Διπλό κύμα εγκατάλειψης όχι μόνο από Ελληνες αλλά και ξένους πλήττει τη χώρα με τις συνέπειες να είναι ήδη ορατές μέσα από τις επίσημες στατιστικές: ο πληθυσμός της Ελλάδας εξακολουθεί να μειώνεται ταχύτατα, ενώ η ηλικιακή πυραμίδα υφίσταται ραγδαία αλλοίωση. Οσοι εγκαταλείπουν τη χώρα, είτε έχουν ελληνικό είτε έχουν ξένο διαβατήριο, ανήκουν στις πιο παραγωγικές ηλικίες, ενώ –προφανώς– παίρνουν μαζί τους και τα παιδιά τους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την επόμενη γενιά στη χώρα μας. Από την άλλη, οι ηλικιωμένοι αυξάνονται όχι μόνο ως ποσοστό του πληθυσμού αλλά και σε απόλυτο αριθμό.
Η αλλοίωση του εργατικού δυναμικού, η αύξηση της συνταξιοδοτικής δαπάνης –παρά τις συνεχείς περικοπές που ψηφίζονται από την ελληνική Βουλή– αλλά και οι μειώσεις των καταθέσεων είναι τρεις μόνο από τις σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις. Ποιες είναι οι πρώτες συνέπειες αυτών των παρατηρήσεων;
Τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας δείχνουν, για παράδειγμα, πως το γεγονός ότι ο αριθμός των κατοίκων εκτός Ευρωζώνης έχει μειωθεί κατά 153.143 άτομα στην περίοδο 2009-2016 έχει πλήξει τις καταθέσεις των ελληνικών τραπεζών κατά τουλάχιστον 40 δισ. ευρώ. Πώς προκύπτει αυτό;
Στα μέσα του 2018, οι καταθέσεις των κατοίκων με διαβατήριο από χώρα εκτός Ευρωπαϊκής Ενωσης, είχαν φτάσει να αντιστοιχούν στο 23% των συνολικών καταθέσεων στις ελληνικές τράπεζες: Τότε ήταν περίπου 205 δισ. ευρώ. Σήμερα, το αντίστοιχο ποσοστό έχει βυθιστεί στο 6% με τα κατατεθειμένα κεφάλαια των αλλοδαπών, κυρίως αλβανικής καταγωγής, να έχουν υποχωρήσει από τα 47 δισ. ευρώ σε λιγότερο από 7 δισ. ευρώ.
Τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας δείχνουν ότι η μείωση του ελληνικού πληθυσμού δεν οφείλεται μόνο στο λεγόμενο brain drain (δηλαδή στη μαζική μετανάστευση Ελλήνων επιστημόνων με στόχο την αναζήτηση εργασίας εκτός συνόρων) αλλά και στη φυσική μείωση του πληθυσμού (σ.σ. από το 2011 και μετά οι θάνατοι στην Ελλάδα ξεπερνούν τις γεννήσεις, γεγονός που αποδίδεται στην οικονομική κρίση).
Βέβαια, αποδίδεται ξεκάθαρα και στη φυγή μεταναστών οι οποίοι εργάστηκαν επί χρόνια στην Ελλάδα αλλά αποχώρησαν με το που ξέσπασε η οικονομική κρίση. Μάλιστα, η φυγή των μεταναστών ξεκινάει πριν μπούμε καν στην περίοδο των μνημονίων, φαινόμενο που έχει την εξήγησή του: η κρίση στην οικοδομή –τομέα στον οποίο απασχολήθηκαν κατά κύριο λόγο οι οικονομικοί μετανάστες– προηγήθηκε χρονικά της κρίσης των δίδυμων ελλειμμάτων (δημοσιονομικού και τρεχουσών συναλλαγών).
Μέσα σε επτά χρόνια ο πληθυσμός μειώθηκε κατά 311.000 άτομα
Τα στατιστικά ευρήματα είναι ως συνήθως αποκαλυπτικά και περιγράφουν καλύτερα την εικόνα και ως προς αυτό το ζήτημα:
1. Το 2009, ο συνολικός πληθυσμός της Ελλάδας εκτιμήθηκε από την Ελληνική Στατιστική Αρχή στα 11,094 εκατομμύρια. Οι κάτοικοι, με καταγωγή εκτός χωρών της Ε.Ε., έφταναν σε 737.856 άτομα. Το 2016, ο πληθυσμός της Ελλάδας εκτιμάται στα 10,78 εκατομμύρια άτομα παρουσιάζοντας μείωση κατά 311.000 ανθρώπους. Από αυτούς, οι 174.790 ήταν ελληνικής καταγωγής ενώ οι 153.143 προέρχονταν από χώρες εκτός Ευρωζώνης.
