Ο Γκέραλντ Κνάους, «αρχιτέκτονας» της συμφωνίας Ευρωπαϊκής Ένωσης και Τουρκίας για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης, μιλάει στο protothema.gr για την κατάσταση στα ελληνικά νησιά, τις ευθύνες για τις άθλιες εικόνες στα «hot spots» και τις τουρκικές απειλές για την κατάργησή της, δύο χρόνια μετά την υπογραφή της
Στην Γερμανία, η συμφωνία ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Τουρκία για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης που κατατέθηκε τον Μάρτιο του 2016, ονομάζεται «Σχέδιο Μέρκελ». Στην Ολλανδία, «Σχέδιο Ντίντερικ Σάμσομ», του ηγέτη των Εργατικών της χώρας. Σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, «Σχέδιο Μέρκελ – Νταβούτογλου».
Στην πραγματικότητα ο αρχιτέκτονας αυτής της συμφωνίας («Δήλωσης», όπως είναι ο επίσημος χαρακτηρισμός της), είναι ο κύριος Γκέραλντ Κνάους. Πολιτικός επιστήμονας από την Αυστρία και Πρόεδρος του think-tank Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Σταθερότητας (ESI) με τεράστια επιρροή σε ζητήματα προσφυγικής και μεταναστευτικής πολιτικής στο Βερολίνο και τις Βρυξέλλες.
Δύο χρόνια ακριβώς μετά την υπογραφή της ο κ. Κνάους, μιλώντας στο protothema.gr,εκφράζει τις ανησυχίες του για τις ανυπολόγιστες συνέπειες που θα έχει για την Ελλάδα και την ΕΕ όχι μόνο η ενδεχόμενη κατάρρευση της συμφωνίας, αλλά και η συνέχιση της εσφαλμένης εφαρμογής της και ζητεί από την χώρα μας ένα ολοκληρωμένο και λεπτομερές σχέδιο για την αντιμετώπιση της εφιαλτικής κατάστασης στους καταυλισμούς των νησιών.
Πώς θα περιγράφατε την κατάσταση στα ελληνικά νησιά και ιδίως στην Λέσβο, δύο χρόνια μετά την υπογραφή της συμφωνίας για τους πρόσφυγες ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Τουρκία;
Νομίζω ότι είναι ντροπιαστικό για την Ε.Ε, μετά από δύο χρόνια, να υφίστανται τόσα πολλά προβλήματα στα hot spots των ελληνικών νησιών. Από προβλήματα ασφαλείας και έλλειψης αξιοπρεπών κοινωνικών υπηρεσιών μέχρι προβλήματα στην υγειονομική περίθαλψη τόσο για τους κατοίκους των νησιών, όσο και για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Επίσης τα προβλήματα που παρατηρούνται στη διαδικασία καταγραφής και λήψης αποφάσεων από τις αρχές για το ποιος δικαιούται άσυλο και ποιος όχι και συνεπώς πρέπει να επιστρέψει στην Τουρκία. Σήμερα η Ελλάδα ολοκληρώνει λιγότερες αιτήσεις παροχής ασύλου και επιστρέφει στην Τουρκία λιγότερους μετανάστες από ότι τους μήνες πριν τη συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας. Βλέπουμε μια τελείως ασυνάρτητη κατάσταση η οποία είναι τόσο άσχημη στα νησιά, ώστε να αποθαρρύνει τους ανθρώπους, οι οποίοι θεωρούν ότι είναι καλύτερα στην Τουρκία από ότι σε κάποια άλλη χώρα της Ε.Ε.
