Σημαντική εξέλιξη στην υπόθεση εναντίον του Facebook για παραβίαση προσωπικών δεδομένων (Schrems κατά Facebook)

Μία σημαντική εξέλιξη έλαβε χώρα σήμερα στην υπόθεση του Αυστριακού M. Schrems κατά του Facebook Ireland, καθώς δημοσιεύθηκαν πριν λίγο οι προτάσεις του Γενικού Εισαγγελέα του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, M. Bobek.

Ο γενικός εισαγγελέας M. Bobek θεωρεί ότι ο M. Schrems δύναται να επικαλεσθεί την ιδιότητα του καταναλωτή προκειμένου να ασκήσει αγωγή κατά της Facebook Ireland ενώπιον των αυστριακών δικαστηρίων διεκδικώντας τις απαιτήσεις του που απορρέουν από την ιδιωτική χρήση λογαριασμού Facebook.

Ωστόσο, ο Γεν. Εισαγγελέας υποστηρίζει ότι δεν επιτρέπεται στον Schrems να επικαλεσθεί την ιδιότητα του καταναλωτή προκειμένου να προβάλει τις απαιτήσεις που του εκχώρησαν άλλοι καταναλωτές.

Υπενθυμίζεται ότι ο Maximilian Schrems άσκησε αγωγή κατά της Facebook Ireland ενώπιον αυστριακού δικαστηρίου, ισχυριζόμενος ότι η Facebook Ireland προσέβαλε τόσο τα δικά του δικαιώματα στην ιδιωτική ζωή και στην προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα1 όσο και επτά άλλων χρηστών του Facebook οι οποίοι του εκχώρησαν τις απαιτήσεις τους  από παρόμοιες αιτιάσεις περί προσβολής2, ανταποκρινόμενοι σε πρόσκληση που εκείνος απηύθυνε προς τούτο μέσω του διαδικτύου3. Οι εν λόγω χρήστες είναι κάτοικοι Αυστρίας, Γερμανίας και Ινδίας.

Η Facebook Ireland αμφισβητεί τη διεθνή δικαιοδοσία των αυστριακών δικαστηρίων.

Πρώτον, προβάλλει ότι ο M. Schrems δεν δύναται και εν πάση περιπτώσει δεν δύναται πλέον να θεωρείται καταναλωτής στο πλαίσιο της κύριας δίκης κατά της Facebook. Η Facebook Ireland ισχυρίζεται ότι ο M. Schrems έπαυσε να έχει την ιδιότητα του καταναλωτή λόγω της επαγγελματικής δραστηριότητας που έχει αναπτύξει σχετικά με τις απαιτήσεις του κατά της εταιρίας. Επομένως, ο Μ. Schrems δεν μπορεί να επωφεληθεί του προνομίου το οποίο αναγνωρίζει το δίκαιο της Ένωσης [Κανονισμός (ΕΚ) 44/2001] στους καταναλωτές, παρέχοντάς τους το δικαίωμα να εναγάγουν στην ημεδαπή, στον τόπο της κατοικίας τους, αλλοδαπό αντισυμβαλλόμενο. Εν πάση περιπτώσει, το γεγονός ότι ο M. Schrems δημιούργησε σελίδα Facebook σημαίνει ότι χρησιμοποιεί το Facebook για επαγγελματικούς σκοπούς. Δεύτερον, η Facebook Ireland υποστηρίζει ότι το προνόμιο της διεθνούς δικαιοδοσίας του τόπου κατοικίας του καταναλωτή είναι αυστηρώς προσωποπαγές και ουδόλως επιτρέπεται η επίκλησή του σε περίπτωση εκχώρησης απαιτήσεων.

Το Oberster Gerichtshof (Ανώτατο Δικαστήριο, Αυστρία) ζητεί από το Δικαστήριο να διευκρινίσει το προνόμιο της διεθνούς δικαιοδοσίας του τόπου κατοικίας του καταναλωτή όσον αφορά τα ανωτέρω δύο ζητήματα.

