Σε όλες σχεδόν τις αρχαίες πόλεις σώζονται τείχη που τις περιέβαλαν, αλλού μικρά αλλού μεγαλύτερα, αλλά παντού φτιαγμένα για να προφυλάσσουν από επιθέσεις εχθρών.
Εκτός λοιπόν απ’ τα λίγο πολύ γνωστά τόξα, βέλη, ακόντια, σπαθιά, πανοπλίες και ασπίδες ας δούμε τι άλλο χρησιμοποιήθηκε στην αρχαιότητα για μαζικότερους θανάτους.
Οι καταπέλτες ήταν μηχανές που μπορούσαν να πετάνε πέτρες, φλεγόμενα υλικά, αλλά και ακόντια και σιδερένιες μπάλες με σκοπό συνήθως την εξ’ αποστάσεως καταστροφή τειχών ή και εχθρών. Λειτουργούσαν σχεδόν σαν τεράστια τόξα με μοχλικό σύστημα.
Οι βαλλίστρες είχαν παρόμοια κατασκευή με τους καταπέλτες αλλά χρησιμοποιούντο για να πετυχαίνουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τον στόχο με ένα ή και περισσότερα ακόντια. Κατασκευαζόταν και σε φορητή μορφή σαν τόξα μεγαλύτερης ακρίβειας.
Έναν άλλο ενδιαφέρον τύπο καταπέλτη συναντάμε πρώτη φορά στην πολιορκία της Τύρου απ’ τον Μέγα Αλέξανδρο. Λεγόταν στροφαλοκαταπέλτης και μπορούσε να ρίχνει μεγάλα βέλη σε απόσταση μεγαλύτερη των 180 μέτρων.
Σοβαρή εξέλιξη στους καταπέλτες και στις βαλλίστρες προσέφερε και ο Αρχιμήδης προσπαθώντας με αυτόν τον τρόπο να προφυλάξει την πόλη που ζούσε (Συρακούσες) απ\’ τους πολιορκητές. Τελικά σκοτώθηκε στην άλωση της πόλης.
Πολιορκητικοί κριοί
Οι πολιορκητικοί κριοί ήταν μηχανές σχεδιασμένες να καταστρέφουν τείχη αλλά κυρίως να σπάνε κλειστές πύλες. Υπήρχαν από την απλούστατη μορφή του κορμού δένδρού που το μετέφερε και χειριζόταν μια ομάδα στρατιωτών, μέχρι και περίπλοκα τροχήλατα οχήματα που μετέφεραν με την δύναμη ζώων μηχανισμό και στρατό μέχρι τον στόχο.
Χελώνες«Χελώνες» ονομαζόταν ειδικά οχήματα που μετέφεραν οπλίτες ή και μηχανικούς κοντά στα πολιορκούμενα τείχη. Εκεί ανελάμβαναν συνήθως διάφορες δολιοφθορές όπως να υποσκάψουν τα τείχη δημιουργώντας υπόγεια σήραγγα. Χρειαζόταν φυσικά ιδιαίτερα καλή αντοχή στις βολές των πολιορκούμενων, όπως και επικάλυψη με δέρματα ώστε να γίνονται όσο το δυνατόν πιο άκαυστα.
Πολιορκητικοί πύργοι
Πρόκειται για ξύλινους πύργους που μεταφερόταν ή και κατασκευαζόταν δίπλα στα εχθρικά τείχη ώστε να ξεπεράσουν το πρόβλημα ύψους και να προσεγγίσουν το επίπεδο των αμυνομένων, μάλλον όχι για συνομιλίες… Ήταν συνήθως επενδυμένοι με δέρματα ώστε να είναι όσο το δυνατόν άκαυστοι και είχαν ανοίγματα ειδικά για τοξότες, για εφόδους και για χρήση καταπελτών. Το ύψος τους στις κατασκευές που χρησιμοποιούσε ο μέγας Αλέξανδρος έφτανε και τα 50 μέτρα!
Μηχανισμοί γερανών χρησιμοποιούταν πολλές φορές από τους εισβολείς για να προσεγγίσουν το ύψος των τειχών με στρατό. Εντυπωσιακότερη χρήση έκανε ο Αρχιμήδης που κατάφερνε να πιάνει τα καράβια που πολιορκούσαν την πόλη του και είτε να τα ανυψώνει ανατρέποντάς τα, είτε να τα αφήνει να ξαναπέσουν από ύψος στην θάλασσα προκαλώντας τους σοβαρές ζημιές.
Πολεμικά άρματα
Στις μάχες χρειαζόταν οχήματα με διαφορετικά χαρακτηριστικά απ\’ ότι για καθημερινή χρήση και το αποτέλεσμα ήταν μονοθέσια, διθέσια αλλά και τριθέσια πολεμικά άρματα που σερνόταν από ένα ή και περισσότερα άλογα. Συνήθως ο αρχηγός έπρεπε να μπορεί να μετακινείται με την μέγιστη ταχύτητα όταν κάτι δεν πήγαινε καλά στην μάχη.
