Ο Κεκαυμένος ήταν ένας βυζαντινός επαρχιώτης αριστοκράτης που είχε διατελέσει στρατηγός του θέματος Ελλάδος και που κατοικούσε στη Λάρισα και, γύρω στο 1075, έγραψε το Στρατηγικόν, ένα βιβλίο με πρακτικές στρατηγικές και κοινωνικές συμβουλές για τα παιδιά του. Ο παππούς του Κατακαλών Κεκαυμένος είχε επίσης υπάρξει Στρατηγός του Θέματος Ελλάδος, όταν η πρωτεύουσα του θέματος ήταν στην Λάρισα (αργότερα μεταφέρθηκε στη Θήβα). Κάπου αναφέρει ότι όσο ήταν στρατηγός στην Λάρισα ο παππούς του Κατακαλών, ο Βούλγαρος «τύραννος» Σαμουήλ δεν μπορούσε να κατακτήσει την πόλη, η οποία όμως έπεσε μόλις η στρατηγία πέρασε σε κάποιον άλλο. Αλλού, αναφέρει τον παππού εκ μητρός του Δημήτριο Πολεμάρχιο(interpretatio graeca του σλαβικού τίτλου Βοεβόδας ; ), ο οποίος πολέμησε με τον Σαμουήλ εναντίον των οχυρωμένων Ρωμαίων στα Σέρβια της Βουλγαρίας (τα σημερινά Σέρβια Κοζάνης) αν και αργότερα έλαβε τα αξιώματα του Πατρικίου και του Μυστικού από τον Βασίλειο Β΄, όταν επήλθε η ειρήνη (κατάκτηση της Βουλγαρίας). Ο Κεκαυμένος δηλώνει ότι δεν είχε λάβει «ελληνική παιδεία σε κάποια σχολή» και, για το λόγο αυτό, ο λόγος του είναι λιτός. Όπως θα φανεί, πρέπει να γνώριζε την Βουλγαρική γλώσσα (τὴν τῶν Βουλγάρων διάλεκτον), γιατί αποδίδει στα βουλγαρικά ορισμένους ελληνικούς όρους (λ.χ. στρατηγός = τζελνικός = čelnik, σλαβική λέξη από την οποία προέρχεται η λέξη τσέλιγκας = αρχιποιμένας, βογάτος = πλούσιος = θεοειδής, bogat, bog, γλινοειδής τόπος = ελώδης, λασπώδης ~ glina). Χρησιμοποιεί δύο ενδιαφέρουσες ξένες λέξεις: το βλαχο-αλβανικό κατούνα = στρατοπέδευση και το παράγωγο ρήμα κατουνεύω = στρατοπεδεύω και το μυστήριο τουρκικό κουλάς = πύργος (τουρκικό kule , απώτερης αραβικής καταγωγής). Λέω μυστήριο διότι δεν πρόλαβαν να φανούν οι Σελτζούκοι Τούρκοι στην Μικρά Ασία (η μάχη του Μαντζικέρτ έγινε το 1071) και βλέπουμε έναν Ελλαδίτη να χρησιμοποιεί τον τουρκικό όρο (αν ο δανεισμός ήταν κατευθείαν από την αραβική τότε θα ήταν **καλάς). Όπως είναι ευλόγητο, για έναν κάτοικο Λαρίσης, οι Βλάχοι και οι Βούλγαροι ήταν πρακτικά καθημερινό θέαμα και ο Κεκαυμένος περιγράφει πολλές μάχες Ρωμαίων και Βουλγάρων, όπως περιγράφει την επανάσταση των Βλάχων το 1066, ως αντίδραση στην υπερφορολογία της Κωνσταντινουπόλεως και τον ρόλο του πεθερού του Δελφινά Νικουλίτσα.
ΚΕΚΑΥΜΕΝΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΝ-cecaumeni-strategicon-kekaumenos
Ας δούμε μαζί λοιπόν τι πληροφορίες κερδίζουμε διαβάζοντας το Στρατηγικόν. Πρώτα πρώτα όμως, τα λόγια του Michael Angold και του Αντώνη Καλδέλλη για τον Κεκαυμένο.
Ο Michael Angold γράφει πως αν και παραδέχεται ότι δεν είχε λάβει «ελληνική παιδεία», ο Κεκαυμένος ήταν πολύ πιο μορφωμένος από τον αντίστοιχο σύγχρονό του επαρχιακό στρατιωτικό αριστοκράτη στην Γαλλία που δεν ήξερε ούτε ανάγνωση και έβαζε τους παπάδες να του διαβάζουν τις επιστολές.
Ο δε Καλδέλλης, από την άλλη, μας πληροφορεί ότι ο Κεκαυμένος δεν είχε το παραμικρό κόμπλεξ στο να παραδεκτεί ότι είχε προγόνους που είχαν συμμαχήσει με εχθρούς του Βυζαντινού Βασιλέα εναντίον του τελευταίου. Ο παππούς του Δημήτριος Πολεμάρχιος είχε πολεμήσει με τον Τσάρο Σαμουήλ εναντίον του Βασιλείου Β΄, ενώ ο παππούς του Κατακαλών Κεκαυμένος πριν γίνει στρατηγός Ελλάδος, ήταν ανεξάρτητος τοπάρχης στα Αρμενικά εδάφη και «εχθρός της Ρωμανίας».
Α) Ταυτότητα:
Ο Κεκαυμένος είναι προϊόν του τόπου του και της εποχής του. Μεγαλώνοντας στο επαρχιακό θέμα Ελλάδος του 11ου αιώνα, είναι λογικό ότι δεν θα μπορούσε να έχει την «ελληνική παιδεία» του σχεδόν σύγχρονού του Μιχαήλ Ψελλού. Η ταυτότητά του είναι αυτή του τυπικού Χριστιανού Ρωμαίου που έφτασε να είναι στρατηγός θέματος. Ο λαός του είναι οι Ρωμαίοι και το κράτος του η Ρωμανία. Ενώ χρησιμοποιεί πολλές φορές τον όρο «Ἑλλάς» για το θέμα του, τον όρο «Ἑλλην» τον χρησιμοποιεί ἅπαξ, για να προσδιορίσει τον Ρωμαίο εκατόνταρχο Κορνήλιο που, αν και ειδωλολάτρης, φιλοξένησε τον Χριστό στο σπίτι του και έγινε ο πρώτος ειδωλολάτρης που βαπτίστηκε Χριστιανός. Έχει ενδιαφέρον ότι ο Κεκαυμένος χαρακτηρίζει τον ελληνόφωνο Ρωμαίο ιστορικό και Ύπατο Δίωνα Κάσσιο από την Νίκαια της Βιθυνίας ως τον «Ρωμαίο Δίωνα». Γενικώς δεν ενδιαφέρεται να ξεχωρίσει ποιος γνωστός αρχαίος ήταν εθνοτικά Έλληνας ή βάρβαρος. Ο Πύρρος χαρακτηρίζεται «Ἡπειρώτης» και ο Αννίβας («Ἁνιβάλ») «Καρχηδόνιος», με τους Ασιατικό Σκιπίωνα και Βελησάριο («Βουλησάριος) να ακολουθούν χωρίς προσδιορισμό, προφανώς επειδή όλοι ήξεραν ότι ήταν Ρωμαίοι.