Το Oberster Gerichtshof εκθέτει το ιστορικό της διαφοράς και αναφέρει ότι ο M. Schrems εξειδικεύεται στο δίκαιο της τεχνολογίας πληροφοριών και στο δίκαιο της προστασίας δεδομένων και εκπονεί διδακτορική διατριβή με θέμα τις δικαιικές πτυχές της προστασίας δεδομένων. Χρησιμοποιεί το Facebook από το 2008. Αρχικώς, χρησιμοποιούσε το Facebook αποκλειστικώς για ιδιωτικούς σκοπούς με ψευδώνυμο. Από το 2010, χρησιμοποιεί έναν λογαριασμό Facebook με το δικό του όνομα, αναγραφόμενο με κυριλλικούς χαρακτήρες, για δραστηριότητες αμιγώς ιδιωτικής φύσεως –μεταφόρτωση φωτογραφιών, αναρτήσεις στο διαδίκτυο και συνομιλίες με χρήση της υπηρεσίας «messenger». Έχει αποκτήσει περίπου 250 «φίλους Facebook». Επιπλέον, από το 2011 διατηρεί μια σελίδα Facebook. Η σελίδα αυτή περιέχει πληροφορίες που αφορούν τις διαλέξεις που δίνει, τη συμμετοχή του σε δημόσιες συζητήσεις και τις εμφανίσεις του σε μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα βιβλία τα οποία έχει συγγράψει, τις δωρεές που συγκεντρώνει καθώς και πληροφορίες για τις δικαστικές του ενέργειες4 κατά της Facebook Ireland.

Με αντικείμενο τις συγκεκριμένες δικαστικές ενέργειες, ο M. Schrems έχει εκδώσει δύο βιβλία, έχει δώσει διαλέξεις (ενίοτε με αμοιβή), έχει καταχωρίσει πολυάριθμους ιστότοπους (ιστολόγια, διαδικτυακές συγκεντρώσεις υπογραφών για υποβολή συλλογικών αιτημάτων, εκκλήσεις να χρηματοδοτηθούν από το κοινό [crowdfunding] διαδικασίες κατά της εναγομένης), έχει λάβει διάφορες διακρίσεις και έχει συστήσει τον σύλλογο Verein zur Durchsetzung des Grundrechts auf Datenschutz. Έχει σχηματίσει ομάδα δέκα ατόμων, με πενταμελή πυρήνα, που τον υποστηρίζουν «στην εκστρατεία του κατά της Facebook».

Οι προτάσεις του Εισαγγελέα

Με τις σημερινές προτάσεις του, ο γενικός εισαγγελέας M. Bobek προτείνει στο Δικαστήριο να δώσει στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα του Oberster Gerichtshof την απάντηση ότι ένας καταναλωτής δεν παύει να έχει την ιδιότητα αυτή αν δημοσιεύει βιβλία, δίνει διαλέξεις, διαχειρίζεται ιστότοπους ή συγκεντρώνει δωρεές για τη διεκδίκηση απαιτήσεων, όσον αφορά απαιτήσεις που απορρέουν από την ιδιωτική χρήση του δικού του λογαριασμού Facebook. Επομένως, ο M. Schrems θεωρείται καταναλωτής όσον αφορά τις δικές του απαιτήσεις που απορρέουν από την ιδιωτική χρήση του δικού του λογαριασμού Facebook. Πάντως, στο Oberster Gerichtshof εναπόκειται να εξακριβώσει τα ανωτέρω πραγματικά περιστατικά.

Κατά τον γενικό εισαγγελέα, η ιδιότητα του καταναλωτή βασίζεται, κατά κανόνα, στη φύση και στον σκοπό της σύμβασης κατά τον χρόνο που αυτή συνήφθη. Η μεταγενέστερη αλλαγή χρήσης μπορεί να ληφθεί υπόψη μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Σε σύνθετες περιπτώσεις, στις οποίες η φύση και ο σκοπός μιας σύμβασης είναι τόσο ιδιωτικού όσο και επαγγελματικού χαρακτήρα, η ιδιότητα του καταναλωτή μπορεί να διατηρηθεί μόνον αν το επαγγελματικό «περιεχόμενο» δύναται να θεωρηθεί επουσιώδες. Η γνώση, η εμπειρία, η ενασχόληση με τα κοινά ή το γεγονός ότι έχει αποκτηθεί ορισμένη φήμη λόγω δικαστικών ενεργειών δεν μπορούν αυτά καθ’ εαυτά να στερήσουν από κάποιον την ιδιότητα του καταναλωτή.

Ο γενικός εισαγγελέας προτείνει στο Δικαστήριο να δώσει στο δεύτερο προδικαστικό ερώτημα του Oberster Gerichtshof την απάντηση ότι ένας καταναλωτής, ο οποίος μπορεί να εναγάγει στον τόπο της κατοικίας του τον αλλοδαπό αντισυμβαλλόμενό του, δεν δύναται να προβάλει, συγχρόνως με τις δικές του απαιτήσεις, τις ομοειδείς απαιτήσεις που του εκχώρησαν άλλοι καταναλωτές με κατοικία στο ίδιο κράτος μέλος, σε άλλα κράτη μέλη ή σε τρίτα κράτη.

