Οι πρόσφατες εξελίξεις στον Κόλπο και στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, ιδιαίτερα οι εξελίξεις στη Συρία και στο Ιράκ, έχουν επαναπροσδιορίσει την περιφερειακή στρατηγική ισορροπία. Οι πιθανές αντιδράσεις και η επίδραση στην περιφερειακή ασφάλεια θα είναι τα δύο μεγάλα ερωτήματα που θα πλαισιώσουν τις συζητήσεις μας στη διάρκεια του Διαλόγου Manama του IISS στο Μπαχρέιν τον επόμενο μήνα.
Το Ιράν αποκτά στρατηγικό πλεονέκτημα
Εκτός από τα χρόνια προβλήματα του συριακού εμφυλίου πολέμου και το Ισλαμικό Κράτος, που κυριάρχησαν στο Διάλογο της περασμένης χρονιάς, έχουμε τώρα ένα νέο επίπεδο πολυπλοκότητας. Η στρατιωτική δέσμευση του Ιράν στις συγκρούσεις με τη Συρία, το Λίβανο και το Ιράν, έχουν επεκτείνει τη στρατηγική εμβέλεια της χώρας και έχουν επαναπροσδιορίσει τη σφαίρα επιρροής της στο σημείο που η Τεχεράνη μπορεί να κυριαρχήσει στην ατζέντα εθνικής ασφάλειας. Συγκεκριμένα, η τεχνογνωσία του Ιράν στην διευκόλυνση και καθοδήγηση των συμμαχικών πολιτοφυλακών, του έχει δώσει στρατηγικό πλεονέκτημα.
Ο ιρανικός επεκτατισμός μέσω των πολιτοφυλακών και της ήπιας εξουσίας, έχει φέρει μια ισχυρή αντίδραση από τα κράτη του Κόλπου, που έχουν τόσα πολλά να φοβηθούν από μια ανερχόμενη και διεκδικητική Τεχεράνη. Έχει επίσης εγείρει την προοπτική της ιρανικής επιρροής ως τον καθοριστικό παράγοντα σε οποιαδήποτε διευθέτηση της ειρήνης στη Συρία. Ωστόσο, το Ιράν είναι πολύ μεγάλο ως αγορά και πολιτική δύναμη για να αγνοηθεί. Επομένως η διπλωματική πρόκληση και η πρόκληση της ασφάλειας που αντιμετωπίζουν οι γείτονές του συνεχίζει να θέτει όρια στις ιρανικές δραστηριότητες εκτός των συνόρων της χώρας.
Αυτή η πρόκληση φαίνεται πιο δύσκολη υπό το πρίσμα των διεθνών διαφωνιών για την πυρηνική συμφωνία για το Ιράν ή το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA) -το μόνο σημερινό παράδειγμα συγκράτησης του Ιράν με διαπραγμάτευση. Θα έχει μεγαλύτερη επιτυχία ο περιορισμός του Ιράν μέσω εξαναγκασμού και αντιπαράθεσης από αυτές τις συμφωνίες; Στη σημερινή θερμή ατμόσφαιρα, ο χώρος για διαπραγμάτευση εξαφανίζεται. Αλλά μια ανοιχτή, σε επίπεδο κράτους σύγκρουση, θα ήταν καταστροφική για την εμπιστοσύνη στην περιοχή.
Η Τουρκία και η Ρωσία βγαίνουν ισχυρότερες
Όπως το Ιράν, τη Τουρκία έχει βγει από το συριακό πόλεμο, με ενισχυμένη πολιτική ταυτότητα και ενδυναμωμένη (η απόπειρα πραξικοπήματος εναντίον του Προέδρου Erdogan έφερε το ίδιο αποτέλεσμα). Και όπως το Ιράν, η Τουρκία έχει εξασφαλίσει μια θέση στο τραπέζι όταν θα συζητηθεί το μέλλον της Συρίας. Αλλά τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα του Ιράν και της Τουρκίας δεν ευθυγραμμίζονται, και οι εντάσεις αναπόφευκτα θα κάνουν την εμφάνισή τους. Η προώθηση του συντηρητικού Ισλάμ από τον Erdogan, υποστηριζόμενη από μια παρεμβατική πολιτική και από ισχυρά κρατικά όργανα (οικονομικά, αμυντικά και θρησκευτικά) έχει καταστήσει το κράτος του μια εξελισσόμενη δύναμη περιφερειακά και κατά μήκος του ισλαμικού κόσμου.
Η επιτυχία της Ρωσίας τα τελευταία πέντε χρόνια ήταν ότι επανέφερε τον εαυτό της ως ένας “προστάτης” στη Μέση Ανατολή και μια διαμεσολαβητική δύναμη. Η χώρα έχει εξασφαλίσει λειτουργικές συμμαχίες με την Τουρκία και το Ιράν, και ο Bashar al-Assad της Συρίας χρωστάει την επιβίωσή του στη Μόσχα. Η Ρωσία έχει μια στρατιωτική παρουσία στη Συρία και μια ενεργητική διπλωματική παρουσία σε όλη την περιοχή. Δεν είναι πλέον δυνατό να προβλεφθεί μια μακροχρόνια διευθέτηση για την ασφάλεια στη Μέση Ανατολή χωρίς τη Μόσχα.
