Του επισκόπου Αχαΐας κ. Αθανάσιου
Στο Προοίμιο της Συνθήκης της Λισσαβόνας (η οποία υπογράφηκε επίσημα στη Λισσαβόνα στις 13 Δεκεμβρίου 2007 και άρχισε να ισχύει από την1η Δεκεμβρίου 2009) αναφέρεται μεταξύ άλλων, ότι οι αρχηγοί των κρατών μελών της ΕΕ, εμπνέονται από την πολιτιστική, τη θρησκευτική και την ανθρωπιστική κληρονομιά της Ευρώπης, από την οποία αναπτύχθηκαν οι παγκόσμιες αξίες των απαράβατων και αναφαίρετων δικαιωμάτων του ανθρώπου, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας και του κράτους δικαίου.
Επομένως, η θρησκευτική κληρονομιά της Ευρώπης είναι θεσμικά πλέον μια από τις πηγές των αρχών και αξιών, τις οποίες η ΕΕ αναλαμβάνει να προασπίσει και να προωθήσει.
Το παράδειγμα του Βελγίου
Το θέμα της διδασκαλίας των θρησκευτικών στα σχολεία κάθε κράτους μέλους της ΕΕ είναι σύνθετο και πολύπλοκο και γι αυτό αδύνατο να παρουσιασθεί επαρκώς στο πλαίσιο της σύντομης ομιλίας μου. Στο διαδίκτυο οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να βρουν πολλές χρήσιμες πληροφορίες. Εδώ θα παρουσιάσω μόνον ορισμένες πτυχές του θέματος, όπως είναι σε εξέλιξη στο Βέλγιο, όπου ζω τα τελευταία δέκα επτά χρόνια.
Στο Βέλγιο, μια ζωηρή συζήτηση άρχισε τη δεκαετία του 1950 για τις σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας, με κύριο διακύβευμα την εκπαίδευση. Είχε προηγηθεί σχετική συζήτηση στα τέλη του 19ου αιώνα, παράλληλα με τις ιδεολογικές εξελίξεις στη Γαλλία, οι οποίες κατέληξαν στον περιβόητο νόμο του 1905 και στη θεσμοθέτηση της εκλαΐκευσης (Laicité). Αντίθετα, στο Βέλγιο επικράτησε η Ρωμαιοκαθολική ιεραρχία έναντι των εκλαϊκευτικών τάσεων διαφόρων αντιπάλων πολιτικών κομμάτων. Ο βασιλικός θεσμός στη χώρα αυτή συνέβαλε στην εν λόγω εξέλιξη. Το Σύμφωνο για τα Σχολεία (pacte scolaire) της 29ης Μαΐου 1959, πάντως, είναι ο βασικός νόμος πάνω στον οποίον στηρίχτηκαν όλες οι μετέπειτα εκπαιδευτικές τροποποιήσεις νόμων στο Βέλγιο. Ως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα σχολεία στο Βέλγιο ήταν κυρίως εκκλησιαστικά-καθολικά. Στη συνέχεια εντάθηκε το αντικληρικαλικό πνεύμα. Το χρονικό ορόσημο του 1988 με την ομοσπονδιοποίηση του Βελγίου, επέτρεψε την εκπαιδευτική διαφοροποίηση στις τρεις περιοχές του βελγικού βασιλείου, τη γαλλόφωνη, την ολλανδόφωνη και τη γερμανόφωνη. Σήμερα τα εκκλησιαστικά-καθολικά σχολεία στη χώρα αυτή είναι περίπου το 60% και 40% είναι κρατικά. Μεγαλύτερο ποσοστό καθολικών σχολείων υπάρχει στη Φλάνδρα, επειδή η καθολική κοινότητα εκεί έχει πιο έντονο συναίσθημα αντίστασης στην πίεση που δέχεται από την κατά πλειονοψηφία προτεσταντική Ολλανδία. Η γαλλόφωνη Βαλωνία δέχεται περισσότερο την επίδραση τάσεων εκκοσμίκευσης από τη γειτονική Γαλλία. Η ιστορική και γεωπολιτική πραγματικότητα κάθε κράτους ή και επί μέρους κοινότητας ενός κράτους, επηρεάζει και τα εκπαιδευτικά δεδομένα και τις πολιτικές λύσεις που δίδονται.