Κατά τον γενικό εισαγγελέα, οι επίμαχες διατάξεις είναι σαφείς ως προς το ότι η διεθνής δικαιοδοσία του τόπου κατοικίας του καταναλωτή περιορίζεται πάντοτε σε συγκεκριμένα συμβαλλόμενα μέρη. Ως εκ τούτου, θα αντέβαινε προς τους συγκεκριμένους κανόνες να επιτραπεί σε έναν καταναλωτή να επωφεληθεί του προνομίου αυτού όσον αφορά απαιτήσεις που του εκχώρησαν άλλοι καταναλωτές απλώς και μόνο για να τις διεκδικήσει δικαστικώς. Ειδικότερα, μια τέτοιου είδους παρέκταση θα καθιστούσε δυνατή τη σώρευση απαιτήσεων ενώπιον ενός δικαστηρίου που έχει διεθνή δικαιοδοσία και, προκειμένου για συλλογικές αγωγές, την επιλογή του τόπου των ευνοϊκότερων δικαστηρίων, με την εκχώρηση όλων των απαιτήσεων σε καταναλωτή ο οποίος κατοικεί στο συγκεκριμένο κράτος. Θα μπορούσε να επιφέρει μια άνευ ορίων στοχευμένη εκχώρηση σε καταναλωτές που κατοικούν στο κράτος των δικαστηρίων με την ευνοϊκότερη νομολογία, τα μικρότερα έξοδα ή την πιο γενναιόδωρη δικαστική συνδρομή, προκαλώντας, ενδεχομένως, υπερβολική επιβάρυνση κάποιων δικαστηρίων που έχουν διεθνή δικαιοδοσία.

Ο γενικός εισαγγελέας M. Bobek δέχεται ότι η δυνατότητα να ασκηθεί συλλογική αγωγή προωθεί τον σκοπό αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας των καταναλωτών. Εξάλλου, ο επιτυχής σχεδιασμός και η ορθή εφαρμογή ενός μηχανισμού συλλογικής έννομης προστασίας μπορεί να προσφέρει περαιτέρω συστημικά οφέλη στο δικαστικό σύστημα, όπως είναι η ελαχιστοποίηση της ανάγκης για παράλληλη εκδίκαση μιας υπόθεσης. Ωστόσο, δεν εναπόκειται στο Δικαστήριο να θεμελιώσει μια τέτοια δυνατότητα συλλογικής έννομης προστασίας, αλλά συν τω χρόνω στον νομοθέτη της Ένωσης

Το πλήρες κείμενο των προτάσεων δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα CURIA κατά την ημερομηνία αναπτύξεώς τους

• 1.Ο M. Schrems ζητεί να κριθούν ανίσχυροι συγκεκριμένοι συμβατικοί όροι, να παραλειφθεί η χρησιμοποίηση δεδομένων και να του επιδικασθεί αποζημίωση. Η άσκηση της υπό κρίση αγωγής κατέστη δυνατή με την υποστήριξη μιας εταιρίας χρηματοδότησης δικών έναντι αμοιβής ίσης με το 20 % του τελικού αποτελέσματος και ενός πρακτορείου δημοσίων σχέσεων.
• 2.Με αποκλειστικό σκοπό τη δικαστική τους διεκδίκηση.
• 3.Μετά από πρόσκλησή του, περισσότερα από 25 000 άτομα έχουν εκχωρήσει στον M. Schrems τις απαιτήσεις τους κατά της Facebook Ireland μέσω των πολυάριθμων ιστοτόπων που ο ίδιος έχει καταχωρίσει. Στις 9 Απριλίου 2015, επιπλέον 50 000 άτομα ήδη βρίσκονταν σε λίστα αναμονής.
• 4.Tο 2011, o M. Schrems υπέβαλε ενώπιον της ιρλανδικής επιτροπής προστασίας δεδομένων είκοσι δύο καταγγελίες κατά της εναγομένης. Σε απάντηση των καταγγελιών αυτών, η εν λόγω επιτροπή συνέταξε έκθεση ελέγχου η οποία περιείχε συστάσεις προς την Facebook Ireland και εν συνεχεία έκθεση επανελέγχου. Τον Ιούνιο του 2013, ο M. Schrems υπέβαλε ακόμη μία καταγγελία κατά της Facebook Ireland σχετικά με το πρόγραμμα παρακολούθησης PRISM, η οποία οδήγησε στην ακύρωση της απόφασης της Επιτροπής «Safe Harbor» με απόφαση του Δικαστηρίου στην υπόθεση Schrems (C-362/14, EU:C:2015:650), βλ. ανακοινωθέν τύπου 117/15.