Χρησιμοποιήθηκαν επίσης και «οχήματα μεταφοράς προσωπικού» που προσέφεραν κάλυψη στους επιτιθέμενους μέχρι να φτάσουν σε επιθυμητή για την μάχη απόσταση αποφεύγοντας τις βολές των εχθρών.
Γνωστά έμειναν στην ιστορία και τα δρεπανηφόρα άρματα, περσικά κυρίως, που είχαν στερεωμένα στις ρόδες τους μακριά σίδερα κοφτερά σαν σπαθιά, ώστε όχι μόνο να είναι απρόσιτα απ’ τους εχθρούς αλλά και καταστροφικά για τους παρακείμενους.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν κάποια αιγυπτιακά άρματα που ήταν εφοδιασμένα με μεταλλικά ελατήρια στην ανάρτηση των τροχών τους, αλλά και με ειδικό τρόπο στερέωσης του άξονά τους στο αμάξωμα με δερμάτινα λουριά, για να πετυχαίνουν την καλύτερη δυνατή ευστάθεια σε μεγάλη ταχύτητα. Σε ένα τάφο στις Θήβες βρέθηκε μάλιστα και σε τοιχογραφία αναπαράσταση γραμμής παραγωγής τέτοιων αρμάτων από εξειδικευμένους τεχνίτες!
Πολεμικά πλοία
Ειδικά ναυπηγημένα πλοία εξυπηρετούσαν ανάγκες μάχης. Τα περισσότερα κινούταν με την δύναμη κωπηλατών και χρησιμοποιούσαν τα πανιά για εκτός μάχης βοηθητικές μετακινήσεις. Η τριήρης π.χ. είχε στο πρόσθιο μέρος μεταλλικό έμβολο με το οποίο έπληττε τα εχθρικά πλοία. Εκτός από τις τριήρεις που ήταν σχεδιασμένες για να εμβολίζουν τα αντίπαλα πλοία υπήρχαν και άλλα πλοία σχεδιασμένα για μάχες. Το πρώτο “βομβαρδιστικό” θα μπορούσαμε να πούμε πλοίο ήταν εξοπλισμένο με ανάλογα διασκευασμένους καταπέλτες.
Ο στόλος των Συρακουσών είχε εξοπλισθεί με ειδικά διασκευασμένους καταπέλτες μιας και ο τύραννος των Συρακουσών Διονύσιος ο πρεσβύτερος, παράγγειλε την βελτίωση των καταπελτών που ήταν διαθέσιμοι μέχρι τότε και εξόπλισε μ’ αυτούς τα πλοία του. Αυτό του έδωσε σημαντική ναυτική υπεροχή στην Μεσόγειο για μεγάλο χρονικό διάστημα. ‘Αλλα πλοία είχαν διασκευαστεί σε πλωτούς πολιορκητικούς πύργους για πολιορκία παραθαλάσσιων τειχών.
Πλωτές γέφυρες
Ο στρατός χρειαζόταν συχνά γρήγορο τρόπο διάβασης ποταμών. Ο μέγας Αλέξανδρος αναφέρεται ότι είχε κατάλληλο τεχνικό προσωπικό ώστε μπορούσε εύκολα να κατασκευάσει πλωτές «λεμβόζευκτες» γέφυρες, όπως έκανε για παράδειγμα στον Ινδό ποταμό στην περιοχή του σημερινού Οχίντ το 326 π.Χ.
Πρώτος ο Αρχιμήδης, βασιζόμενος στην δύναμη συμπίεσης του ατμού, κατασκεύασε εκτός από βαρούλκο κι ένα κανόνι. Απελευθερώνοντας απότομα τον συμπιεσμένο ατμό μέσα σε μια κατάλληλα διαμορφωμένη σωλήνα κατάφερνε να ρίχνει με αυτή μεταλλικά βλήματα σε αρκετά μεγάλες αποστάσεις περίπου 400 μέτρων. Οι διαστάσεις του ατμο-κανονιού ήταν αρκετά μικρές και για φορητή χρήση. Εντύπωση προκαλεί πώς και δεν εξαπλώθηκε απ’ τον στρατό μια τέτοια χρήση…
Πολύ αργότερα (νομίζω το 1453 κατά την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης) τα κανόνια ξαναεμφανίζονται, με πυρίτιδα πια, ακόμα πιο καταστροφικά.
Τα πλέον γνωστά δούλευαν με το περίφημο «υγρό πύρ» που αν και έγινε γνωστό απ’ τους βυζαντινούς πιθανό να ήταν πολύ παλαιότερο. Υπήρχαν διάφορες παραλλαγές στα μεγέθη που χρησιμοποιήθηκαν. Υπήρχαν μικρά φορητά ατομικά μοντέλα αλλά και μεγάλα με διπλή αντλία που χειριζόταν ομάδα στρατιωτών.