Ποιος φταίει για αυτήν την κατάσταση κατά την γνώμη σας; Οι τοπικές αρχές στα νησιά, όπως υποστήριξε πριν λίγο καιρό η ελληνική κυβέρνηση; Η ίδια η ελληνική κυβέρνηση ή τα κράτη- μέλη της Ε.Ε;
Η ευθύνη για την κατάσταση είναι συλλογική, αλλά οι τοπικές αρχές είναι αυτές που θα έπρεπε να κατηγορηθούν λιγότερο. Οι κάτοικοι των νησιών έπρεπε να διαχειριστούν το μεγαλύτερο βάρος. Για να είμαστε ειλικρινείς, στις κλειστές συζητήσεις η μια πλευρά κατηγορεί την άλλη. Η Ελλάδα κατηγορείται για την κακή κατάσταση στους καταυλισμούς στα νησιά. Από την άλλη πλευρά, άνθρωποι που έχουν έρθει στην Ελλάδα για να εργαστούν στα νησιά αισθάνονται τελείως άχρηστοι και βλέπουν ότι η παρουσία τους δεν έχει κανένα νόημα. Δεν υπάρχει μια ξεκάθαρη εικόνα του τι συνέβη τα τελευταία δύο χρόνια. Ποια είναι η ποιότητα των προσώπων που έχουν βρεθεί εκεί από την Ε.Ε. Ποια είναι η ποιότητα της συνεργασίας τους με τις ελληνικές αρχές και πώς γίνεται μετά από τόσο καιρό, ο αριθμός των τελικών αποφάσεων για το αν δικαιούται κάποιος άσυλο ή όχι, να είναι τόσο μικρός. Είναι η κοινή λογική. Αν θέλεις να μειώσεις τον χρόνο που περνούν αυτοί οι άνθρωποι στις άθλιες συνθήκες στα hot spots, τότε μειώνεις τον χρόνο λήψης αποφάσεων. Δεν χρειάζεται να χειροτερέψει η ποιότητα οργάνωσης των υπηρεσιών. Απαιτείται παρά ταύτα διαφορετική οργάνωση αυτών των υπηρεσιών. Στην Ολλανδία οι περισσότερες αποφάσεις για την παροχή ασύλου λαμβάνονται μέσα σε λίγες εβδομάδες. Αν η Ελλάδα θεωρεί ότι χρειάζεται περισσότερους πόρους, τότε να καθίσει στο τραπέζι και να ζητήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση με λεπτομέρειες τους πόρους που χρειάζεται. Κάτι το οποίο δεν έχει συμβεί μέχρι τώρα. Δεν έχουμε έναν καθαρό διάλογο και η μια πλευρά κατηγορεί την άλλη και η κατάσταση είναι τόσο άσχημη και για τους Έλληνες νησιώτες αλλά και για όσους ζουν στους καταυλισμούς.
Ενώ η συμφωνία προβλέπει την ανταλλαγή προσφύγων στη βάση «ένας προς έναν» η Ε.Ε και συνεπώς και η Ελλάδα, έχει δεχθεί εξαπλάσιο αριθμό προσφύγων, ενώ από το 2016 έχουν επιστραφεί στην Τουρκία μόλις 1485 άνθρωποι. Το θεωρείτε φυσιολογικό;
Από την υπογραφή της συμφωνίας, τον Απρίλιο του 2016, έχει γίνει μια παρεξήγηση. Αν διαβάσει κάποιος την συμφωνία θα δει ότι αναφέρεται πως όταν οι ροές των προσφύγων μειωθούν και παραμείνουν σταθερές η Ε.Ε θα αρχίσει, εθελοντικά, ένα πρόγραμμα μετεγκατάστασης κατευθείαν από την Τουρκία. Αυτή ακριβώς ήταν η ιδέα το 2016. Αν δηλαδή η Τουρκία δεχόταν να επιστραφούν κάποιοι άνθρωποι στο έδαφός της, οι ροές θα μειώνονταν και η ΕΕ θα δεχόταν την μετεγκατάσταση μερικών εκατοντάδων προσφύγων την ημέρα. Η συμφωνία του «ένας προς έναν» δεν είχε νόημα. Ήταν μια ανόητη ιδέα που συμπεριελήφθη στην συμφωνία την τελευταία στιγμή και δεν εφαρμόστηκε ποτέ, καθώς στην πράξη η ΕΕ έπαιρνε περισσότερους πρόσφυγες από την Τουρκία από όσους δεχόταν η χώρα από την Ελλάδα. Και έτσι έπρεπε να γίνει, καθώς η Τουρκία φιλοξενεί τους περισσότερους πρόσφυγες στον κόσμο
Την προηγούμενη όμως εβδομάδα ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν απείλησε την Ευρωπαϊκή Ένωση με ακύρωση της συμφωνίας σε περίπτωση που δεν λάβει όλα τα ανταλλάγματα
Πιστεύω ότι είναι προς το συμφέρον της ΕΕ να συνεχίσει να λειτουργεί η συμφωνία και συνεπώς να δοθούν τα χρήματα για τους Σύρους πρόσφυγες. Η συμφωνία ωφελεί και την ΕΕ και την Τουρκία και τους πρόσφυγες που βρίσκονται στο έδαφός της. Δεν βλέπω κανέναν λόγο η Τουρκία, η οποία ήταν η χώρα που ζήτησε το 2016 αυτήν την συμφωνία με την Ε.Ε να την ακυρώσει τώρα. Για όσον καιρό η ΕΕ εφαρμόζει τους όρους που την αφορούν το ίδιο θα κάνει και η Τουρκία.