Να σημειωθεί ότι οι αριθμοί που αναφέρθηκαν αφορούν σε καθαρή μεταβολή πληθυσμού. Δηλαδή, στη διαφορά των ατόμων που εξήλθαν από τη χώρα (ή απεβίωσαν) από τα άτομα που εισήλθαν στην Ελλάδα ή γεννήθηκαν εδώ.
Το μερίδιο των ατόμων κυρίως από τις γειτονικές χώρες (Αλβανία, Βουλγαρία) κ.λπ. στον συνολικό πληθυσμό της χώρας έφτανε στο 6,65% το 2009, ενώ το 2016 έχει μειωθεί στο 5,42%. Σήμερα, οι Αλβανοί, Βούλγαροι κ.λπ. που ζουν στην Ελλάδα έχουν περιοριστεί στις 584.713 το 2016, όταν το 2009 ήταν 737.856 άτομα.
2. Με βάση τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας, οι συνολικές καταθέσεις νοικοκυριών και επιχειρήσεων τον Μάιο του 2017 έφταναν στα 119,4 δισ. ευρώ, ποσό που είχε να εμφανιστεί στη στατιστική της ΤτΕ από τα χρόνια της δραχμής. Από αυτά τα 119,4 δισ. ευρώ , οι καταθέτες με καταγωγή χώρα εκτός Ε.Ε. μοιράζονταν μόλις 6,844 δισ. ευρώ. Συγκριτικά με τον Μάιο του 2008, το σύνολο των καταθέσεων του ιδιωτικού τομέα στην Ελλάδα εμφανίζει μείωση της τάξεως των 86,1 δισ. ευρώ. Στην ίδια περίοδο οι καταθέσεις Αλβανών (κυρίως), Βούλγαρων κ.λπ. συρρικνώθηκαν κατά 40,6 δισ. ευρώ.
Δηλαδή, το 50% της ζημίας που έγινε στις καταθέσεις κατά την περίοδο της μεγάλης ύφεσης, οφείλεται στους ξένους που έφυγαν από την Ελλάδα μαζί με τα χρήματά τους και όχι στους Ελληνες καταθέτες οι οποίοι είτε ανάλωσαν τις αποταμιεύσεις τους είτε τις μετέφεραν στο… στρώμα.
3. Τη μεγάλη φυγή αλλοδαπών εργαζομένων αποκαλύπτουν και τα στοιχεία από τις αναλυτικές περιοδικές δηλώσεις του ΙΚΑ. Η μεγάλη μείωση παρατηρείται στην περίοδο 2008-2012 λόγω κατάρρευσης της οικοδομικής δραστηριότητας.
Από τον Σεπτέμβριο του 2008 μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2012, ο αριθμός των ασφαλισμένων με διαβατήριο εκτός χώρας Ε.Ε. μειώθηκε από 286.000 άτομα σε 176.400 άτομα. Τον Σεπτέμβριο του 2012 οι αλλοδαποί εργαζόμενοι στον χώρο της οικοδομής ήταν μόλις 15.927 έναντι 77.420 ατόμων τον αντίστοιχο μήνα του 2008. Δηλαδή, μέσα σε μια 4ετία χάθηκαν περίπου οι 8 στις 10 θέσεις που καταλάμβαναν αλλοδαποί στον χώρο της οικοδομής.
Μετά το 2012 παρατηρείται αύξηση στην απασχόληση αλλοδαπών η οποία όμως μπορεί να αποδοθεί τόσο στη βελτίωση που παρατηρήθηκε όσον αφορά τον δείκτη της ανεργίας όσο και στον φόβο των εργοδοτών για το πρόστιμο των 10.500 ευρώ σε περίπτωση εντοπισμού ανασφάλιστης εργασίας.
Οι αλλοδαποί που εμφανίζονται σήμερα ως ασφαλισμένοι στα αρχεία του ΙΚΑ ανέρχονται πλέον σε 233.026 άτομα. Οι 123.000 είναι Αλβανοί (ήταν 153.000 το 2008), οι 18.000 Βούλγαροι (ήταν 19.500 το 2008) και 14.208 Ρουμάνοι (ήταν 13.560 το 2008).
