Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Jean-Claude Juncker είναι άνθρωπος του συμβιβασμού, συχνά σε βάρος του οράματος που κυνηγά. Αλλά στην ομιλία αυτής της εβδομάδας για την κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, απηύθυνε αποφασιστική έκκληση για στενότερη, φεντεραλιστική ΕΕ, η οποία έρχεται σε αντίθεση με τις προθέσεις των δύο πιο ισχυρών ηγετών του μπλοκ: της Γερμανίδας Καγκελαρίου Angela Merkel και του Γάλλου Προέδρου Emmanuel Macron. Ίσως να μην τους αρέσει καν να τους προκαλούν με αυτόν τον τρόπο.
Τον Μάρτιο, ο Juncker δημοσίευσε τη Λευκή Βίβλο για το μέλλον της Ένωσης. Επρόκειτο για ένα τυπικό, ασαφές έγγραφο των Βρυξελλών: παρουσίαζε πέντε σενάρια για το μπλοκ, που κυμαίνονταν από την αδράνεια ή την ευρεία αποκέντρωση αρμοδιοτήτων προς τις εθνικές πρωτεύουσες έως το “να κάνουμε πολλά περισσότερα μαζί”. Όταν παρουσίαζε το έγγραφο, ο Juncker τόνισε μόνο ότι αντιτίθεται στο σενάριο της αποκέντρωσης, αλλά ήταν ουδέτερος ως προς τα υπόλοιπα.
Η Merkel, η απόλυτη ρεαλίστρια, στηρίζει το σενάριο μιας Ευρώπης πολλών ταχυτήτων στην οποία ορισμένα βασικά κράτη μέλη θα συνεργάζονται περισσότερο και άλλα θα μένουν πίσω. Ο Macron, στην πρώτη μεγάλη ομιλία του για την εξωτερική πολιτική ως πρόεδρος, ζήτησε επίσης να γίνουν βήματα προς τα εμπρός “από την ομάδα της αβάν γκαρντ”, την οποία εντέλει θα ακολουθήσουν και οι υπόλοιποι.
Εκτιμάται ευρέως ότι οι “Merkron” -το δίδυμο των εθνικών ηγετών που αναχαίτισε τις εθνικιστικές, λαϊκιστικές δυνάμεις στις δύο μεγαλύτερες οικονομίες της ηπείρου- μπορούν τώρα να αρπάξουν την ευκαιρία για να σημειωθεί πρόοδος στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τροφοδοτούμενη από την επιστροφή της ευρωπαϊκής οικονομίας στην ανάπτυξη και την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου. Ποιος ακριβώς είναι ο Juncker που θα τους πάει κόντρα; Δεν είναι καν ένας πραγματικά αιρετός αξιωματούχος: παρότι εξελέγη από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, χρειάστηκε πρώτα να οριστεί ως υποψήφιος από τους εθνικούς ηγέτες.
Απρόσμενα ο Juncker, ο οποίος δήλωσε ότι δεν σκοπεύει να επιδιώξει δεύτερη θητεία το 2019, είχε μια καλή απάντηση να δώσει σε αυτό στην ομιλία της Τετάρτης. Πρότεινε το συνδυασμό των δύο προεδρικών θέσεων της ΕΕ –της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που είναι υπεύθυνη για τις ημερήσιες υποθέσεις του μπλοκ και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που φέρνει σε επαφή τους εθνικούς ηγέτες- σε μια μοναδική θέση, που θα καλυφθεί έπειτα από ευρωπαϊκές εκλογές. “Για να κατανοήσει τις προκλήσεις της δουλειάς του ή της δουλειάς της και την ποικιλομορφία των κρατών μελών μας, ο μελλοντικός ή η μελλοντική πρόεδρος θα πρέπει να έχει συναντηθεί με τους πολίτες στο δημαρχείο του Ελσίνκι αλλά και στις πλατείες της Αθήνας”, είπε ο Juncker.
