Η προσημείωση υποθήκης αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα προσωρινά μέτρα προστασίας ενός δανειστή και είναι ένας πολύ διαδεδομένος τρόπος εξασφάλισης χρηματικών απαιτήσεων. Γι’ αυτό άλλωστε συναντάται πολύ συχνά ως προϋπόθεση σε συναλλαγές με τράπεζες, προκειμένου π.χ. να εγκριθεί η σύναψη σύμβασης δανείου με φυσικά ή νομικά πρόσωπα.
Είναι δυνατό να γίνει είτε με τη συναίνεση του οφειλέτη είτε κατόπιν δικαστηριακής (και/ ή διαιτητικής) απόφασης. Αρμόδιο δικαστήριο για την εγγραφή και την άρση της προσημείωσης είναι, μετά από πρόσφατη τροποποίηση, το Ειρηνοδικείο της έδρας όπου βρίσκεται το προς προσημείωση ακίνητο.
Η προσημείωση αποτελεί ένα είδος υποθήκης υπό αίρεση που μπορεί να τραπεί σε οριστική υποθήκη με την πλήρωση των δύο αναγκαίων προϋποθέσεων: την τελεσίδικη επιδίκαση της ασφαλιζόμενης απαίτησης στον προσημειούχο δανειστή και την έγκαιρη τροπή της εντός ενενήντα (90) ημερών σε υποθήκη. Μέχρι να πληρωθούν οι ως άνω προϋποθέσεις ο δανειστής έχει απλώς δικαίωμα προσδοκίας υποθήκης, το οποίο ωστόσο του παρέχει το πλεονέκτημα της αρχής της χρονικής προτεραιότητας.
Η προσημείωση υποθήκης έχει κατεξοχήν εξασφαλιστικό χαρακτήρα, διασφαλίζει δηλαδή ότι ο δανειστής θα αποκτήσει δικαίωμα υποθήκης στη σειρά κατά την οποία έγινε η εγγραφή της προσημείωσης. Όταν η προσημείωση τραπεί σε υποθήκη, νοείται ότι η υποθήκη τελέσθηκε κατά την ημέρα εγγραφής της προσημείωσης και δίνει το δικαίωμα επίσπευσης ή συνέχισης της αναγκαστικής εκτέλεσης, καθώς ο δανειστής αποκτά προνομιακή κατάταξη.
Την προσημείωση νομιμοποιούνται να ζητήσουν ο δανειστής της ασφαλιζόμενης απαίτησης, ο οφειλέτης, ο τρίτος που έχει συναινέσει υπέρ του οφειλέτη να εγγραφεί η προσημείωση σε δικό του ακίνητο, ο σύνδικος της πτώχευσης και οι δανειστές του οφειλέτη, ο εγγυητής, ο επίτροπος και ο δικαστικός συμπαραστάτης. Λαμβάνοντας υπόψη ότι πρόκειται για υποθήκη υπό αίρεση, είναι πιθανό η αίρεση να μην πληρωθεί ποτέ, με αποτέλεσμα η προσημείωση να εξαλειφθεί (λόγω αποδυνάμωσης του δικαιώματος) ή να αποσβεσθεί (λόγω μη έγκαιρης τροπής της σε υποθήκη).
Η κατάργηση του τύπου της προσημείωσης πρέπει να λάβει τον ίδιο διαδικαστικό τύπο που επέτρεψε και την αρχική εγγραφή της, κάτι που σημαίνει ότι αρμόδιο δικαστήριο για την ανάκληση είναι το ίδιο ακριβώς που διέταξε την εγγραφή της προσημείωσης στο ακίνητο.
