Aντίο στη… Νέα Ευρώπη από τις ελληνικές τράπεζες

Στην ΕΚΤ ποτέ δεν είδαν με καλό μάτι την επέκταση των ελληνικών τραπεζικών ομίλων στη… Νέα Ευρώπη, όπως συνηθίζουν να αποκαλούν οι τραπεζίτες την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων και των χωρών του πρώην ανατολικού μπλοκ.

Από την εποχή που ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ ήταν διοικητής της ευρωπαϊκής νομισματικής αρχής, αλλά και μετά τη διαδοχή του από τον Μάριο Ντράγκι, οι υπηρεσίες της μετέφεραν σε κάθε ευκαιρία στους επικεφαλής των εγχώριων τραπεζών τον προβληματισμό τους για τη διευρυμένη παρουσία τους στις μεγαλύτερες αγορές της ΝΑ Ευρώπης.

Ο βασικός λόγος που η Ευρωτράπεζα ανησυχούσε για το όλο εγχείρημα ήταν το διαφορετικό εποπτικό καθεστώς που ίσχυε σχεδόν σε κάθε χώρα στην οποία οι τράπεζές μας έκαναν… δουλειά. Το γεγονός αυτό δεν επέτρεπε την αποτελεσματική εποπτεία τους, απειλώντας τη σταθερότητα όχι μόνο του ελληνικού αλλά και του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος στην περίπτωση που ξεσπούσε μια σοβαρή κρίση.

Το επίτευγμα

Η αλήθεια είναι ότι οι έλληνες τραπεζίτες είχαν καταφέρει μέσα σε μία δεκαετία κάτι εντυπωσιακό μέσω ενός μπαράζ εξαγορών αλλά και οργανικής ανάπτυξης. Πέτυχαν να δημιουργήσουν ένα δεύτερο τραπεζικό σύστημα εκτός συνόρων, το οποίο για αρκετά χρόνια αποτελούσε μια μόνιμη πηγή εσόδων και κερδών. «Οι Ελληνες πρόλαβαν και μας πήραν τη δουλειά» ακουγόταν συχνά στα ανώτερα διοικητικά κλιμάκια των μεγαλύτερων ευρωπαϊκών πιστωτικών ιδρυμάτων.

Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους. Στα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας, οι ελληνικοί όμιλοι είχαν στήσει εκτός Ελλάδας ένα δίκτυο καταστημάτων άνω των 3.000 μονάδων, απασχολούσαν κοντά στους 40.000 εργαζομένους και είχαν χορηγήσει δάνεια που προσέγγιζαν τα 70 δισ. ευρώ.

Η αρχή του τέλους

Και αν οι ελληνικές θυγατρικές άντεξαν την επιδείνωση των μακροοικονομικών προοπτικών στην περιοχή από την παγκόσμια πιστωτική κρίση που ξέσπασε το 2007 με την κατάρρευση της Lehman Brothers στις ΗΠΑ, δεν συνέβη το ίδιο και με το δεύτερο χτύπημα που δέχθηκαν λίγα χρόνια αργότερα. Μετά τον αποκλεισμό της Ελλάδας από τις διεθνείς αγορές, το 2010, η συρρίκνωσή τους φάνταζε αναπόφευκτη.

Το πρώτο γερό χαστούκι ήρθε μετά την αποτυχία εφαρμογής του πρώτου Μνημονίου και την πολιτική αστάθεια στη χώρα την περίοδο 2010-2011, η οποία οδήγησε στο γνωστό PSI, το κούρεμα δηλαδή των ελληνικών ομολόγων.

Οι τράπεζες εν μια νυκτί έχασαν σχεδόν το σύνολο των ιδίων κεφαλαίων τους, γεγονός που σε συνδυασμό με τη ραγδαία αύξηση των «κόκκινων» δανείων λόγω ύφεσης οδήγησε στην πρώτη ανακεφαλαιοποίηση – μαμούθ, η οποία έφτασε τα 25 δισ. ευρώ για τις τράπεζες που χαρακτηρίστηκαν ως συστημικές (Alpha Bank, Eurobank, Εθνική, Τράπεζα Πειραιώς).

Το μεγαλύτερο μέρος των αυξήσεων κεφαλαίου καλύφθηκε από το πρώτο πακέτο στήριξης του κλάδου, δηλαδή με δανεικά από τις άλλες χώρες της ευρωζώνης και το ΔΝΤ. Αυτή η βοήθεια, για να μην καταρρεύσει το σύστημα, συνοδεύτηκε από ένα δεύτερο μνημόνιο που αφορούσε αποκλειστικά τις τράπεζες. Στόχος του, ο δραστικός περιορισμός των διεθνών δραστηριοτήτων, σε ποσοστό 50%, μέσω πωλήσεων θυγατρικών και προγραμμάτων περιστολής του κόστους.

