Πού μπορεί να ασκήσει αγωγή εταιρεία που υπέστη δυσφήμιση μέσω διαδικτύου; (Δικαστήριο ΕΕ)

Με την απόφασή του που δημοσιεύθηκε στις 17-10-2017, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποφαίνεται ότι νομικό πρόσωπο το οποίο προβάλλει ότι τα δικαιώματά του προσωπικότητας έχουν προσβληθεί λόγω της δημοσιεύσεως στο διαδίκτυο αναληθών περί αυτού στοιχείων και λόγω της μη διαγραφής σχολίων που το αφορούν δύναται να ασκήσει, δυνάμει του άρθρου 7 σημείο του κανονισμού (ΕΕ) 1215/2012 (Κανονισμός Βρυξέλλες Ιbis) για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, ενώπιον των δικαστηρίων του κράτους στο οποίο βρίσκεται το κέντρο των συμφερόντων του αγωγή με αίτημα τη διόρθωση των εν λόγω στοιχείων, τη διαγραφή των εν λόγω σχολίων και την αποκατάσταση της συνολικής ζημίας που υπέστη.

Επιπλέον, σύμφωνα με το ΔΕΕ, όταν το οικείο νομικό πρόσωπο ασκεί το μεγαλύτερο μέρος των δραστηριοτήτων του σε κράτος μέλος άλλο από εκείνο στο οποίο έχει την καταστατική του έδρα, δύναται να εναγάγει τον φερόμενο ως αυτουργό της προσβολής, βάσει του τόπου επελεύσεως της ζημίας, σε αυτό το άλλο κράτος μέλος.

Ωστόσο, όπως επισημαίνει το ΔΕΕ, στην περίπτωση που δεν προκύπτει από τα στοιχεία που το επιληφθέν εθνικό δικαστήριο καλείται να εκτιμήσει στο στάδιο της εξετάσεως της δικαιοδοσίας του ότι η οικονομική δραστηριότητα του νομικού προσώπου υπερτερεί σε ορισμένο κράτος μέλος, με αποτέλεσμα να μην δύναται να προσδιορισθεί το κέντρο των συμφερόντων του νομικού προσώπου που υποστηρίζει ότι τα δικαιώματά του προσωπικότητας έχουν προσβληθεί, το εν λόγω πρόσωπο δεν μπορεί να επωφεληθεί της ως άνω δυνατότητας άσκησης αγωγής, προκειμένου να λάβει συνολική αποζημίωση.

Ιστορικό της υπόθεσης

Η Bolagsupplysningen OÜ είναι εταιρία με έδρα το Ταλίν (Εσθονία), η οποία ασκεί επιχειρηματική δραστηριότητα κατά κύριο λόγο στη Σουηδία. Μπήκε σε μαύρη λίστα στον ιστότοπο της Svensk Handel AB, μιας σουηδικής ομοσπονδίας εμπορίου, με την κατηγορία ότι «ψεύδεται και εξαπατά». Σε απάντηση, αναρτήθηκαν στον ιστότοπο περισσότερα από 1.000 σχόλια. Η εταιρία κινήθηκε δικαστικώς κατά της σουηδικής ομοσπονδίας εμπορίου στην Εσθονία. Ζήτησε από εσθονικό δικαστήριο να διατάξει την αφαίρεση του ονόματός της από τη μαύρη λίστα και τη διαγραφή των σχολίων από τον ιστότοπο. Ζήτησε επίσης να της επιδικαστεί το ποσό των 56.634,99 ευρώ προς αποκατάσταση της ζημίας που προκλήθηκε στην επιχειρηματική της δραστηριότητα.

Στο πλαίσιο αίτησης αναίρεσης ενώπιον του Riigikohus (Ανωτάτου Δικαστηρίου, Εσθονία), ανακύπτει το ζήτημα αν τα εσθονικά δικαστήρια έχουν, βάσει του δικαίου της Ένωσης, ήτοι του κανονισμού (ΕΕ) 1215/2012, διεθνή δικαιοδοσία προς εκδίκαση της υπόθεσης. Γενικότερα, το Δικαστήριο καλείται να αποσαφηνίσει τους κανόνες διεθνούς δικαιοδοσίας επί διαφορών σχετικών με προσβολή της φήμης μέσω δημοσίευσης στο διαδίκτυο.