Αυξάνονται οι 65άρηδες και μειώνονται οι 20άρηδες
Τον δρόμο της μεγάλης φυγής δεν επιλέγουν οι ηλικιωμένοι αλλά οι νέοι που αναζητούν μια επαγγελματική ευκαιρία και οι 40άρηδες που ψάχνουν καλύτερη τύχη για τους εαυτούς τους και τις οικογένειές τους. Ετσι, οι μεταναστευτικές ροές επιδρούν άμεσα στην ηλικιακή πυραμίδα της χώρας. Τα συμπεράσματα από την επεξεργασία των στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ είναι αποκαλυπτικά:
1. Ο πληθυσμός των Ελλήνων μειώθηκε την περίοδο 2009-2016 κατά 174.790 άτομα. Ωστόσο, ο αριθμός των ατόμων ηλικίας από νεογέννητα έως και 44 ετών, συρρικνώθηκε κατά 520.000 άτομα. Η αρνητική μεταβολή περιορίστηκε επειδή αυξήθηκε ο αριθμός των ατόμων ηλικίας άνω των 45 ετών κατά 346.000 άτομα. Ειδικά ο αριθμός των κατοίκων άνω των 85 ετών, εμφανίζεται να έχει αυξηθεί σε μόλις 7 χρόνια κατά 111.000 άτομα.
2. Ο πληθυσμός των ξένων (και μάλιστα εξαιρουμένων των υπηκόων χωρών της Ε.Ε.) μειώθηκε την περίοδο 2009-2016 κατά 153.140 άτομα. Ο αριθμός των ατόμων ηλικίας έως 44 ετών μειώθηκε κατά περίπου 160.000 άτομα. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε αντίθεση με τους Ελληνες, οι αλλοδαποί που εξακολουθούν να ζουν στην Ελλάδα, εξακολουθούν να κάνουν παιδιά και μέσα στην κρίση:
Το ισοζύγιο στους αλλοδαπούς για τα άτομα ηλικίας 0-4 ετών εμφανίζεται θετικό κατά 13.023 άτομα. Αντίθετα, για τους Ελληνες, το ισοζύγιο στα μωρά ηλικίας έως και 4 ετών, είναι αρνητικό στην περίοδο 2009-2016 κατά 81.291 άτομα.
Με δεδομένες αυτές τις μεταβολές, το μερίδιο των ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών στον συνολικό πληθυσμό, αυξήθηκε από το 18,77% το 2009, στο 21,26% το 2017. Αντίθετα, το μερίδιο των νέων ηλικίας έως 19 ετών περιορίστηκε από το 20,05% στο 19,4%. Μεγάλη είναι η μείωση στα άτομα ηλικίας 20-40 ετών. Από το 28,84% περιορίστηκε στο 24,74%.
Κάπως, έτσι, εννοείται ότι διαμορφώνονται οι ηλικιακές κατηγορίες και στο κομμάτι των μεταναστών. Γεγονός το οποίο έχει τρισυπόστατο αντίκτυπο στις τραπεζικές καταθέσεις των οικονομικών μεταναστών στην Ελλάδα ιδιαίτερα μετά την επιβολή των capital controls. Με την εξαφάνιση των μετρητών από την αγορά και συνεπώς και του «μαύρου» χρήματος, οι καταθέσεις των κατοίκων εκτός Ζώνης Ευρώ, στους οποίους περιλαμβάνονται και οι οικονομικοί μετανάστες από την Αλβανία, αυξήθηκαν κατά 25% μέσα σε μια διετία. Προηγήθηκε όμως μαζική φυγή κεφαλαίων από τους τραπεζικούς λογαριασμούς αυτής της κατηγορίας κατά το πρώτο εξάμηνο του 2015.
Παράλληλα, όμως, ορισμένες ξένες τράπεζες και κυρίως η τουρκική Ziraat Bankasi, είδαν τα μερίδιά τους επί των συνολικών καταθέσεων στις ελληνικές περιοχές που δραστηριοποιούνται να ανεβαίνουν σημαντικά. Σε τέτοιο σημείο δε που πηγές των ελληνικών συστημικών τραπεζών προσδιορίζουν πλέον την εν λόγω τράπεζα ως βασικό ανταγωνιστή τους σε περιοχές όπου οι μουσουλμάνοι –όχι οι Ελληνες μουσουλμάνοι– αποτελούν αξιόλογο ποσοστό στον συνολικό πληθυσμό. Η ελκυστικότητά της ως καταθετικού προορισμού φέρεται να έχει επεκταθεί τα τελευταία δυο χρόνια, αναφέρουν οι ίδιες πηγές, επειδή πολλοί μετανάστες τη βλέπουν ως «γέφυρα» προς τράπεζες της πατρίδας τους.
