Σταύρου Λυγερού –
Δεν είναι μόνο οι μετριοπαθείς δηλώσεις του υπουργού Εξωτερικών της FYROM Ντιμιτρόφ, ούτε μόνο η επίσκεψή του στην Αθήνα και η ανταποδοτική επίσκεψη του Κοτζιά στα Σκόπια που έχουν δημιουργήσει την εντύπωση πως ανοίγει μία προοπτική για την επίλυση του χρονίζοντος ζητήματος της ονομασίας. Είναι κυρίως ότι και η Ουάσιγκτον και η ΕΕ ασκούν έντονες παρασκηνιακές πιέσεις και στις δύο πλευρές να τελειώσουν με αυτή την εκκρεμότητα. Δεν πολυενδιαφέρονται για το περιεχόμενο της λύσης. Ενδιαφέρονται να υπάρξει λύση.
Τα Σκόπια ουσιαστικά επιδιώκουν να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ με την προσωρινή ονομασία (FYROM). Και επ’ αυτού έχουν την υποστήριξη της Δύσης. Υπενθυμίζω ότι στη σύνοδο κορυφής στο Βουκουρέστι το 2008, με την ισχυρή υποστήριξη του τότε Αμερικανού προέδρου Μπους, η κυβέρνηση Γκρουέφσκι είχε επιχειρήσει να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ με το όνομα “Δημοκρατία της Μακεδονίας”. Η προσπάθεια είχε ναυαγήσει λόγω όχι μόνο των ελληνικών αντιρρήσεων, αλλά και λόγω του γεγονότος ότι η Αθήνα είχε για πρώτη φορά παρουσιάσει μία συνεκτική και πειστική επιχειρηματολογία.
Όσο στην εξουσία βρισκόταν ο Γκρουέφσκι, η Ελλάδα δεν είχε δεχθεί πιέσεις, επειδή η Δύση ήταν αρνητική απέναντί του. Όταν με την παρέμβασή της επέτυχε τη σύμπραξη των τριών αλβανικών κομμάτων με το κόμμα του Ζάεφ (αξιωματική αντιπολίτευση) η αντίστροφη μέτρηση για την ανατροπή της κυβέρνησης Γκρουέφσκι είχε αρχίσει. Και ταυτοχρόνως, είχε αρχίσει το κατέβασμα από το ράφι της χρονίζουσας διαφοράς Αθήνας-Σκοπίων.
Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, μάλιστα, αυτό το διάστημα κυοφορούνται εξελίξεις στο διπλωματικό παρασκήνιο. Εξελίξεις, οι οποίες θα κορυφωθούν όταν ο Τσίπρας θα βρεθεί στην Ουάσιγκτον. Η Αθήνα αρνείται την ένταξη του γειτονικού κράτους στο ΝΑΤΟ με το όνομα FYROM, αλλά έχει ήδη εισέλθει σε παρασκηνιακές διαπραγματεύσεις για την εξεύρεση μίας συμβιβαστικής ονομασίας.
Το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού
Το κρίσιμο ζήτημα είναι η διαφορά Αθήνας-Σκοπίων να επιλυθεί κατά τρόπο που να αντανακλά την πραγματικότητα της περιοχής κι όχι με εμβαλωματικό τρόπο. Οι διμερείς σχέσεις δεν πρόκειται να επαναπροσδιορισθούν θετικά εάν με κάποια συμβιβαστική ονομασία παρακαμφθεί η ουσία της διαφοράς.
Από την αρχή, κεντρικό επιχείρημα των Σκοπίων ήταν το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού. Το δικαίωμα αυτό, όμως, δεν σημαίνει χωρίς περιορισμούς επιλογή ονόματος για το κράτος, την εθνότητα και τη γλώσσα.