Η προσπάθεια ανατροπής

Παρά την πίεση που δέχθηκαν, οι διοικήσεις των ελληνικών τραπεζών επεδίωξαν, ειδικά μετά τη δεύτερη ανακεφαλαιοποίηση τον Απρίλιο του 2014 που καλύφθηκε αποκλειστικά από ιδιώτες, να περιορίσουν όσο το δυνατόν περισσότερο τη συρρίκνωση που επέβαλαν τα πλάνα αναδιάρθρωσής τους. Ηταν επιλογή τους να παίξουν λίγο… καθυστέρηση, ώστε με την ανάκαμψη του κλάδου, εφόσον η χώρα επέστρεφε σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, να διατηρούσαν ένα «αξιοπρεπές» κομμάτι των θυγατρικών τους.

Δεν υπολόγιζαν, ωστόσο, τη νέα κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και τη στρατηγική της στις διαπραγματεύσεις με τους δανειστές. Εκείνη η περίοδος ολοκληρώθηκε με το δημοψήφισμα, το καλοκαίρι του 2015, που οδήγησε στο κλείσιμο των τραπεζών, στα capital controls και στην τρίτη μέσα σε τρία χρόνια ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών με ένα ποσό που έφτασε τα 15 δισ. ευρώ περίπου.

Η σύγκριση με το 2010

Εθνική και Τράπεζα Πειραιώς μετά την κρατική στήριξη που έλαβαν χάνουν τα πάντα, ενώ Alpha Bank και Eurobank θα διατηρήσουν συγκεκριμένες θυγατρικές, όπως έχουν συμφωνήσει με την ΕΚΤ, μια και ολοκλήρωσαν χωρίς βοήθεια τις τελευταίες αυξήσεις κεφαλαίου.

Το ΔΝΤ επιμένει πάντως για πλήρη αποχώρηση από τα Βαλκάνια. Οπως επισημαίνει σε τελευταία του έκθεση για τις εποπτικές αρχές της περιοχής, το επόμενο βήμα θα είναι να διαχειριστούν την απόσυρση των ελληνικών ομίλων.

Το Ταμείο διευκρινίζει πάντως ότι «επί του παρόντος οι ανησυχίες αφορούν μόνο ορισμένες ελληνικές τράπεζες», υπογραμμίζοντας ότι οι θυγατρικές τους έχουν δεχθεί πιέσεις τα τελευταία χρόνια από τους «πεινασμένους από ρευστότητα γονείς».

Σε σχέση με το 2010, πάντως, η σύγκριση των αριθμών με το 2010 είναι απογοητευτική για την παρουσία των ελληνικών ομίλων σε αυτές τις οικονομίες. Τα υπόλοιπα των δανείων έχουν υποχωρήσει κατά σχεδόν 60%, το δίκτυο καταστημάτων συρρικνώθηκε κατά 70%, ενώ το προσωπικό είναι μειωμένο κατά 65%.

Οι υποχρεώσεις και τα σχέδια αναδιάρθρωσης

Η λήψη κρατικής βοήθειας στην τελευταία, προ διετίας, ανακεφαλαιοποίηση του συστήματος από την Εθνική Τράπεζα και την Τράπεζα Πειραιώς σήμανε το οριστικό τέλος της διεθνούς παρουσίας τους. Από την άλλη πλευρά, Alpha Bank και Eurobank, που άντλησαν όλα τα κεφάλαια από τον ιδιωτικό τομέα, μπορούν να κρατήσουν κάποιες από τις θυγατρικές τους. Δεν υπήρξε δηλαδή τροποποίηση του αρχικού σχεδίου αναδιάρθρωσης που είχαν υπογράψει το 2013. Βέβαια εκκρεμούν τα stress tests της ερχόμενης χρονιάς.

Ως εκ τούτου μέχρι την ολοκλήρωσή τους, τίποτε δεν μπορεί να θεωρείται σίγουρο, ακόμη και για αυτές τις τράπεζες.
Η Εθνική έχασε τις ελπίδες που είχε για να κρατήσει έστω ένα μειοψηφικό ποσοστό της μοναδικής κερδοφόρου θυγατρικής της, της τουρκικής Finasbank, ενώ δεσμεύτηκε να «σκοτώσει» και όλες τις υπόλοιπες εκτός Ελλάδας θυγατρικές της. Σήμερα, στον όμιλο παραμένουν η Κύπρος, τα Σκόπια και η Αλβανία, οι οποίες αναμένεται να πουληθούν μέσα στο 2018, ενώ έχει ήδη συμφωνηθεί η μεταβίβαση των θυγατρικών σε Ρουμανία και Σερβία. Σε πλήρη αποχώρηση από τις διεθνείς αγορές υποχρεώνεται και η Τράπεζα Πειραιώς. Εχει ήδη συμφωνήσει να πουλήσει τη θυγατρική της στη Σερβία και καλείται να ρευστοποιήσει τις επενδύσεις της σε Ρουμανία, Βουλγαρία, Ουκρανία και Αλβανία. Η Alpha Bank θα διατηρήσει τις θυγατρικές σε Ρουμανία, Αλβανία και Κύπρο και η Eurobank τις δραστηριότητες σε Βουλγαρία, Σερβία και Κύπρο.