Κατά το δίκαιο της Ένωσης, ο γενικός κανόνας διεθνούς δικαιοδοσίας προβλέπει ότι η αγωγή ασκείται στον τόπο της κατοικίας του εναγομένου, όπερ θα σήμαινε, εν προκειμένω, στη Σουηδία1. Εντούτοις, η Bolagsupplysningen OÜ επικαλείται μια εξαίρεση από τον κανόνα, βάσει της οποίας επιτρέπεται η άσκηση της αγωγής στον τόπο όπου επήλθε ή ενδέχεται να επέλθει το ζημιογόνο γεγονός2. Πρόκειται για ειδική δωσιδικία.

Κατά το παρελθόν, το Δικαστήριο έχει αποφανθεί ότι, όταν ο ενάγων είναι φυσικό πρόσωπο, ο τόπος όπου επήλθε ή ενδέχεται να επέλθει το ζημιογόνο γεγονός είναι το κράτος στο οποίο το φυσικό αυτό πρόσωπο έχει το «κέντρο των συμφερόντων» του3. Η ειδική δωσιδικία του κέντρου των συμφερόντων παρέχει στον ενάγοντα τη δυνατότητα να προβάλει ενώπιον των δικαστηρίων ενός και μόνον κράτους μέλους αξίωση προς αποκατάσταση της ζημίας ή της βλάβης που υπέστη σε όλα τα άλλα κράτη μέλη. Ειδάλλως, θα έπρεπε να προσφύγει ενώπιον των δικαστηρίων του κάθε κράτους μέλους χωριστά.

Η Bolagsupplysningen OÜ ζητεί από το εσθονικό δικαστήριο να εφαρμόσει την ειδική δωσιδικία του κέντρου των συμφερόντων στην περίπτωση νομικού προσώπου. Η Bolagsupplysningen OÜ υποστηρίζει ότι το κέντρο των συμφερόντων της βρίσκεται στην Εσθονία. Στηρίζεται στο γεγονός ότι τόσο η διοίκηση όσο και τα τμήματα οικονομικού, λογιστηρίου, επιχειρηματικής ανάπτυξης και προσωπικού της εταιρίας εδρεύουν στο συγκεκριμένο κράτος μέλος, ενώ τα έσοδά της μεταφέρονται εκεί από τη Σουηδία.

Απόφαση του Δικαστηρίου

Με τη δημοσιευθείσα αυτή απόφασή του, το Δικαστήριο επισημαίνει, καταρχάς, υπενθυμίζοντας τη νομολογία του4, ότι λαμβανομένου υπόψη και του γράμματος του κανονισμού (ΕΕ) 1215/20125 ο κανόνας της ειδικής δωσιδικίας σε ενοχές εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας που περιέχεται στο άρθρο 7 σημείο 2 του εν λόγω κανονισμού, στηρίζεται στην ύπαρξη ιδιαιτέρως στενού συνδέσμου μεταξύ της διαφοράς και των δικαστηρίων του τόπου στον οποίο συνέβη ή ενδέχεται να συμβεί το ζημιογόνο γεγονός, βάσει του οποίου δικαιολογείται η διεθνής δικαιοδοσία των δικαστηρίων αυτών για λόγους εύρυθμης λειτουργίας της δικαιοσύνης και αποτελεσματικής οργανώσεως της δίκης.

Μάλιστα, το Δικαστήριο τονίζει ότι η έκφραση «τόπος όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός» δηλώνει τόσο τον τόπο όπου συνέβη το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός, όσο και τον τόπο όπου επήλθε η ζημία, καθώς και οι δύο αυτοί τόποι μπορούν, αναλόγως των περιστάσεων, να παράσχουν ιδιαιτέρως χρήσιμα στοιχεία όσον αφορά τη διεξαγωγή της αποδεικτικής διαδικασίας και την οργάνωση της δίκης.