Έχω από την αρχή αυτής της διένεξης χρησιμοποιήσει το εξής επιχείρημα: Τί θα έλεγαν τα άλλα εθνικά κράτη στη Γηραιά Ήπειρο εάν η Ελλάδα αποφάσιζε να μετονομασθεί σε Ευρώπη, το ελληνικό έθνος σε ευρωπαϊκό και η ελληνική γλώσσα αντιστοίχως σε ευρωπαϊκή; Θα το αποδέχονταν;
Προφανώς όχι. Θα διαμαρτύρονταν με το βάσιμο επιχείρημα ότι η Ελλάδα ανήκει κι αυτή στη γεωγραφική περιοχή Ευρώπη, αλλά δεν ταυτίζεται με την Ευρώπη. Δηλαδή, θα διαμαρτύρονταν με το βάσιμο επιχείρημα ότι το Μέρος επιχειρεί να οικειοποιηθεί το Όλον.
Με το ίδιο ακριβώς επιχείρημα η Αθήνα ζητάει το γειτονικό κράτος να μην ονομάζεται σκέτα Μακεδονία, η εθνότητα και η γλώσσα να μην ονομάζεται σκέτα μακεδονική. Επειδή η ονομασία ενός κράτους και ενός έθνους συμπυκνώνει την ταυτότητά του, η ελευθερία επιλογής ονόματος σταματάει εκεί που αρχίζει να θίγει άλλους.
Δεν πρόκειται για σχολαστικότητα. Μονοπωλώντας το όνομα “Μακεδονία” για το κράτος και “μακεδονικός” για την εθνότητα και τη γλώσσα, το Μέρος (FYROM) επιχειρεί να εγγράψει υποθήκη επί του Όλου, να νομιμοποιήσει βλέψεις στο σύνολο της γεωγραφικής περιοχής που ονομάζεται Μακεδονία. Το μεγαλύτερο τμήμα της γεωγραφικής περιοχής που στους νεότερους χρόνους ονομάζεται Μακεδονία αποτελεί ελληνική επικράτεια. Το δεύτερο σε μέγεθος είναι η FYROM και ένα μικρό τμήμα αποτελεί βουλγαρική επικράτεια.
Το ιδεολόγημα του «διαμελισμένου μακεδονικού έθνους»
Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι τα Σκόπια προβάλλουν μειονοτικές και εμμέσως πλην σαφώς καλλιεργούν εδαφικές διεκδικήσεις έναντι της Ελλάδας. Η Ελλάδα δεν φοβάται, βεβαίως, ότι το αδύναμο γειτονικό κράτος θα της ασκήσει δυναμικές πιέσεις. Η δεδομένη οικονομική, στρατιωτική και εν μέρει πολιτική αδυναμία του δεν αφήνει περιθώρια για κάτι τέτοιο. Και ούτε φαίνεται πως τα Σκόπια θα έχουν μελλοντικά τέτοια δυνατότητα. Ο δεδηλωμένος αλυτρωτισμός των Αλβανομακεδόνων καθιστά εύθραυστη την ίδια την ενότητά της FYROM.
Παρά το γεγονός, όμως, ότι τα Σκόπια δεν έχουν καμία δυνατότητα να απειλήσουν την ελληνική Μακεδονία, το πρόβλημα δεν είναι ασήμαντο. Όσο οι Σλαβομακεδόνες δεν αντικαθιστούν για όλες τις χρήσεις τα ονόματα “Μακεδονία” και “μακεδονικός/η” δεν πρόκειται να εγκαταλείψουν το ιδεολόγημα περί “διαμελισμένου μακεδονικού έθνους”.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι θα συνεχίζεται ο φαύλος κύκλος της προπαγανδιστικής πίεσης, που δηλητηριάζει το κλίμα στις διμερείς σχέσεις. Σκοπός, λοιπόν, δεν είναι να βρεθεί ένας συμβιβασμός για να ξεμπερδεύουμε με ένα χρονίζον πρόβλημα. Σκοπός είναι οι Σλαβομακεδόνες να αποδεχθούν αυτό που πραγματικά αντιπροσωπεύουν στην περιοχή.