Πώς κάνουν «φτερά» από τη χώρα τα χρήματα των αλλοδαπών μέσω του δικτύου Hawala
Παράτυπες και εξωθεσμικές μορφές καταθέσεων και εξαγωγής κεφαλαίων, όπως οι παρατράπεζες της Μέσης Ανατολής, γνωρίζουν μεγάλη άνθηση. Πρόκειται για τις λεγόμενες Hawala. Ενα δαιδαλώδες αλλά και παμπάλαιο παγκόσμιο δίκτυο μεταφοράς κεφαλαίων, που διαφεύγει κάθε έλεγχο και λειτουργεί ανεξάρτητα από όλα τα συμβατικά τραπεζικά δίκτυα.
Επίσης, σε μουσουλμάνους οικονομικούς και όχι μόνο μετανάστες που έχουν έρθει στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, η τάση που παρατηρείται είναι σαφής και εστιάζεται στη στροφή και στην τουρκική τράπεζα Ziraat, η οποία λειτουργεί ως «γέφυρα» για τις πατρίδες τους στη Μέση Ανατολή. Πληροφορίες μιλούν για σοβαρότατη διείσδυση στις αγορές που έχει παρουσία. Η Ziraat δραστηριοποιείται στην Ελλάδα με τα καταστήματα που διατηρεί στην Αθήνα, στην Κομοτηνή, στην Ξάνθη και στη Ρόδο.
Εκτός τραπεζών
Ενα άλλο κομμάτι των εν Ελλάδι ξένων οικονομικών μεταναστών που προέρχεται κυρίως από χώρες, όπως το Αφγανιστάν, το Πακιστάν αλλά και το Μπανγκλαντές εξακολουθεί να λειτουργεί εν πολλοίς εκτός τραπεζικού συστήματος. Κάτι που του το επιτρέπουν και η μικρή αξία των εσόδων που έχει –και καταφέρνει έτσι ακόμα και τώρα να τα εισπράττει σε μετρητά– αλλά και η παραδοσιακή δομή των κοινωνιών του. Ο λόγος για τις Hawala. Πώς δουλεύει το δίκτυο αυτό; Βασίζεται ουσιαστικά σε ένα εκτενέστατο διεθνές πλέγμα ανεξάρτητων brokers (ή hawaladars ή «χρηματιστών») και στην τιμή και αξιοπιστία τους. Αγραφους κανόνες τιμής –και επιπτώσεων– που επιβάλλουν την απαραίτητη αξιοπιστία.
Ο broker λόγου χάριν στο Αφγανιστάν δέχεται κατάθεση από πατέρα μετανάστη στην Ελλάδα και του δίνει ένα password. Ο πατέρας επικοινωνεί το password αυτό στο γιο του στην Ελλάδα και αυτός με τη σειρά του επισκέπτεται τον εδώ συνεργαζόμενο broker, ο οποίος αφού λάβει το κατάλληλο password (που του έχει επικοινωνήσει ο ομόλογός του στο Αφγανιστάν) καταβάλει σε μετρητά το αναλογούν ποσό. Με τον ίδιο τρόπο ο εδώ εργαζόμενος αλλοδαπός μπορεί να στείλει χρήματα στην οικογένειά του ή σε όποιον χρωστάει στο εξωτερικό. Στην πράξη τα χρήματα αυτά δεν περνούν ποτέ τα σύνορα παρά μόνον κατά τις εκάστοτε ομιχλώδεις συναντήσεις εκκαθάρισης μεταξύ των brokers που γίνονται όμως σε άγνωστα σημεία του πλανήτη…
Παράνομα ανταλλακτήρια
Στην Αθήνα έχουν εντοπιστεί μέλη του δικτύου της Hawala τα τελευταία χρόνια. Φέρονται να χρησιμοποιούσαν ως βιτρίνα παράνομα ανταλλακτήρια συναλλάγματος ή καταστήματα ανταλλαγής μεταχειρισμένων ηλεκτρονικών συσκευών κινητής τηλεφωνίας. Με βάση στοιχεία των ελληνικών διωκτικών αρχών που συλλέχθηκαν από την εξάρθρωση ορισμένων τέτοιων ανταλλακτηρίων, τα ποσά που διακινούνται, πάντοτε σε μετρητά, εκτιμάται ότι προσμετρούνται σε πολλές δεκάδες ή και εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ. Μόνο σε μια τέτοια περίπτωση προ διετίας ανακαλύφθηκαν μεταφορές κεφαλαίων προς το εξωτερικό της τάξεως των 4,5 εκατ. ευρώ.
