Κρατική “λογοκρισία” στο διαδίκτυο – Τι προβλέπει η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου (προσέγγιση τριών βημάτων – three-steps approach)
Ο αποκλεισμός της πρόσβασης σε περιεχόμενο στο διαδίκτυο είναι ένα ευρέως διαδεδομένο φαινόμενο στα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Με άρθρο – παρέμβαση ο Επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, κ Nils Muižnieks «κρούει τον κώδωνα του κινδύνου» για τον δυνητικό αντίκτυπο που ελλοχεύουν οι αποκλεισμοί αυτοί για την ελευθερία της έκφρασης.
Ο αντίκτυπός των αποκλεισμών σε online περιεχόμενο στην ελευθερία της έκφρασης έχει τονιστεί ήδη το 2011, όταν ο πρώην ειδικός εισηγητής του ΟΗΕ για την προαγωγή και προστασία του δικαιώματος στην ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης, Frank La Rue, περιέγραψε στην ετήσια έκθεσή του ορισμένους τρόπους με τους οποίους τα κράτη λογοκρίνουν όλο και περισσότερο τις πληροφορίες στο διαδίκτυο, κυρίως μέσω αυθαίρετων αποκλεισμών.
Ο αποκλεισμός πρόσβασης ορίζεται ως ένα σύνολο μέτρων που λαμβάνονται για να αποφευχθεί η πρόσβαση ενός χρήστη σε συγκεκριμένο περιεχόμενο, όπως η παρεμπόδιση πρόσβασης των χρηστών σε συγκεκριμένες ιστοσελίδες, διευθύνσεις IP, domain names.
Σύμφωνα με μία συγκριτική μελέτη(link is external), η οποία εκδόθηκε έπειτα από αίτημα του Συμβούλιο της Ευρώπης, εντοπίστηκαν δύο γενικά μοντέλα για τη ρύθμιση τέτοιων αποκλεισμού εκ μέρους των κρατών.
Το πρώτο μοντέλο αφορά χώρες οι οποίες δεν διαθέτουν συγκεκριμένο νομικό ή κανονιστικό πλαίσιο σχετικά με το ζήτημα του αποκλεισμού και επομένως βασίζονται σε ένα υφιστάμενο γενικό νομικό πλαίσιο που δεν αφορά συγκεκριμένα στο Διαδίκτυο.
Το δεύτερο μοντέλο αφορά στις χώρες που έχουν υιοθετήσει ένα νομικό πλαίσιο με στόχο ειδικά τη ρύθμιση του Διαδικτύου και των άλλων ψηφιακών μέσων.
Σε αυτές τις χώρες, συνήθως καθορίζονται συγκεκριμένοι λόγοι (όπως υλικό παιδικής κακοποίησης, τρομοκρατία, εγκληματικότητα – ιδίως εγκλήματα μίσους – και λόγοι εθνικής ασφάλειας) καθώς και οι προϋποθέσεις για τον αποκλεισμό.
Στη συνέχεια ο Επίτροπος Muižnieks φέρνει παραδείγματα αποκλεισμού από τη Ρωσία, την Ουκρανία, την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν, χώρες με «πλούσιο» ιστορικό αποκλεισμού ιστοσελίδων με πολιτικά κίνητρα, αλλά και τη Γαλλία και την Πολωνία, όπου οι αποκλεισμοί προβλέπονται ως μέτρα για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας.
Σύμφωνα με τον Επίτροπο Muižnieks, το σύστημα που διέπει την επιβολή αποκλεισμών στο διαδίκτυο παρουσιάζει αρκετά και σημαντικά κενά. Ορισμένα από αυτά είναι:
1. Οι παράπλευρες απώλειες. Το μπλοκάρισμα, ιδίως όταν εκτελείται από λογισμικό που ελέγχει τις επικοινωνίες, είναι πιθανό να οδηγεί σε εσφαλμένα αποτελέσματα (είτε μπλοκάρισμα ιστοσελίδων χωρίς απαγορευμένο υλικό είτε μη μπλοκάρισμα ιστοσελίδων με απαγορευμένο υλικό οι οποίες δεν εντοπίζονται).