Τι σημαίνει η διάκριση αυτή που ανέφερα, μεταξύ καθολικών και κρατικών σχολείων στο Βέλγιο;
Στα καθολικά σχολεία οι μαθητές υποχρεούνται να παρακολουθήσουν το μάθημα των θρησκευτικών και στις δώδεκα τάξεις της εγκυκλίου εκπαιδεύσεως για δυο ώρες εβδομαδιαία. Οσοι γονείς και μαθητές δεν επιθυμούν κάτι τέτοιο, παραπέμπονται σε κρατικά σχολεία. Στα τελευταία αυτά, το κράτος υποχρεούται να εξασφαλίσει διδακτικό προσωπικό για τη διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών ακόμα και αν υπάρχει ένας μόνον μαθητής που ενδιαφέρεται να παρακολουθήσει τα θρησκευτικά. Το σημείο αυτό για καθαρά οικονομικούς λόγους είναι αφετηρία ατέλειωτων διαπραγματεύσεων μεταξύ βελγικού υπουργείου Παιδείας και τοπικών κοινοτήτων. Το ενδεχόμενο εισαγωγής διδασκαλίας του βουδισμού στα σχολεία είναι ένας επί πλέον πονοκέφαλος για τις αρμόδιες υπηρεσίες.
Οσοι μαθητές κρατικών σχολείων δεν επιθυμούν να παρακολουθήσουν το μάθημα των θρησκευτικών, έχουν την ευχέρεια να παρακολουθήσουν εναλλακτικά το μάθημα της ηθικής διαπαιδαγώγησης χωρίς ομολογιακό χαρακτήρα. Αξίζει να σημειωθεί εδώ, ότι στην περιοχή των Βρυξελλών η μεγαλύτερη συμμετοχή μαθητών αναλογικά, είναι στις τάξεις όπου διδάσκεται το Ισλάμ, περίπου 50%.
Εν τούτοις τον Μάρτη 2015 εκδόθηκε απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου του Βελγίου, που αποφαίνεται ότι είναι στη διακριτική ευχέρεια των γονέων να ζητήσουν να μη διδάσκονται τα παιδιά τους στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση ούτε θρησκευτικά ούτε ηθική, χωρίς μάλιστα να υποχρεούνται να εξηγήσουν τους λόγους της απόφασής τους. Το σχολείο θα πρέπει να βρει τρόπο απασχόλησης των παιδιών που δεν επιθυμούν να παρακολουθήσουν μαθήματα θρησκευτικών ή ηθικής. Το θέμα αυτό είναι σε εξέλιξη και μελετάται από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες. Ηδη στα γαλλόφωνα (όχι όμως στα φλαμανδόφωνα) κρατικά σχολεία, οι δυο ώρες διδασκαλίας των θρησκευτικών με υπουργική απόφαση μειώθηκαν σε μία, ενώ η δεύτερη ώρα που καταργήθηκε, αντικαταστάθηκε από την αγωγή του πολίτη.
Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι σε εξέλιξη έντονη συζήτηση για τη σημασία της απεμπόλησης ομολογιακής διδασκαλίας από τα κρατικά σχολεία, όταν θρησκευτικά άχρωμοι διδάσκοντες εκπαιδεύουν επίσημα πλέον τα παιδιά, προσεγγίζοντας με θετική επιχειρηματολογία θέματα όπως τη θεωρία των φύλων, την ομοφυλοφιλία, την ευθανασία και τις εκτρώσεις. Διερωτώνται πολλοί μήπως καταπολεμάται ο ένας υποτιθέμενος θρησκευτικός δογματισμός με έναν δογματισμό της εκκοσμίκευσης και κατά πόσον αυτό συμβάλλει στην οικοδόμηση μιας υγιούς και αειφόρου κοινωνίας.
Στο διαδίκτυο οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να βρουν σε διάφορες ευρωπαϊκές γλώσσες πάμπολλα διασκεδαστικά ανέκδοτα που χρωματίζουν έντονα την σύγχυση που επικρατεί στους πολίτες, αφού ο κάθε ευρωπαίος αντιμετωπίζει πλέον άλλοτε με σκεπτικισμό και άλλοτε με ευτράπελη διάθεση καταστάσεις που κυμαίνονται μεταξύ αστειότητας και ανευθυνότητας.