Επιπλέον, βασιζόμενο στην ίδια ως άνω νομολογία του, το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι, όσον αφορά το διαδίκτυο, έχει αποφανθεί ότι, σε περίπτωση προβαλλόμενης προσβολής του δικαιώματος της προσωπικότητας, το πρόσωπο που θεωρεί ότι θίγεται λόγω πληροφοριών που δημοσιεύθηκαν στο Διαδίκτυο έχει την ευχέρεια να ασκήσει αγωγή με αίτημα την επιδίκαση χρηματικής ικανοποιήσεως για το σύνολο της προκληθείσας ζημίας ενώπιον των δικαστηρίων του κράτους μέλους στο οποίο βρίσκεται το κέντρο των συμφερόντων του.

Κατά το Δικαστήριο, αναφορικά με πληροφορίες που δημοσιεύθηκαν στο Διαδίκτυο, η προβαλλόμενη προσβολή πράγματι γίνεται κυρίως αισθητή στο κέντρο των συμφερόντων του θιγομένου προσώπου, δεδομένης της φήμης της οποίας χαίρει στον συγκεκριμένο τόπο. Επομένως, με το κριτήριο του «κέντρου των συμφερόντων του παθόντος» νοείται ο τόπος στον οποίον, καταρχήν, επέρχεται κατά κύριο λόγο η βλάβη που προξενείται από διαδικτυακές πληροφορίες, υπό την έννοια του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού (ΕΕ) 1215/2012.

Το Δικαστήριο εκτιμά πως το κριτήριο του κέντρου των συμφερόντων του θιγομένου είναι σύμφωνο προς τον σκοπό της προβλεψιμότητας της διεθνούς δικαιοδοσίας, καθόσον παρέχει ταυτοχρόνως στον μεν ενάγοντα τη δυνατότητα να προσδιορίζει ευχερώς το δικαστήριο ενώπιον του οποίου μπορεί να ασκήσει αγωγή, στον δε εναγόμενο τη δυνατότητα να προβλέπει ευλόγως το δικαστήριο ενώπιον του οποίου μπορεί να εναχθεί.

Επιπλέον, το Δικαστήριο παρατηρεί, αφενός, ότι η υλική ή άυλη φύση της βλάβης δεν επηρεάζει τον προσδιορισμό του κέντρου των συμφερόντων ως τόπου στον οποίον δύνανται να εκτιμηθούν καλύτερα από το δικαστήριο η πραγματική επίδραση ενός δημοσιεύματος στο διαδίκτυο και ο επιβλαβής ή μη χαρακτήρας του. Αφετέρου, δεδομένου ότι η δυνατότητα ενός προσώπου που εκτιμά ότι έχει ζημιωθεί να ασκήσει αγωγή ενώπιον των δικαστηρίων του κράτους μέλους στο οποίο βρίσκεται το κέντρο των συμφερόντων του για το σύνολο της ζημίας που ισχυρίζεται ότι έχει υποστεί δικαιολογείται για λόγους ορθής απονομής της δικαιοσύνης και όχι για να προστατευθεί ειδικώς ο ενάγων, δεν είναι κρίσιμο το στοιχείο εάν ο ενάγων είναι φυσικό ή νομικό πρόσωπο.

Στη συνέχεια, το Δικαστήριο υπογραμμίζει ότι για να προσδιορισθεί το κέντρο των συμφερόντων ενός νομικού προσώπου, το οποίο ασκεί οικονομική δραστηριότητα, όπως η ενάγουσα στην υπόθεση της κύριας δίκης, ως κέντρο των συμφερόντων του πρέπει να νοείται ο τόπος στον οποίο είναι περισσότερο εδραιωμένη η εμπορική του φήμη και, επομένως, το κέντρο αυτό πρέπει να προσδιορίζεται με κριτήριο τον τόπο όπου το νομικό πρόσωπο ασκεί κατά κύριο λόγο την οικονομική του δραστηριότητα. Αντίθετα, το πού βρίσκεται η καταστατική έδρα δεν είναι, καθεαυτό, καθοριστικό κριτήριο στο πλαίσιο τέτοιας αναλύσεως.