2. Τα κριτήρια για τον αποκλεισμό ορισμένων ιστοσελίδων και όχι κάποιων άλλων, καθώς και οι κατάλογοι αποκλεισμένων ιστότοπων, είναι πολύ συχνά αδιαφανείς στην καλύτερη περίπτωση και μυστικοί στη χειρότερη.
3. Οι διαδικασίες προσφυγής μπορεί να είναι επαχθείς, ελάχιστα γνωστές ή και ανύπαρκτες, ειδικά εάν η απόφαση για το τι πρέπει να αποκλεισθεί ή να αποκλειστεί έχει σκόπιμα ανατεθεί σε ιδιώτες.
4. Τα μέτρα αποκλεισμού είναι εύκολο να παρακαμφθούν, ακόμη και από μη εξειδικευμένους χρήστες.
5. Ειδικά σε σχέση με την παιδική πορνογραφία, ο αποκλεισμός αποτυγχάνει εντελώς να αντιμετωπίσει το φλέγον ζήτημα, ήτοι την κακομεταχείριση των εν λόγω παιδιών.
Αποκλεισμός περιεχομένου στο Διαδίκτυο: Σαφής παρέμβαση στην ελευθερία έκφρασης
Ο αποκλεισμός της πρόσβαση σε περιεχόμενο στο Διαδίκτυο αποτελεί σαφή παρέμβαση στο δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης, το οποίο κατοχυρώνεται από το άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σχετικά με τον αποκλεισμό πρόσβασης, η οποία αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια, βασίζεται σε μια προσέγγιση τριών βημάτων (three-steps approach):
1. την ανάγκη ύπαρξης μίας σαφούς νομικής βάση για κάθε μέτρο αποκλεισμού·
2. το μέτρο πρέπει να επιδιώκει θεμιτό στόχο, όπως απαριθμείται στο άρθρο 10, παράγραφος 2 (π.χ. εθνική ασφάλεια, πρόληψη διαταραχών ή εγκλημάτων, προστασία της υγείας ή της ηθικής, προστασία της φήμης ή των δικαιωμάτων των άλλων).
3. το μέτρο πρέπει να είναι ανάλογο προς τον επιδιωκόμενο νόμιμο σκοπό.
Σε αυτή τη βάση, τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι όλοι οι περιορισμοί στην πρόσβαση στο περιεχόμενο του Διαδικτύου που επηρεάζουν τους χρήστες βασίζονται σε αυστηρό και προβλέψιμο νομικό πλαίσιο που ρυθμίζει το πεδίο εφαρμογής τέτοιων περιορισμών και παρέχει εγγύηση δικαστικής εποπτείας για την πρόληψη πιθανών καταχρήσεων.
Επιπροσθέτως, τα εθνικά δικαστήρια πρέπει να εξετάζουν κατά πόσον τα μέτρα αποκλεισμού είναι αναγκαία και αναλογικά και, ειδικότερα, εάν είναι αρκετά στοχευμένα ώστε να αφορούν μόνο στο συγκεκριμένο περιεχόμενο για το οποίο απαιτείται αποκλεισμός.
Ο Επίτροπος Muižnieks εφιστά την προσοχή όλων των εμπλεκομένων φορέων και των πολιτών όχι μόνο στους υπάρχοντες κινδύνους αλλά και στους μελλοντικούς.
Όπως επισημαίνει, φαινόμενα εσκεμμένων καθυστερήσεων στην πρόσβαση στο Διαδίκτυο (Τουρκία) αλλά και ανάθεσης του φιλτραρίσματος και του αποκλεισμού πρόσβασης σε online περιεχόμενο σε ιδιώτες (Γερμανία), συνιστούν ορισμένες μόνο από τις προκλήσεις στις οποίες τα κράτη μέλη του Συμβουλίου καλούνται να αντεπεξέλθουν επιτυχώς.
Δείτε το πρωτότυπο κείμενο του Επιτρόπου Muižnieks στο coe.int
