Οι απαιτήσεις των καταλανών εθνικιστών και οι εμμονές του Ραχόι έχουν βυθίσει τη χώρα σε βαθιά κρίση, που απειλεί πέντε αιώνες συνύπαρξης
Και τώρα, τι; Μετά τη βία και το αίμα στις κάλπες του δημοψηφίσματος, η απόσταση που χωρίζει την κεντρική κυβέρνηση στη Μαδρίτη και τους εθνικιστές της Βαρκελώνης έχει γίνει αγεφύρωτο ρήγμα, σε μια κρίση που είναι βέβαιο ότι θα κλιμακωθεί, απειλώντας την ενότητα του ισπανικού κράτους.
Η Ισπανία έχει δει ξαφνικές, βίαιες συγκρούσεις στην Καταλωνία και στο παρελθόν – μερικές φορές με πολύ πιο δραματικές συνέπειες από τις χαοτικές σκηνές που εκτυλίχθηκαν στο δημοψήφισμα της περασμένης Κυριακής. Αλλά οι άσχημες εικόνες από τη Βαρκελώνη και αλλού, με την αστυνομία να χτυπάει πολίτες που απλώς περίμεναν στην ουρά για να ψηφίσουν, δείχνουν ότι η χώρα έχει βυθιστεί σε μια βαθιά κρίση, που απειλεί πέντε αιώνες συνύπαρξης.
Δικαίωμα στην ανεξαρτησία απαιτούν οι μεν, επιστροφή στη συνταγματική νομιμότητα ζητούν οι δε, και χώρος για συμβιβασμό δεν φαίνεται να υπάρχει. Αναλυτές φοβούνται ότι η κρίση θα κλιμακωθεί, και μάλιστα γρήγορα. Οι εθνικιστές στο κοινοβούλιο της Καταλωνίας απειλούν να ανακηρύξουν την ανεξαρτησία εντός 48 ωρών μετά τη συντριπτική νίκη του «Ναι», παρότι τα αποτελέσματα ενός δημοψηφίσματος που διεξήχθη υπό τέτοιες συνθήκες θεωρούνται ευρέως άκυρα. Μια μονομερής ανακήρυξη ανεξαρτησίας θα μπορούσε, με τη σειρά της, να οδηγήσει στην αναστολή της αυτονομίας της Καταλωνίας και την ανάληψη της περιφερειακής κυβέρνησης από τη Μαδρίτη (βάσει του άρθρου 155 του Συντάγματος).
Και τα δύο βήματα θα βαθύνουν σημαντικά το ρήγμα. Ο ισπανός πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι δηλώνει ότι είναι υποχρεωμένος να υποστηρίξει την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, επειδή το Σύνταγμα της χώρας δεν επιτρέπει σε μια περιφερειακή κυβέρνηση να ανακηρύξει μονομερώς ανεξαρτησία.
Από τη δική του πλευρά, ο περιφερειακός πρόεδρος της Καταλωνίας Κάρλες Πουιγκδεμόν λέει ότι ήταν υποχρεωμένος να προκηρύξει το δημοψήφισμα, διότι αυτό ακριβώς είχαν δεσμευθεί να κάνουν τα αυτονομιστικά κόμματα που κέρδισαν τις εκλογές το 2015.
Στην πράξη, μια δήλωση ανεξαρτησίας φαίνεται ανεφάρμοστη. Πολλοί Καταλανοί που αντιτίθενται στην απόσχιση δεν θα δεχθούν την αλλαγή της εθνικότητάς τους. Ξένες κυβερνήσεις και διεθνή θεσμικά όργανα θα θεωρήσουν επίσης άκυρη μια τέτοια μονομερή ανακήρυξη ανεξαρτησίας, που θα μετατρέψει την Καταλωνία σε κράτος-παρία στην Ευρώπη.
Κατά πολλούς, η πεισματική άρνηση του Ραχόι να εξετάσει το ενδεχόμενο της διεξαγωγής ενός νόμιμου δημοψηφίσματος κάποια στιγμή στο απώτερο μέλλον είναι που οδήγησε σε μεγάλο βαθμό στο σημερινό αδιέξοδο.
Σύμφωνα με έρευνα της ίδιας της Generalitat (της τοπικής κυβέρνησης της Καταλωνίας), το 70% των Καταλανών θα επιθυμούσε τη διοργάνωση δημοψηφίσματος, αλλά μόνο το 48% θα ήθελε να διεξαχθεί μονομερώς, χωρίς τη συγκατάθεση της Μαδρίτης, ενώ μόλις το 41% εμφανιζόταν έτοιμο να επιλέξει κατευθείαν την απόσχιση. Μάλιστα το ποσοστό πέφτει στο 35% αν αντί του «Ναι» και του «Οχι» προσφέρονται περισσότερες επιλογές (π.χ. η ομοσπονδιοποίηση της Ισπανίας που είναι κατά πολλούς η λύση σε αυτό το αδιέξοδο).
Η επιλογή της ανεξαρτησίας εμφανίζεται επικρατέστερη στην ύπαιθρο, όπου κυριαρχεί η χρήση της καταλανικής γλώσσας, και όχι στα αστικά κέντρα. Αλλά οι αυτονομιστές εμφανίζονται να μονοπωλούν τον δημόσιο λόγο, ενώ όσοι διαφωνούν (χωρίς απαραιτήτως να εγκρίνουν τις τακτικές της Μαδρίτης) πρακτικά έχουν περιθωριοποιηθεί, ιδίως μετά τις κατασταλτικές επιλογές της κυβέρνησης Ραχόι.
Οι Σοσιαλιστές (PSOE) πιστεύουν ότι λύση θα μπορούσε να επιτευχθεί με μια ομοσπονδιοποίηση των ισπανικών περιφερειών κατά το γερμανικό πρότυπο. Μια συνομοσπονδία, η οποία θα έδινε στην Καταλωνία μεγαλύτερη ισοδυναμία με την υπόλοιπη Ισπανία, θα μπορούσε επίσης να λειτουργήσει.
Αλλά οι απλούστερες λύσεις πιθανότατα δεν ισχύουν πλέον. Αν ο Ραχόι δεν είχε ζητήσει από το Συνταγματικό Δικαστήριο να περιορίσει τον υφιστάμενο χάρτη αυτοδιοίκησης της Καταλωνίας, για παράδειγμα, τίποτε από αυτά δεν θα είχε συμβεί.
Μια συμφωνία για τα χρήματα, δηλαδή για τους φόρους που πληρώνει η πλούσια Καταλωνία στην κεντρική κυβέρνηση, πιθανότατα θα είχε σταματήσει την κρίση πριν από αρκετά χρόνια. Αλλά αυτό θα έπληττε φτωχότερες περιοχές της Ισπανίας, όπως η Ανδαλουσία, καθώς ένα μέρος των χρημάτων πηγαίνει σε αυτές.
Ενα νόμιμο, δεσμευτικό δημοψήφισμα με μια κανονική προεκλογική εκστρατεία, στην οποία θα καταστεί σαφές, για παράδειγμα, ότι μια ανεξάρτητη Καταλωνία θα βρισκόταν προσωρινά εκτός της Ευρωπαϊκής Ενωσης, θα μπορούσε ακόμη και να παραγάγει μια συντριπτική ψήφο υπέρ της παραμονής στην Ισπανία, όπως συνέβη στην περίπτωση της Σκωτίας.