Η συνταγή για το υγρό πύρ λέγεται ότι κρατήθηκε τόσο καλά κρυμμένη σαν στρατιωτικό απόρρητο που τελικά χάθηκε. Προφανώς περιείχε αρκετά εύφλεκτα υλικά και ίσως σε μεταγενέστερη μορφή και πετρελαιοειδή. (Το πετρέλαιο δεν είναι σύγχρονη ανακάλυψη, οι αρχαίοι αλχημιστές το ανέφεραν σαν «λάδι της πέτρας» και υπάρχουν και άλλες αναφορές. Το ίδιο ισχύει φυσικά για το θειάφι που εξάγεται εύκολα από θειούχα ορυκτά και το νίτρο που μπορεί να εξαχθεί σε μια πρωτόγονη ακάθαρτη μορφή από στάχτες.)
Σε ανάγλυφες παραστάσεις βωμού στην Πέργαμο απεικονίζεται η Εκάτη και η Φοίβη να κρατούν όπλο σαν σωλήνα με φλόγα στο μπροστινό του μέρος και να βάλουν εναντίων Γίγαντα. Κάτι σαν το σύγχρονο «μπαζούκα»! Τα ανάγλυφα αυτά βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο του Βερολίνου.
Παρόμοια συσκευή που λειτουργούσε σαν φλογοβόλο ξανασυναντάμε αρκετά αργότερα κοντά στο 1600 μ.Χ. στην Αραβική χερσόνησο. Ήταν κατασκευασμένο από δύο παράλληλους σωλήνες, ο ένας περιείχε το εύφλεκτο υγρό και ο δεύτερος λειτουργούσε σαν αντλία. Αντλούσε υγρό από τον κάτω σωλήνα και το εκτόξευε διαμέσω της αναμμένης φλόγας στο μπροστινό στόμιο. Υπολογίζεται ότι το όπλο είχε εμβέλεια 10 μέτρων τουλάχιστον αλλά και αυτονομία περίπου 10 βολών. Παρόμοια όπλα λέγεται ότι χρησιμοποιήθηκαν αρκετά παλιότερα και από τους βυζαντινούς με το υγρό πυρ.
Μία από τις τελευταίες αναφορές χρήσεως για το υγρό πυρ, είναι όταν το 1016 ο Βασίλειος Βουλγαροκτόνος έβαλε «εκρηκτικά» στα θεμέλια του κάστρου της Χρυσής έξω από την Έδεσσα για να εξαναγκάσει τους πολιορκούμενους Βούλγαρους να παραδοθούν.
Συγκεντρωτικά κάτοπτρα
Τα γνωστά κάτοπτρα πρωτο-χρησιμοποιήθηκαν από τον Αρχιμήδη για την πυρπόληση εξ\’ αποστάσεως του εχθρικού στόλου με συγκεντρωμένη από πολλά κάτοπτρα ηλιακή ενέργεια, αλλά τα συναντάμε και σε αντίστοιχη απόκρουση ναυτικής πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης στην Βυζαντινή περίοδο.
Η γνώση της πυρίτιδας είναι αρκετά παλιά. Σχεδόν στο 1200 μ.Χ. οι Κινέζοι είχαν αρχίσει να την χρησιμοποιούν τόσο σε πυροτεχνήματα και ρουκέτες όσο και σε πολεμικές επιχειρήσεις σαν εκρηκτικό.
Τα Κινέζικα «ρουκετοβόλα» με χωρητικότητα από 40 μέχρι 100 πολεμικά βέλη, μπορεί να χρησιμοποιήθηκαν από το 1232 μ.Χ. Όπως διακρίνουμε και στην φωτογραφία είχαν και φορητά μοντέλα ώστε να μπορεί να τα χειρισθεί και ένα άτομο μόνο του. Αυτές οι «ρουκέτες» λέγεται ότι είχαν απόσταση βολής 120 μέτρα.
Αντίθετα στην καταστροφική δύναμη του πολέμου οι Έλληνες κατάφεραν να αντιτάξουν την λογική με τις αμφικτυονίες στις οποίες συμμετείχαν όλοι οι έλληνες 12 ελληνικά φύλα, Ιλλυριοί, Πελασγοί, Ίωνες, Δωριείς, Θεσσαλοί, Αθηναίοι, Σπαρτιάτες κλπ.
Από το 1450 π.Χ. κατάφεραν να βρουν κοινό πλαίσιο συμφωνίας ακόμη και για τους μεταξύ τους πολέμους! Απαγόρευσαν τις ολοκληρωτικές καταστροφές των αντιπάλων όσο και έργων υποδομής όπως το δίκτυο υδρεύσεως.
Στην αρχαία Ελλάδα μέγιστη ποινή δεν ήταν η φυλάκιση αλλά η εξορία του πολίτη απ’ την πατρίδα του!
Εδώ χρειάζεται μια παρατήρηση θαυμασμού για την εφευρετικότητα του ανθρώπου στις μηχανές πολέμου και τρόπους βασανισμού. Οι Αρχαίοι Έλληνες, οι Ινδιάνοι της Κεντρικής Αμερικής και άλλες φυλές μετέθεταν την βία εκτονώνοντάς την σε αγωνίσματα στίβου, εικονικούς πολέμους, πάλη αλλά και αθλήματα όπως το μπάσκετ (εφεύρεση των Ινδιάνων).