Η κίνηση θα απαντούσε στην ανησυχία πολλών Ευρωπαίων σχετικά με τη δημοκρατική νομιμότητα της ΕΕ. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τα μέλη του οποίου εκλέγουν σχεδόν απευθείας έχει ασαφείς, αποδυναμωμένες εξουσίες που λίγοι ψηφοφόροι καταλαβαίνουν, με αποτέλεσμα οι εκλογές να μαστίζονται από τη χαμηλή προσέλευση και από ανεύθυνες ψήφους διαμαρτυρίας το οποίο δεν επαναλαμβάνεται σε εθνικό επίπεδο. Η εκλογή ενός μόνο ηγέτη για το μπλοκ θα έπρεπε να είναι μια πιο ξεκάθαρη πρόταση, ειδικά εάν ο πρόεδρος της ΕΕ βρεθεί στην κορυφή μιας εξορθολογισμένης γραφειοκρατίας με σαφείς αρμοδιότητες.
Για το σκοπό αυτό, ο κ. Juncker πρότεινε να δοθεί σε ανώτατο αξιωματούχο της Κομισιόν μια νέα θέση υπουργού Οικονομικών και Οικονομίας -τη δημιουργία της οποίας υποστήριξαν και η Merkel και ο Macron. Πράγματι, βάσει αυτών των προτάσεων, η ΕΕ θα αποκτούσε κάτι σαν την αμερικανική προεδρία, που θα είχε ως αντίβαρο πολύ ισχυρότερες πολιτείες σε σχέση με τις αμερικανικές. Η λέξη δεν ειπώθηκε, αλλά θα ήταν μια ομοσπονδία.
Εντός ενός τέτοιου συστήματος δεν υπάρχει χώρος για “πολλαπλές ταχύτητες”. Ο Juncker ήταν πρόθυμος να δελεάσει τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης να ενσωματωθούν τόσο γρήγορα όσο και ο πυρήνας της ζώνης του ευρώ. Η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Κροατία πρέπει τελικά να γίνουν πλήρη μέλη της περιοχής χωρίς σύνορα Σένγκεν, δήλωσε ο Juncker. Οι χώρες που δεν ανήκουν στο ευρώ πρέπει να ενταχθούν στο ευρώ. Και όλα τα μέλη πρέπει να αντιμετωπίζονται εξίσου: ο Juncker έθιξε συγκεκριμένα τις ανησυχίες των ανατολικών Ευρωπαίων σχετικά με τα φθηνότερα συστατικά που χρησιμοποιούνται στον τομέα των τροφίμων. Υποσχέθηκε επίσης στις χώρες που δεν ανήκουν στο ευρώ ένα “μέσο σύγκλισης” -ώστε να βοηθήσει στην εκπλήρωση των κριτηρίων για το κοινό νόμισμα. Η Ευρώπη, είπε, έπρεπε να “αναπνεύσει τόσο με τον δυτικό όσο και με τον ανατολικό πνεύμονα, διαφορετικά θα πνιγεί”.
Το προφανές ερώτημα είναι εάν υπάρχει κάποια στήριξη για το όραμα του Juncker έξω από τις φεντεραλιστικές φατρίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που του επεφύλαξαν θερμή υποδοχή την Τετάρτη. Εκ πρώτης όψεως, δεν υπάρχει καμία. Δεν είναι ότι η Τσεχική Δημοκρατία και η Πολωνία χρειάζονται πολλή βοήθεια για την εκπλήρωση των κριτηρίων του ευρώ. Μπορούν να το κάνουν, αλλά καθοδηγούνται από πολιτικούς που βλέπουν το κοινό νόμισμα ως μέσο εξωτερικής πίεσης και θέλουν να διατηρήσουν την κορώνα και το ζλότι.
Τα ανοικτά σύνορα της Ευρώπης και η σχετικά ανοικτή στάση των Βρυξελλών απέναντι στους μουσουλμάνους πρόσφυγες δεν είναι δημοφιλείς στους ψηφοφόρους και αυτό αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για την αύξηση του φεντεραλισμού. Η επιτροπή του Juncker έχει κακή σχέση με τη σημερινή πολωνική και ουγγρική κυβέρνηση και αν ο Andrej Babis γίνει πρωθυπουργός της Τσεχίας τον Οκτώβριο, όπως αναμένεται, η χώρα του θα συμμετάσχει πιθανότατα στην “αποστασία”.