Αλλά θα γίνει η Ρωσία ένας υπεύθυνος εγγυητής ειρήνης ή μια πηγή περαιτέρω αποσταθεροποίησης; Ποιο ρόλο θα επιδιώξουν οι ΗΠΑ ή θα μείνει για αυτές, αφού οι Ρωσία, Τουρκία και Ιράν έχουν παίξει τα χαρτιά τους και έχουν πάρει τα κέρδη τους; Και με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ να έχουν την προσοχή τους σε δικές τους ανησυχίες, ποια δέσμευση θα δείξουν στον Κόλπο και στη Μέση Ανατολή;
Το Ισλαμικό Κράτος συνεχίζει να αποτελεί απειλή -και οι πολιτοφυλακές των Σιιτών έχουν ακμάσει
Το Ισλαμικό Κράτος έχει εκδιωχθεί από την επικράτειά του, αλλά δεν έχει παραιτηθεί απαραιτήτως από τις φιλοδοξίες του ή από τις ικανότητές του. Οι μαχητές του θα διασκορπιστούν στην περιοχή ή στην Ευρώπη προς αναζήτηση καταφυγίου και στόχων. Ο βαθμός συνεργασίας που απαιτείται μεταξύ των κρατών για την παρακολούθηση και τον περιορισμό της απειλής, θα είναι τουλάχιστον το ίδιο μεγάλος με αυτόν που απαιτεί η διεξαγωγή μιας κινητικής εκστρατείας. Οι νέες πιέσεις στην περιοχή θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο αυτή την κοινή συνεργασία ή να εκτρέψουν πόρους σε άλλους στόχους. Χωρίς μια σταθερή συνεργασία στην ασφάλεια, συμπεριλαμβανομένου και του Ιράκ, το Ισλαμικό Κράτος θα μπορούσε να γλιστρήσει από το δίχτυ και να ξανασχηματιστεί.
Μια ακόμη μεγαλύτερη απειλή περιφερειακής ασφάλειας μπορεί να προέλθει από τους μαχητές που είναι μέλη των σιιτικών πολιτοφυλακών, οι οποίες τώρα απολαμβάνουν μία άνευ προηγουμένου εμβέλεια από το Λίβανο μέχρι το Αφγανιστάν. Αυτές οι πολιτοφυλακές έχουν ακμάσει ως ένα ατύχημα της δυτικής εστίασης στον άμεσο κίνδυνο που αποτελούσε το Ισλαμικό Κράτος. Συνέχισαν να καθοδηγούνται από μια επαναστατική ιδεολογία και έχουν το πλεονέκτημα της ισχυρής υποστήριξης, του στρατηγικού momentum και των ακόμη πιο σκληρών μαχών. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στο Λίβανο, όπου η εγχώρια πολιτική φαίνεται να έχει διαταραχθεί από τις δυνάμεις στην περιοχή. Με τη Συρία να έχει καταστραφεί από τον πόλεμο, η αποσταθεροποίηση του Λιβάνου θα ήταν ένα μεγάλο βήμα προς τα πίσω που θα έθετε σε κίνδυνο τη σταθερότητα της Ιορδανίας και θα παρέτεινε την αγωνία του Levant.
Η κόντρα στο Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου για το Κατάρ είναι μια νέα και ανεξερεύνητη επιπλοκή, η οποία είναι τόσο μια τοπική εξουσία όσο και μια σημαντική εξάρθρωση της περιφερειακής αρχιτεκτονικής. Οι οικονομικές, χρηματοπιστωτικές και πολιτικές επιπτώσεις είναι ακόμη δύσκολο να αξιολογηθούν. Αλλά η σημασία τους θα αυξηθεί σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο εάν, όπως φαίνεται πιθανό, το πρόβλημα παραμείνει άλυτο.
ΟΙ μακροχρόνιες απειλές στην περιοχή αποτελούν τη βάση των συνεχιζόμενων στρατιωτικών συγκρούσεων. Θα επανεμφανιστούν, και θα επιδεινωθούν από τις επιδράσεις της πρόσφατης βίας. Τέτοια ζητήματα περιλαμβάνουν την τρομοκρατία, τη διάδοση τόσο συμβατικών όπλων και όπλων μαζικής καταστροφής, την τραγωδία του τεράστιου αριθμού των εκτοπισμένων, και τον κίνδυνο της οικονομικής στασιμότητας. αυτή η τρομερή σειρά προκλήσεων απαιτεί μια συλλογική και σταθερή απάντηση. Απαιτείται από όλους τους φορείς, περιφερειακούς και διεθνείς, προσοχή στην διπλωματία και στις ξένες παρεμβάσεις. Η αύξηση της περιφερειακής έντασης και μια παγκόσμια νευρικότητα για τις αλλαγές στη διεθνή τάξη, αυξάνουν ακόμη περισσότερο τη θερμοκρασία.