Κατά συνέπεια, σύμφωνα με το Δικαστήριο, όταν, όπως στην υπόθεση της κύριας δίκης, το οικείο νομικό πρόσωπο ασκεί το μεγαλύτερο μέρος των δραστηριοτήτων του σε κράτος μέλος άλλο από εκείνο στο οποίο έχει την καταστατική του έδρα, τεκμαίρεται ότι η εμπορική φήμη του εν λόγω νομικού προσώπου, η οποία δύναται να επηρεαστεί από το επίμαχο δημοσίευμα, είναι πιο σημαντική στο εν λόγω κράτος μέλος απ’ ό,τι σε οποιοδήποτε άλλο κράτος και ότι, κατά συνέπεια, ενδεχόμενη προσβολή αυτής της φήμης θα γινόταν εντονότερα αισθητή εντός του κράτους αυτού. Έτσι, τα δικαστήρια του εν λόγω κράτους μέλους είναι καταλληλότερα να εκτιμήσουν την ύπαρξη και την ενδεχόμενη έκταση αυτής της προβαλλόμενης προσβολής και τούτο κατά μείζονα λόγο αφού, εν προκειμένω, αυτή προέκυψε από τη δημοσίευση στοιχείων και σχολίων, που φέρονται ως αναληθή ή συκοφαντικά, σε επαγγελματικό ιστότοπο του οποίου η διαχείριση γίνεται στο κράτος μέλος στο οποίο το οικείο νομικό πρόσωπο ασκεί το μεγαλύτερο μέρος των δραστηριοτήτων του και τα οποία, δεδομένης της γλώσσας στην οποία είναι διατυπωμένα τα στοιχεία και τα σχόλια, πρόκειται να γίνουν κατανοητά, κατά κύριο λόγο, από πρόσωπα τα οποία διαβιούν σε αυτό το κράτος μέλος.

Ωστόσο, το Δικαστήριο διευκρινίζει πως στην περίπτωση που δεν προκύπτει από τα στοιχεία που το δικαστήριο καλείται να εκτιμήσει στο στάδιο της εξετάσεως της δικαιοδοσίας του ότι η οικονομική δραστηριότητα του νομικού προσώπου υπερτερεί σε ορισμένο κράτος μέλος, με αποτέλεσμα να μην δύναται να προσδιορισθεί το κέντρο των συμφερόντων του νομικού προσώπου που υποστηρίζει ότι τα δικαιώματά του προσωπικότητας έχουν προσβληθεί, το εν λόγω πρόσωπο δεν μπορεί να επωφεληθεί του δικαιώματος να εναγάγει, δυνάμει του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, τον φερόμενο ως αυτουργό αυτής της προσβολής, βάσει του τόπου επελεύσεως της ζημίας, προκειμένου να λάβει συνολική αποζημίωση.

Το Δικαστήριο, έτσι, καταλήγει ότι νομικό πρόσωπο το οποίο προβάλλει ότι τα δικαιώματά του προσωπικότητας έχουν προσβληθεί λόγω της δημοσιεύσεως στο διαδίκτυο αναληθών περί αυτού στοιχείων και λόγω της μη διαγραφής σχολίων που το αφορούν δύναται να ασκήσει ενώπιον των δικαστηρίων του κράτους στο οποίο βρίσκεται το κέντρο των συμφερόντων του αγωγή με αίτημα τη διόρθωση των εν λόγω στοιχείων, τη διαγραφή των εν λόγω σχολίων και την αποκατάσταση της συνολικής ζημίας που υπέστη. Όταν, δε, το οικείο νομικό πρόσωπο ασκεί το μεγαλύτερο μέρος των δραστηριοτήτων του σε κράτος μέλος άλλο από εκείνο στο οποίο έχει την καταστατική του έδρα, δύναται να εναγάγει τον φερόμενο ως αυτουργό της προσβολής, βάσει του τόπου επελεύσεως της ζημίας, σε αυτό το άλλο κράτος μέλος.

Το πλήρες κείμενο της απόφασης είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα CURIA

• 1.Άρθρο 2, παράγραφος 1, του κανονισμού (ΕΚ) 44/2001 για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (Κανονισμός Βρυξέλλες Ι)
• 2.Άρθρο 7, παράγραφος 2, στο τμήμα 2 του κεφαλαίου ΙΙ του κανονισμού (ΕΕ) 1215/2012
• 3.Απόφαση C-509/09 eDate Advergmtising
• 4.Προαναφερθείσα απόφαση eDate Advertising
• 5.Αιτιολογική σκέψη 16 του κανονισμού (ΕΕ) 1215/2012