Οι επιθετικοί φορολογικοί σχεδιασμοί μεγάλων πολυεθνικών ομίλων, συχνά με την άμεση ή έμμεση υποστήριξη των φορολογικών διοικήσεων ορισμένων κρατών, ακόμα και εντός της Ε.Ε., οδήγησαν τα κράτη-μέλη του ΟΟΣΑ στη λήψη μέτρων και αποφάσεων για την καταστολή των φαινομένων της φοροαποφυγής και της φοροδιαφυγής.
Πρόκειται για τις γνωστές πλέον 15 δράσεις για την αντιμετώπιση της Διάβρωσης της Φορολογικής Βάσης και της Μεταφοράς Κερδών (Base Erosion and Profit Shifting–BEPS), βασικός πυλώνας των οποίων είναι η φορολόγηση των κερδών στο κράτος όπου πραγματικά αυτά δημιουργούνται και όχι στη χώρα όπου μπορεί τυπικά να έχει συσταθεί μια επιχείρηση. Στο πλαίσιο αυτό, η ουσία υπερέχει του τύπου (substance over form) και συνεπώς αυτό που εξετάζεται είναι αν μια εταιρεία διαθέτει πραγματικά την υπόσταση (προσωπικό, υποδομή, τεχνογνωσία, εξοπλισμό κ.λπ.) που απαιτείται για τη διεξαγωγή της επιχειρηματικής δραστηριότητας, την οποία επικαλείται. Σε αντίθετη περίπτωση, εάν δηλαδή μια εταιρεία είναι απλώς ένα «κέλυφος», χωρίς πραγματική επιχειρηματική δραστηριότητα, τα κέρδη θα πρέπει να αποδοθούν στη χώρα όπου πραγματικά δημιουργούνται.
Περαιτέρω, τις δράσεις διέπει η βασική αρχή της διαφάνειας, η οποία περιλαμβάνει την υποχρέωση ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των κρατών, αναφορικά με συμφωνίες (rulings) για προνομιακά καθεστώτα, την παροχή αναλυτικότερων πληροφοριών στο πλαίσιο της τεκμηρίωσης των ενδοομιλικών συναλλαγών, την αποκάλυψη συμφωνιών επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού κ.λπ.
Η ελληνική φορολογική νομοθεσία έχει ήδη υιοθετήσει διεθνώς εφαρμοσμένους κανόνες και πρακτικές, προσφέροντας στις φορολογικές αρχές σημαντικά «όπλα» ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν με πληρέστερη νομική κάλυψη, σε σχέση με το παρελθόν, φαινόμενα φορολογικού σχεδιασμού, φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής.
Στο πλαίσιο αυτό, προτού μια ελληνική επιχείρηση αποφασίσει να «μετακομίσει» (τυπικά και όχι ουσιαστικά) στο εξωτερικό, θα πρέπει να έχει υπόψη της τα εξής:
• Μια επιχείρηση, ακόμα κι αν είναι εγκαταστημένη σε άλλη χώρα, φορολογείται στην Ελλάδα, εφόσον η πραγματική της διοίκηση ασκείται στην Ελλάδα. Ο «τόπος άσκησης πραγματικής διοίκησης» κρίνεται με βάση τα πραγματικά περιστατικά και τις συνθήκες λαμβάνοντας υπόψη ιδίως τον τόπο άσκησης καθημερινής διοίκησης και λήψης στρατηγικών αποφάσεων, τον τόπο ετήσιας γενικής συνέλευσης των μετόχων ή εταίρων, τον τόπο τήρησης βιβλίων και στοιχείων, τον τόπο συνεδριάσεων του οργάνου διοίκησης, την κατοικία των μελών του οργάνου διοίκησης, την κατοικία της πλειοψηφίας των μετόχων ή εταίρων κ.λπ.
• Ο φορολογικός έλεγχος μπορεί να αγνοεί κάθε τεχνητή διευθέτηση που αποβλέπει σε αποφυγή της φορολόγησης και οδηγεί σε φορολογικό πλεονέκτημα. Η διευθέτηση (συναλλαγή, συμφωνία, γεγονός κ.λπ.) είναι τεχνητή εφόσον στερείται οικονομικής ή εμπορικής ουσίας και στην περίπτωση αυτή, οι φορολογικές αρχές δύνανται να την αγνοήσουν και να επιβάλουν τον οφειλόμενο φόρο ωσάν να μην υπήρχε η διευθέτηση αυτή.
• Υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, ένας φορολογικός κάτοικος Ελλάδας μπορεί να φορολογηθεί για το μη διανεμηθέν εισόδημα μιας εταιρείας στην οποία συμμετέχει και η οποία είναι εγκατεστημένη και φορολογείται σε κράτος με προνομιακό φορολογικό καθεστώς (π.χ. Κύπρος, Βουλγαρία κ.λπ.) ή σε μη συνεργάσιμο κράτος (π.χ. Χονγκ Κονγκ, ΠΓΔΜ). Αφορά κυρίως περιπτώσεις όπου το εισόδημα της αλλοδαπής εταιρείας είναι «παθητικό», συνίσταται δηλαδή σε μερίσματα, δικαιώματα, τόκους, ενοίκια ακινήτων κ.λπ. και προέρχεται σε σημαντικό βαθμό από την τιμολόγηση προς συνδεδεμένα με τον φορολογούμενο (φυσικά ή νομικά) πρόσωπα.
Είναι προφανές ότι, πλέον, ο όποιος φορολογικός σχεδιασμός θα πρέπει να λαμβάνει υπ’ όψιν τις ανωτέρω βασικές αρχές. Περαιτέρω οι φορολογούμενοι θα πρέπει να γνωρίζουν ότι οι φορολογικές αρχές των κρατών έχουν τη δυνατότητα και την υποχρέωση, εφόσον τους ζητηθεί, να ανταλλάσσουν πληροφορίες για φορολογικούς τους κατοίκους, ενώ έχει ήδη τεθεί σε εφαρμογή ο μηχανισμός για την αυτόματη ανταλλαγή των χρηματοοικονομικών πληροφοριών (π.χ. υπόλοιπα τραπεζικών λογαριασμών) μεταξύ των φορολογικών αρχών των κρατών-μελών της Ε.Ε., αλλά και λοιπών χωρών.
* Η κ. Τζένη Πάνου και ο κ. Γιώργος Σαμοθράκης είναι υπεύθυνοι του φορολογικού τμήματος της ASnetwork (www.asnetwork.gr).