Η Μακεδονία είναι στους νεότερους χρόνους μία γεωγραφική περιοχή, στην οποία κατοικούν αρκετές εθνότητες. Μία από αυτές είναι και η σλαβομακεδονική. Οι ίδιοι παλαιότερα αποδέχονταν το όνομα Σλαβομακεδόνες, που συνιστά έναν εθνογεωγραφικό προσδιορισμό (το πρώτο συνθετικό δηλώνει τον εθνικό προσδιορισμό και το δεύτερο τον γεωγραφικό).
Εάν τώρα δεν τους αρέσει το όνομα Σλαβομακεδόνες (σλαβομακεδονική εθνότητα και γλώσσα) είναι δικαίωμά τους να αντικαταστήσουν τον εθνικό προσδιορισμό “σλαβο-” από κάποιον άλλον. Η Ελλάδα δεν έχει ούτε συμφέρον, ούτε αρμοδιότητα ούτε βεβαίως φιλοδοξία να τους βαφτίσει. Έχει συμφέρον κι αρμοδιότητα, όμως, να τους εμποδίσει να ονομάζονται “Μακεδόνες”. Με άλλα λόγια, να εμποδίσει το Μέρος να αυτοπροβάλλεται σαν Όλον και να το οικειοποιείται.
Πως ακυρώνεται το ιδεολόγημα του «Μακεδονισμού»
Η FYROM δεν είναι εθνικό κράτος. Έστω και ετεροβαρώς είναι συνεταιρικό κράτος. Κύρια εθνική συνιστώσα είναι οι Σλαβομακεδόνες και δευτερεύουσα οι Αλβανομακεδόνες. Ως εκ τούτου, η ονομασία του κράτους δεν μπορεί να έχει εθνικό προσδιορισμό, δεν μπορεί το κράτος να ονομάζεται π.χ. Σλαβομακεδονία. Η ονομασία του αφενός πρέπει να είναι εθνικά ουδέτερη, αφετέρου να καταδεικνύει πως πρόκειται για Μέρος και όχι για το Όλον.
Με άλλα λόγια η ονομασία πρέπει να είναι σύνθετη και ο επιθετικός προσδιορισμός στο “Μακεδονία” να είναι γεωγραφικός. Το όνομα που αντανακλά καλύτερα την πραγματικότητα είναι το “Άνω Μακεδονία”. Αντιθέτως, το “Νέα Μακεδονία”, που είχε πέσει παλαιότερα στο τραπέζι, παραπέμπει στο σύνολο της Μακεδονίας, επειδή το “Νέα” είναι χρονικός προσδιορισμός. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι αντί να ακυρώνει το ιδεολόγημα του “Μακεδονισμού”, το επικυρώνει.
Το ζητούμενο δεν είναι ούτε να ξεμπερδεύουμε, προσθέτοντας έναν οποιονδήποτε επιθετικό προσδιορισμό, ούτε ο “Μακεδονισμός”, που κυριαρχεί στο γειτονικό κράτος από την ίδρυσή του, να καταστεί πιο ευέλικτος. Ζητούμενο είναι να ακυρωθεί. Αυτό σημαίνει αλλαγή όχι μόνο της ονομασίας του κράτους, αλλά και του ονόματος της εθνότητας/γλώσσας, ώστε τα ονόματα να αντανακλούν την πραγματικότητα της περιοχής.
Τί σημαίνουν όλα αυτά στο διπλωματικό επίπεδο; Σημαίνουν πως δεν αρκεί η Ελλάδα να αρνείται την ένταξη του γειτονικού κράτους στο ΝΑΤΟ με το όνομα FYROM και να απαιτεί οριστική λύση στο πρόβλημα της ονομασίας του κράτους. Δεν αρκεί, δηλαδή, αυτό που -σύμφωνα με πληροφορίες- είναι σήμερα η πολιτική της Αθήνας.
Για να μην επανέλθει το πρόβλημα από το παράθυρο, πρέπει η λύση να μην αφορά στενά την ονομασία του κράτους, αλλά και το όνομα της ταυτότητας, δηλαδή το όνομα της εθνότητας και της γλώσσας. Μόνο τότε, η λύση θα αντιστοιχεί στην πραγματικότητα της περιοχής.
