτη γραμμή για βοήθεια, προκειμένου να κερδίζουν την αμοιβή των 10 ευρώ/ώρα που προβλέπονται για τη συμμετοχή τους στην κατάσβεση.
Όπως μεταδίδει επίσης η Deutsche Welle, στην Πορτογαλία τα τελευταία στοιχεία της Υπηρεσίας Πολιτικής Προστασίας έκαναν λόγο για περισσότερες από 250 πυρκαγιές σε δασικές εκτάσεις. Παρά τις εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες και την ξηρότητα, εκπρόσωπος της πορτογαλικής Υπηρεσίας Πολιτικής Προστασίας εκτιμά ότι το 90% των πυρκαγιών στη χώρα οφείλονται στον ανθρώπινο παράγοντα. Είτε σε εμπρησμό είτε σε αμέλεια, όπως διευκρίνισε.
Αντιμέτωπη με τις καταστροφικές πυρκαγιές βρίσκεται, όμως, και η νότια Γαλλία, συγκεκριμένα το βόρειο τμήμα της Κορσικής. Σύμφωνα με τις αρμόδιες αρχές η φωτιά έχει, ήδη, κατακάψει πάνω από 20.000 στρέμματα. Εξαιτίας της απειλητικής φωτιάς που μαίνεται από την προηγούμενη Πέμπτη περισσότερα από 1.000 άτομα, τόσο μόνιμοι κάτοικοι όσο και τουρίστες, οδηγήθηκαν σε προσωρινά καταλύματα, εκκενώνοντας για λόγους ασφαλείας περιοχές στη βόρεια Κορσική.
Δεν είναι ότι οι νοτιο-Ευρωπαίοι μετακινούνται προς τα δάση, αλλά ακριβώς το αντίθετο. Κατά μήκος της Μεσογείου, μετά από δεκαετίες οικονομικών και κοινωνικών αλλαγών παρατηρείται μείωση του αγροτικού πληθυσμού, καθώς οι κάτοικοι μετακινούνται προς τις μεγάλες πόλεις. Στην Ισπανία για παράδειγμα, ο 1950 σχεδόν το 50% του πληθυσμού ζούσε σε αγροτικές περιοχές και το 1990 το ποσοστό αυτό είχε μειωθεί στο 25% και σήμερα ακόμη περισσότερο. Αποτέλεσμα είναι η μετατροπή μεγάλων καλλιεργημένων παλιότερα εκτάσεων σε νεαρά, πυκνά δάση. Οι υψηλότερες θερμοκρασίες σε συνδυασμό με την ξηρασία είναι φυσικό να αυξάνουν τον κίνδυνο πυρκαγιών.
Στρατηγικός σχεδιασμός πρόληψης
Η αντιμετώπιση της φωτιάς με τις δυνάμεις πυρόσβεσης είναι φυσικά η πιο κοινή μορφή για τον περιορισμό της πύρινης λαίλαπας στα οικοσυστήματα της Μεσογείου. Η πυρόσβεση είναι ο πιο σημαντικός τρόπος για να κρατήσουμε ασφαλείς ανθρώπους και περιουσίες, αλλά αυτό δεν φτάνει. Οι φωτιές δεν περιορίζονται μόνο από τις δυνάμεις πυρόσβεσης, αλλά κυρίως από τις εργασίες πρόληψης των πυρκαγιών.
Μεταξύ άλλων παραδειγμάτων, οι αειφόρες δασικές πρακτικές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη πιο ανοιχτών περιοχών, χωρίς πυκνά δάση, γεγονός που εμποδίζει τη μετάδοση πυρκαγιάς. Η διάθεση των περιοχών αυτών σε κτηνοτρόφους για βοσκή είναι ένας ακόμη καλός τρόπος να μειωθούν τα καύσιμα φορτία στις αγροτικές περιοχές. Η Γαλλία ενσωματώνει αυτήν την παραδοσιακή μέθοδο στις πρακτικές διαχείρισης πυρκαγιάς και αυτή τη στιγμή δοκιμάζεται στην Καταλονία .
Η γεωργία μπορεί, επίσης, να μειώσει τον κίνδυνο πυρκαγιάς. Η ανάπτυξη ορισμένων νέων καλλιεργειών, όπως οι τρούφες και οι αμπελώνες σε προηγουμένως καλλιεργημένα τοπία, θα μπορούσε να λειτουργήσει επίσης ως “πράσινη πυρκαγιά”, αν και οι επιστήμονες και οι διαχειριστές γης μόλις πρόσφατα άρχισαν να διερευνούν αυτήν την επιλογή.
Συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων
Η εκπαίδευση των πολιτών για τις πυρκαγιές είναι επίσης απαραίτητη για την ενίσχυση των τακτικών πρόληψης, αλλά και για να μην εξελιχθούν οι πυρκαγιές σε τραγωδίες.
Η συζήτηση με τους ανθρώπους σχετικά με την ασφάλεια στο σπίτι, το πότε πρέπει να εκκενωθούν οι μη ασφαλείς περιοχές, είναι τα απαραίτητα βήματα που πρέπει να ληφθούν για την ελαχιστοποίηση των επικίνδυνων αποτελεσμάτων της πυρκαγιάς που παρατηρούνται επί του παρόντος στη Μεσόγειο.
Αυτό γίνεται καλύτερα μέσω μιας συμμετοχικής προσέγγισης που θέτει τις τοπικές κοινότητες στην πρώτη γραμμή. Δηλαδή, οι ενδιαφερόμενοι πρέπει να συμμετέχουν σε όλη τη διαδικασία σχεδιασμού (όχι μόνο πριν αλλά και μετά από πυρκαγιά).
Αυτή η συνυπευθυνότητα θα αποδειχθεί χρήσιμη στη λεκάνη της Μεσογείου, μέσω της ενσωμάτωσης του κινδύνου πυρκαγιάς στο χωροταξικό σχεδιασμό των αστικών και αγροτικών περιοχών. Οι αποφάσεις σχετικά με τον τόπο και τον τρόπο κατασκευής νέων κατοικιών πρέπει να βασίζονται σε μια ενημερωμένη άποψη για τον κίνδυνο πυρκαγιάς
Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αλληλεπιδρούν τα φυτά και τα ζώα στις πυρκαγιές είναι επίσης καθοριστική για την πρόβλεψη μελλοντικών πυρκαγιών σε ένα μεταβαλλόμενο κλίμα.
Φυσικά, δεν είναι δυνατόν να εξαλειφθεί πλήρως ο κίνδυνος πυρκαγιάς. Ωστόσο, οι πιο ολιστικές στρατηγικές που ενσωματώνουν τους ιδιαίτερους κοινωνικούς, οικονομικούς και οικολογικούς παράγοντες που επικρατούν στις διάφορες περιοχές της Μεσογείου που πλήττονται από πυρκαγιές θα συμβάλουν σε μεγάλο βαθμό στην προστασία των ανθρώπων και στη διατήρηση των οικοσυστημάτων ενόψει της ταχείας κλιματικής αλλαγής.
