Να λύσει το χρονίζον πρόβλημα της διαχείρισης όλων των προστατευόμενων περιοχών με μια λύση-πακέτο αποπειράται το υπουργείο Περιβάλλοντος. Πρώτος στόχος είναι να κλείσει το τεράστιο κενό στην θεσμική τους κατοχύρωση όπως ορίζουν οι κοινοτικές Οδηγίες, μια διαδικασία που θα καταλήξει στον καθορισμό μέτρων διαχείρισης και προστασίας. Ο δρόμος που επελέγη έχει ορισμένα ζητήματα, είναι σίγουρο ωστόσο ότι το υπουργείο «τρέχει» για να προλάβει την παραπομπή της χώρας στο Ευρωδικαστήριο.
Την προηγούμενη εβδομάδα το υπουργείο Περιβάλλοντος ενέκρινε τη διενέργεια διαγωνισμού για την εκπόνηση ειδικών περιβαλλοντικών μελετών (ΕΠΜ), σχεδίων προεδρικών διαταγμάτων (για το θεσμικό κομμάτι) και σχεδίων διαχείρισης για όλες τις περιοχές Natura της χώρας. Ο διαγωνισμός ομαδοποιεί τις Natura σε 11 μελέτες και 23 ΕΠΜ, με γεωγραφικά κριτήρια (π.χ. μια μελέτη για τις περιοχές Natura της Δυτικής Ελλάδας και των Ιονίων Νήσων) και έχει προϋπολογισμό 17 εκατ. ευρώ.
Ποιο θα είναι το αποτέλεσμα; Σε 3 χρόνια περίπου, το ΥΠΕΝ θα έχει στα χέρια του αναλυτικά σχέδια για όλες τις Natura και μέσω των προεδρικών διαταγμάτων θα ορίσει τις χρήσεις γης (πού επιτρέπεται τι). Με τα ίδια σχέδια θα καταλήξει στις κινήσεις που πρέπει να γίνουν για να προστατευθούν τα είδη και οι οικότοποι που η κάθε Natura περιλαμβάνει. Με την ολοκλήρωση του θεσμικού αυτού τμήματος θα κλείσει μια σοβαρή εκκρεμότητα, καθώς μέχρι σήμερα η προσέγγιση του κράτους ήταν πάντα αποσπασματική και υπό τη δαμόκλειο σπάθη της παραπομπής στο Ευρωδικαστήριο (καθώς όλα αυτά ορίζονται από κοινοτικές Οδηγίες). Στη χώρα μας έχουν χαρακτηριστεί 419 περιοχές Natura, οι οποίες καλύπτουν το 27% της χερσαίας (35.747 τ. χλμ.) και το 6% της θαλάσσιας έκτασης (7.199 τ. χλμ.) της Ελλάδας.
Όμως οι υφιστάμενοι φορείς διαχείρισης καλύπτουν μόλις το 25% (με τα γνωστά, επίσης χρονίζοντα προβλήματα στελέχωσης, χρηματοδότησης κλπ), ενώ το υπόλοιπο 75% είναι υπό ένα πολύ γενικό (ουσιαστικά «οριζόντιο») καθεστώς προστασίας.
Υπενθυμίζεται ότι σε βάρος της Ελλάδας έχει κινηθεί διαδικασία επί παραβάσει από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που βρίσκεται στο στάδιο της αιτιολογημένης γνώμης. Η χώρα μας δεν έχει καθορίσει τους στόχους διαχείρισης και τα διοικητικά μέτρα για κάθε προστατευόμενη περιοχή, με την (εξαετή!) προθεσμία να έχει παρέλθει άπρακτη το 2012. Πολλές ακόμα υποθέσεις για μεμονωμένες περιπτώσεις διερευνώνται ή βρίσκονται ένα βήμα πριν από το εδώλιο του Ευρωδικαστηρίου. Να σημειωθεί πάντως ότι η Ελλάδα ολοκλήρωσε το 2015 (για πρώτη φορά) πρόγραμμα εποπτείας των προστατευόμενων ειδών και τύπων οικοτόπων.
Τα ζητήματα
Όσο λοιπόν ενθαρρυντική κι αν είναι η κίνηση του υπουργείου Περιβάλλοντος, υπάρχουν ορισμένα θέματα που δείχνουν να μην αντιμετωπίζονται επαρκώς, τουλάχιστον σε αυτή τη φάση. Καταρχήν, από το 1986 (πρώτο κοινοτικό χρηματοδοτικό πρόγραμμα) έως σήμερα έχουν χρηματοδοτηθεί από την Ε.Ε. περισσότερες από 100 Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες στη χώρα μας, ένα σημαντικό μέρος των οποίων με το προηγούμενο ΕΣΠΑ. Οι μελέτες αυτές, λοιπόν, βρίσκονται στα συρτάρια του ΥΠΕΝ χωρίς να έχουν εγκριθεί και το ερώτημα είναι γιατί θα πρέπει να εκπονηθούν (δηλαδή να… ξαναπληρωθούν) από την αρχή, αν δεν χρήζουν σοβαρής επικαιροποίησης.
Ένα δεύτερο ζήτημα αφορά στη θεσμική θωράκιση του νέου πλαισίου. Με την υπόθεση του Υμηττού, αλλά και το πρακτικό επεξεργασίας του σχεδίου προστασίας του Κυπαρισσιακού κόλπου, το Συμβούλιο της Επικρατείας υπέδειξε (στην πρώτη περίπτωση ως μονόδρομο, στη δεύτερη υπό προϋποθέσεις) την υποχρέωση εκπόνησης και μιας στρατηγικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΣΜΠΕ). Η εκπόνηση των ΣΜΠΕ (που δεν περιλαμβάνεται στον διαγωνισμό) θα κοστίσει ακόμα περισσότερο χρόνο και χρήμα. Η έλλειψή τους όμως ενδέχεται να καταστήσουν τα νέα πλαίσια ευάλωτα σε δικαστικές προσφυγές, εκτός εάν το ΥΠΕΝ φροντίσει διά της νομικής οδού να «ενοποιήσει» τις ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες και τις ΣΜΠΕ στην περίπτωση των προστατευόμενων περιοχών.
Ένα τρίτο ζήτημα αφορά στον ορίζοντα ολοκλήρωσης του όλου εγχειρήματος. Τα σχέδια προεδρικών διαταγμάτων πρέπει, από το νόμο, να περνούν από μια διαδικασία εκτενούς διαβούλευσης. Επομένως είναι αμφίβολο ότι το 2020 θα υπάρχει έτοιμο θεσμικό πλαίσιο. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Εθνικού Πάρκου Ολύμπου, το σχέδιο ΠΔ του οποίου δόθηκε για πρώτη φορά σε διαβούλευση το 2011, αλλά ακόμα δεν έχει θεσπιστεί.
Πάντως το ΥΠΕΝ έχει ανακοινώσει ότι επεξεργάζεται και ένα νέο σχέδιο νόμου για τις προστατευόμενες περιοχές, το οποίο θα αντιμετωπίσει μεταξύ άλλων και το μείζον ζήτημα της χρηματοδότησης των φορέων διαχείρισης.