Πριν από λίγες μόλις ημέρες 14 άνθρωποι, ανάμεσά τους παιδιά, πνίγηκαν κοντά στο Αγαθονήσι. Τι πρέπει να κάνει η Ελλάδα και η ΕΕ, ώστε δύο χρόνια μετά να σταματήσουν αυτές οι τραγωδίες;
Φοβάμαι ότι περισσότεροι άνθρωποι μπορεί να πεθάνουν τους επόμενους μήνες αν η συμφωνία συνεχίζει να εφαρμόζεται τόσο άσχημα όσο εφαρμόζεται τώρα. Αυτό που είδαμε τα τελευταία χρόνια ήταν η μείωση των θανάτων. Πριν από τη συμφωνία είχαμε 360 θανάτους μέσα σε δώδεκα μήνες. Το 2017 είχαμε πολύ λιγότερα τραγικά περιστατικά και ο λόγος ήταν ότι λιγότεροι άνθρωποι επιβιβάστηκαν στις βάρκες. Αν, για οποιονδήποτε λόγο, γίνει αντιληπτό ότι η συμφωνία καταρρέει θα δούμε πολύ περισσότερους ανθρώπους να επιβιβάζονται σε βάρκες και δυστυχώς πολύ περισσότερους να πνίγονται, όπως συμβαίνει στη Λιβύη τα τελευταία χρόνια. Περισσότεροι από 14.000 άνθρωποι πνίγηκαν τα τελευταία τέσσερα χρόνια στην Μεσόγειο. Από το 2016 οι πνιγμοί στο Αιγαίο είναι πολύ λιγότεροι, αλλά υπάρχουν ακόμα θάνατοι και ο λόγος είναι η κακή εφαρμογή της συμφωνίας.
Μια από τις προτάσεις για την μεταρρύθμιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης που συζητούν η Ευρωπαϊκή επιτροπή και κάποια κράτη – μέλη είναι η κοινή πολιτική ασύλου. Είστε αισιόδοξος;
Είμαι βαθύτατα απαισιόδοξος γιατί οι προτάσεις που έκανε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις αρχές του 2016 δεν πρόκειται να λάβουν υποστήριξης. Ο «Κανονισμός του Δουβλίνου» για τους πρόσφυγες δεν λειτουργεί και ποτέ δεν λειτούργησε. Και δεν θα λειτουργήσουν ούτε οι μεταρρυθμιστικές προτάσεις. Προς το παρόν κάποια κράτη – μέλη της Ε.Ε είναι ανίκανα να κινήσουν γρήγορα τις διαδικασίες ασύλου και της επιστροφής όσων δεν χρήζουν προστασίας. Το βλέπουμε να συμβαίνει στην Ελλάδα αλλά και στην Ιταλία. Όσοι έρχονται με βάρκες στις χώρες της Ε.Ε ενδέχεται να παραμείνουν εκεί για χρόνια ή ακόμα και για πάντα. Για όσο χρονικό διάστημα συμβαίνει κάτι τέτοιο η Ευρώπη θα αποτελεί μαγνήτη. Άνθρωποι θα επιβιβάζονται σε βάρκες και άνθρωποι θα χάνουν τη ζωή τους. Παράλληλα ολοένα και περισσότερες κυβερνήσεις σε κράτη – μέλη της Ε.Ε θα τάσσονται υπέρ δραστικών, δραματικών και απάνθρωπων πολιτικών. Το ρίσκο είναι αληθινό και αν δεν βρούμε καλύτερο τρόπο να ολοκληρώσουμε γρήγορα τις αιτήσεις ασύλου και να εφαρμόσουμε αποτελεσματικότερα την υφιστάμενη συμφωνία με την Τουρκία, θα χάνεται η στήριξη για μια συνολική, κοινή ευρωπαϊκή, πολιτική ασύλου με δραματικές συνέπειες ενόψει των εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο του 2019.
