Με αφορμή το άρθρο μας «Η κρίσιμη μεταβίβαση των οικογενειακών επιχειρήσεων στην επόμενη γενιά» (Καθημερινή της Κυριακής, 30 Οκτωβρίου 2017), έχουμε λάβει στην ASnetwork πολλά ερωτήματα για το θέμα της γονικής παροχής μετοχών και ιδιαίτερα για τον τρόπο μείωσης του σχετικού φόρου.
Πρέπει να διευκρινιστεί ότι για μεταβιβάσεις, από φυσικά πρόσωπα, μετοχών μη εισηγμένων εταιρειών εξ επαχθούς αιτίας (π.χ. πώληση), η υπεραξία για την επιβολή φόρου υπολογίζεται πλέον με διαφορετικό τρόπο από ό,τι για περιπτώσεις οι οποίες αφορούν απόκτηση από κληρονομιά, δωρεά ή γονική παροχή.
Από την 1η Ιανουαρίου 2014 (σύμφωνα με το άρθρο 42 του ν. 4172/13) για τη μεταβίβαση μη εισηγμένων μετοχών εξ επαχθούς αιτίας, ως υπεραξία θεωρείται η διαφορά μεταξύ της τιμής πώλησης και της τιμής κτήσης. Ως τιμή πώλησης λαμβάνεται η υψηλότερη, μεταξύ της αξίας των ιδίων κεφαλαίων της εταιρείας και του τιμήματος που αναγράφεται στη σύμβαση μεταβίβασης, ενώ ως τιμή κτήσης θεωρείται η χαμηλότερη μεταξύ της αξίας των ιδίων κεφαλαίων της εταιρείας κατά τον χρόνο απόκτησης των τίτλων και του τιμήματος απόκτησης που αναγράφεται στη σύμβαση αγοράς των τίτλων.
Ομως στις περιπτώσεις που αποκτώνται μη εισηγμένες μετοχές λόγω κληρονομιάς, δωρεάς ή γονικής παροχής, η αξία των μετοχών εκτιμάται με βάση μια «φόρμουλα» η οποία λαμβάνει υπόψη την απόδοση των ιδίων κεφαλαίων της εταιρείας των πέντε τελευταίων ετών πριν από τη μεταβίβαση. Η απόδοση αυτών των κεφαλαίων προσαυξάνει τα ίδια κεφάλαια της εταιρείας που υπάρχουν την προηγούμενη ημέρα εκείνης κατά την οποία γεννάται η φορολογική υποχρέωση (π.χ. γονική παροχή). Στο αποτέλεσμα αυτό προστίθεται η τυχόν θετική διαφορά μεταξύ της αντικειμενικής αξίας και της αξίας που εμφανίζονται τα ακίνητα στα λογιστικά αρχεία της εταιρείας της οποίας οι μετοχές μεταβιβάζονται και υπόκειται σε φόρο κληρονομιών ή δωρεών ή γονικών παροχών, σύμφωνα με τους πίνακες του ν. 2961/2001.
Ο προαναφερόμενος φόρος μειώνεται σε περιπτώσεις κατά τις οποίες γίνεται γονική παροχή μόνο της ψιλής κυριότητας των μετοχών με παρακράτηση της επικαρπίας, ανάλογα με την ηλικία του επικαρπωτή.
Αυτός ο τρόπος «μερικής μεταβίβασης» της επιχείρησης, εκτός από τον μειωμένο φόρο, σημαίνει ότι:
• Εφόσον δεν έχει οριστεί διαφορετικά, ο επικαρπωτής έχει δικαίωμα να μετέχει στις γενικές συνελεύσεις της εταιρείας, ασκώντας το δικαίωμα ψήφου.
• Δικαιούχος του μερίσματος είναι ο επικαρπωτής.
Σε περίπτωση αύξησης μετοχικού κεφαλαίου, η αρμοδιότητα για την άσκηση του δικαιώματος προτίμησης (συμμετοχής στην αύξηση του Μ/Κ) ανήκει αποκλειστικά στον ψιλό κύριο της μετοχής.
Η μεταβίβαση τίτλων (μετοχών) αιτία γονικής παροχής φορολογείται σύμφωνα με το άρθρο 29 του ν. 2961/2001 «Κώδικας Κληρονομιών – Δωρεών – Γονικών παροχών» με βάση την κλίμακα που εφαρμόζεται για την λατηγορία Α΄ στην οποία εντάσσεται η συγγενική σχέση γονέα – τέκνου και έχει αφορολόγητο όριο τις πρώτες 150.000 ευρώ, 1% φόρο για τις επόμενες 150.000 ευρώ, 5% για τις επόμενες 300.000 ευρώ και 10% για την υπερβάλλουσα αξία.
Σημειώνεται ωστόσο ότι, για τον υπολογισμό του φόρου, συνυπολογίζονται οι προγενέστερες δωρεές – γονικές παροχές του γονέα προς το τέκνο και σε περίπτωση που η αξία αυτών υπερβαίνει τις 600.000 ευρώ, τότε η φορολογητέα αξία των μετοχών της εταιρείας που θα μεταβιβαστούν υπάγονται σε φόρο με συντελεστή 10%.
Σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 40, 15 και 16 του ν. 2961/2001, σε περίπτωση γονικής παροχής της ψιλής κυριότητας με παρακράτηση της επικαρπίας των μετοχών ανώνυμης εταιρείας από τον γονέα σε τέκνο του, η φορολογική υποχρέωση γεννιέται κατά τον χρόνο θανάτου του επικαρπωτή (γονέα), οπότε επέρχεται συνένωση της επικαρπίας με την ψιλή κυριότητα και ο φόρος υπολογίζεται επί της αξίας της πλήρους κυριότητας.
Ωστόσο, ο ψιλός κύριος (τέκνο), εφόσον επιθυμεί, θα πρέπει με ρητή δήλωση που θα υποβάλει στον προϊστάμενο της αρμόδιας ΔΟΥ να ζητήσει κατά τον χρόνο υποβολής της δήλωση φόρου γονικής παροχής την άμεση φορολόγηση της ψιλής κυριότητας. Στην περίπτωση αυτή, χρόνος φορολόγησης είναι ο χρόνος υποβολής της σχετικής δήλωσης, οπότε και εξαντλείται η φορολογική υποχρέωση του δικαιούχου (τέκνου) χωρίς να υφίσταται περαιτέρω υποχρέωση φορολόγησης της πλήρους κυριότητας κατά τον χρόνο του θανάτου.
Η αξία της επικαρπίας και της ψιλής κυριότητας προσδιορίζονται σε ποσοστό της αξίας της πλήρους κυριότητας ανάλογα με την ηλικία του επικαρπωτή, π.χ. σε περίπτωση που ο επικαρπωτής είναι 71-80 ετών, η αξία της επικαρπίας υπολογίζεται στα 2/10 της πλήρους κυριότητας και συνεπώς η αξία της ψιλής κυριότητας ανέρχεται σε ποσοστό 8/10 της πλήρους κυριότητας. Με απλά λόγια, σε αυτή την περίπτωση ο φόρος θα είναι 8% (αν η αξία των μετοχών υπερβαίνει τις 600.000 ευρώ), ενώ θα είναι 7% αν ο επικαρπωτής είναι μεταξύ 61-70 ετών κ.λπ.
* Η κ. Τζένη Πάνου και ο κ. Γιώργος Σαμοθράκης είναι υπεύθυνοι του φορολογικού τμήματος της ASnetwork (www.asnetwork.gr).