Ταυτόχρονα, είναι δύσκολο να δούμε την Merkel και τον Macron να δίνουν εξουσία σε έναν πρόεδρο της ΕΕ. Δεν είναι μόνο ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος για αυτούς να αποδεχτούν έναν ίσιο ή δυνητικά ισχυρότερο ηγέτη στις Βρυξέλλες. Ακόμα κι αν αυτός ή αυτή εκλεγεί απευθείας, αυτό θα δώσει ισχυρά πυρομαχικά στους εθνικιστές και λαϊκιστές στη Γερμανία και τη Γαλλία, καθιστώντας τον επόμενο εκλογικό κύκλο ακόμα πιο δύσκολο από ό, τι εκείνος που τελειώνει φέτος. Οι δυο τους δεν συμφωνούν καν για την υψηλότερη ταχύτητα σε μια ευρώπη πολλών ταχυτήτων: ο Γάλλος Πρόεδρος θέλει μια πολύ πιο ισχυρή δέσμευση της Ευρωζώνης για έναν κοινό προϋπολογισμό από αυτό που θα υποστήριζε η διάθεση ή και η εντολή της Merkel.
Ο ισχυρισμός του Juncker στηρίζεται στο ότι κάποιος πρέπει, όπως το έθεσε, να τελειώσει την οικοδόμηση του σπιτιού του όσο ακόμη ο ήλιος λάμπει. Αλλά πολλοί θα διαφωνήσουν σχετικά με το πόσο “ηλιόλουστο” πραγματικά είναι το outlook της ΕΕ. Η οικονομική ανάπτυξη, περίπου στο 2%, απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί “αστρική” και είναι άνισα κατανεμημένη. Τα εκλογικά ατυχήματα τύπου Trump έχουν αποφευχθεί, αλλά αυτό συνέβη με το υψηλό τίμημα των ασταθών κυβερνητικών συνασπισμών (η Γερμανία θα χρειαστεί να συνθέσει έναν ιδιαίτερα αμφίβολο συνασπισμό φέτος) και της εκλογής μη δημοφιλών ηγετών που εκλέχθηκαν ως αποτέλεσμα ψήφων τακτικής (όπως στην περίπτωση του Macron). Η δυσαρέσκεια στην Ανατολική Ευρώπη ενάντια σε μία αποικιοκρατία από τη Δύση ολοένα αυξάνεται και η κορύφωσή της δεν έχει εμφανιστεί ακόμη. Η Ελλάδα εξακολουθεί να είναι κατεστραμμένη παρά τα μαζικά προγράμματα βοήθειας. Το Ηνωμένο Βασίλειο βρίσκεται στη διαδικασία εξόδου από την ΕΕ, και αυτό δεν είναι μόνο μια ευκαιρία αλλά και ένα πλήγμα και μια απώλεια για τους πόρους της ΕΕ. Είναι πραγματικά η κατάλληλη στιγμή για μια μεγάλη πίεση προς την ολοκλήρωση;
Προσωπικά, συμφωνώ με τον Juncker και τον παραδέχομαι για το γεγονός ότι τελικά βρήκε το θάρρος να πει αυτό που σκέφτεται. Η λογική του ευρωπαϊκού σχεδίου είναι συνεργατική και, όπως το ήδη διαπιστώνει το Ηνωμένο Βασίλειο, οι οικονομικοί δεσμοί που κρατούν το μπλοκ ενωμένο είναι ισχυρότεροι από όσο αντιλαμβάνονται οι περισσότεροι άνθρωποι. Μόνο που η συγκεκριμένη ευκαιρία που ο Juncker ισχυρίζεται ότι υπάρχει για ένα άλμα μπροστά είναι πιθανό να χαθεί, επειδή δεν τη βλέπουν όλοι.
