Έλλειψη έγκαιρης ενημέρωσης των αλλοδαπών σχετικά με την επιχείρηση απομάκρυνσής τους από τη χώρα και δέσμευσή τους με χειροπέδες χωρίς εξατομικευμένη κρίση, αλλά ταυτόχρονα μείωση των αναγκαστικών επιστροφών, διαπιστώνει ο Συνήγορος του Πολίτη σε ειδική έκθεσή του για τις επιστροφές αλλοδαπών το 2016.
Σύμφωνα με στοιχεία που παραθέτει, οι αναγκαστικές επιστροφές το 2016 ανήλθαν σε 12.998, ενώ ένα χρόνο νωρίτερα σε 17.097. Οι εθελούσιες επιστροφές παρουσίασαν αύξηση, από 3.771 το 2015 σε 6.153 το 2016.
Ωστόσο, στην έκθεση γίνεται λόγος για “αρνητικά σημεία που τείνουν να παγιωθούν στις σχετικές διαδικασίες” όπως η έλλειψη έγκαιρης ενημέρωσης των αλλοδαπών τουλάχιστον 24 ώρες πριν την επιχείρηση απομάκρυνσης και τα επιμέρους στοιχεία της, η παράλειψη έγκαιρης πρόσβασής τους σε μέσα τηλεφωνικής επικοινωνίας -ώστε να μπορούν να ειδοποιούν τους οικείους τους- και η δέσμευση, ως επί το πλείστον, με μεταλλικές χειροπέδες ως πάγια διαδικασία, χωρίς εξατομικευμένη κρίση αναγκαιότητας των μέσων δέσμευσης.
Επίσης, ο Συνήγορος του Πολίτη διαπιστώνει έπειτα από αυτοψίες σε προαναχωρησιακά κέντρα και κρατητήρια αστυνομικών διευθύνσεων τη σταθερή διοικητική χρήση των κρατητηρίων αστυνομικών τμημάτων για αλλοδαπούς προς επιστροφή σε συνθήκες έλλειψης προαυλισμού, κάτι που όπως επισημαίνει συνιστά σημαντική απόκλιση όχι μόνο από τις προδιαγραφές της Οδηγίας Επιστροφών αλλά και από τις εγγυήσεις κράτησης του Ευρωπαϊκού Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Σύμφωνα με την έκθεση, εντοπίζεται επίσης, τριπλάσιος αριθμός κρατουμένων σε προαναχωρησιακά κέντρα (1.583 κρατούμενοι τον Νοέμβριο 2016 και 504 κρατούμενοι το 2015).
Επιπλέον, αναφέρεται η διαφοροποίηση κράτησης ανάλογα με την εθνικότητα που, όπως εξηγεί η ανεξάρτητη αρχή, δημιουργεί πρόβλημα στην εξατομικευμένη κρίση επί του αιτήματος διεθνούς προστασίας, η εκ νέου κράτηση ενώ έχει εξαντληθεί στο παρελθόν το όριο των 18 μηνών, όπως και η κράτηση ακόμα και όταν δεν υφίσταται “λογικά προοπτική απομάκρυνσης” κατά την Οδηγία Επιστροφών.
Η Αρχή, τέλος, διερευνά και δύο περιστατικά επανεισδοχών, βάσει αναφοράς σύμφωνα με την οποία δεν ελήφθησαν υπόψη οι δηλώσεις βούλησης υποβολής αιτήματος ασύλου: μιας πενταμελούς οικογένειας Σύρων πολιτών, που από το χοτσπότ της Λέρου επιβιβάσθηκαν στην Κω σε αεροπλάνο επανεισδοχής προς την Τουρκία και αφετέρου έξι Ιρακινών γυναικών που κρατούνταν στην Καλαμάτα, οι οποίες εξαιρέθηκαν από την αρχικά προγραμματισμένη επανεισδοχή με παρέμβαση του Συνηγόρου μέχρι να επιλυθούν ζητήματα πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου και σε οικογενειακή επανένωση.
Η ανεξάρτητη αρχή συμμετείχε δειγματοληπτικά ως εθνικός μηχανισμός εξωτερικού ελέγχου σε ποσοστό 55% των κοινών ευρωπαϊκών πτήσεων επιστροφής. Επίσης, ήταν παρών στο 45% των ακτοπλοϊκών και αεροπορικών επιχειρήσεων επανεισδοχής από τα ελληνικά νησιά προς την Τουρκία. Όπως σημειώνει ο Συνήγορος του Πολίτη, Ανδρέας Ποττάκης “ο εξωτερικός έλεγχος από ανεξάρτητη αρχή και η διαφάνεια των αστυνομικών επιχειρήσεων αποτελούν την αναγκαία εγγύηση του κράτους δικαίου απέναντι στους κινδύνους που ενέχει για τα θεμελιώδη δικαιώματα κάθε παρόμοια διαδικασία αναγκαστικής απομάκρυνσης που συνεπιφέρει περιορισμούς στην προσωπική ελευθερία”. Την ίδια ώρα τονίζει “η θεσμική εγγύηση του εξωτερικού ελέγχου των επιχειρήσεων επιστροφής στα τέλη του 2016 μοιάζει να υποχωρεί στο επίπεδο των ευρωπαϊκών οργάνων, δεδομένου ότι ως προς τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις τείνει να μην επαφίεται σε ανεξάρτητους θεσμούς”.
