Το σενάρια για κτίσματα πριν και μετά το 1975
Δύο νομικά «τείχη» υπήρχαν ως σήμερα για την υπεράσπιση δασών και αιγιαλού έναντι της αυθαίρετης δόμησης. Και τα είχε… θεμελιώσει με σαφήνεια σε αποφάσεις του το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ), ερμηνεύοντας το Σύνταγμα. Κανένα αυθαίρετο δεν μπορεί να τακτοποιηθεί αν έχει χτιστεί μέσα σε δασικές εκτάσεις ή στον αιγιαλό. Και τα δύο όμως τείνουν πλέον να καταρρεύσουν.
Η νομοπαρασκευαστική επιτροπή που έχει συστήσει το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) για να εξετάσει τον τρόπο νομιμοποίησης των οικισμών αυθαιρέτων που έχουν «φυτρώσει» στα δάση (των λεγόμενων «οικιστικών πυκνώσεων») προσπαθεί να ισορροπήσει σε… τεντωμένο σκοινί. Ακόμη δεν έχει καταφέρει να λύσει τον «γόρδιο δεσμό» ώστε να προχωρήσει, χωρίς μπουλντόζα, η τακτοποίηση των δασικών αυθαιρέτων (άλλωστε έρχονται και εκλογές), ξεπερνώντας ταυτόχρονα και τον «σκόπελο» του ΣτΕ, καθώς με το Σύνταγμα καθίσταται σαφές ότι τα δάση που καταστρέφονται δεν χάνουν τον δασικό τους χαρακτήρα.
Και δεν είναι λίγες οι δασικές εκτάσεις που τσιμεντώθηκαν στο πέρασμα των χρόνων. Σύμφωνα με τα τελευταία επεξεργασμένα στοιχεία (Μάιος 2018) της εταιρείας Ελληνικό Κτηματολόγιο, 282.000 στρέμματα καταλαμβάνουν τα αυθαίρετα χωριά στα ελληνικά δάση. Αυτό καταγράφεται στους δασικούς χάρτες που έχουν μέχρι στιγμής κυρωθεί ή αναρτηθεί και αφορούν το 50% της έκτασης της χώρας. Τα νέα δεδομένα έρχονται να επιβεβαιώσουν την εκτίμηση του τέως αναπληρωτή υπουργού Περιβάλλοντος κ. Γιάννη Τσιρώνη (είχε θεσπίσει τη ρύθμιση για τις πυκνώσεις) για περίπου 700.000 στρέμματα αυθαίρετων δασικών οικισμών ανά την Ελλάδα.
Ακόμη και στη Γαύδο
Στην Αττική, σύμφωνα με το Κτηματολόγιο και με βάση τα στοιχεία που έχουν δώσει 55 δήμοι (από τους 66 συνολικά), οι πυκνώσεις καταλαμβάνουν 105.125 στρέμματα, με τις περισσότερες να βρίσκονται σε Μέγαρα, Μαραθώνα, Κρωπία και Ωρωπό, Μαρκόπουλο, Σαλαμίνα, Ραφήνα – Πικέρμι, Σπάτα – Αρτέμιδα, Φυλή, Ασπρόπυργο, Μάνδρα – Ειδυλλία.
Στη Θεσσαλονίκη τα αυθαίρετα δασικά χωριά απλώνονται σε 19.050 στρέμματα (σε πέντε από τους 13 δήμους όπου έχουν αναρτηθεί χάρτες) και στη Χαλκιδική σε 19.465 στρέμματα (κυρίως στους δήμους Σιθωνίας και Προποντίδας). Πλούσιοι σε πυκνώσεις είναι και άλλοι δήμοι, όπως Λουτρακίου – Περαχώρας – Αγίων Θεοδώρων (35.600 στρέμματα), Λιβαδειάς (8.023 στρέμματα), Πύλης Τρικάλων (4.232 στρέμματα) κ.λπ.
Ενδιαφέρον ωστόσο παρουσιάζουν και ορισμένες άλλες περιοχές, όπως τα Κεντρικά Τζουμέρκα, όπου εμφανίζονται οικιστικές πυκνώσεις σε έκταση 41.095 στρεμμάτων. Ή η Γαύδος, στην οποία δεν καταγράφονται περιοχές εντός εγκεκριμένων ορίων πόλεων ή οικισμών, παρά μόνο 64 στρέμματα οικισμών με σχέδια που στερούνται νόμιμης ισχύος, αλλά και 934 στρέμματα οικιστικών πυκνώσεων. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι στην Κίμωλο οι εκτάσεις εντός σχεδίου και οι πυκνώσεις έχουν παρόμοια έκταση, 1.023 και 1.045 στρέμματα αντίστοιχα.
Το εντυπωσιακό είναι ότι, συνολικά σε σύνολο 250 δήμων, περί τα 4 εκατ. στρέμματα βρίσκονται εντός ορίων πόλεων ή οικισμών, 2,1 εκατ. στρέμματα σε περιοχές με μη εγκεκριμένα σχέδια και 282.000 στρέμματα καταλαμβάνουν οι αυθαίρετοι οικισμοί σε δάση.
Με «άξονα» το 1975
Η νομοπαρασκευαστική επιτροπή έχει καταλήξει σε κάποιες βασικές κατευθύνσεις που πρέπει να έχει η ρύθμιση για τις πυκνώσεις. Οπως αναφέρουν στο «Βήμα» στελέχη του ΥΠΕΝ, η σκέψη είναι να υπάρξει ένας… χρονικός διαχωρισμός των παράνομων δασικών κτισμάτων.
Οσα ολοκληρώθηκαν πριν από τις 9.6.1975 (ημερομηνία έναρξης ισχύος του Συντάγματος) θα εξαιρούνται, υπό προϋποθέσεις, οριστικά από την κατεδάφιση έναντι ενός τιμήματος το οποίο θα μπορεί να καταβάλλεται σε δόσεις. Για όσα ανεγέρθηκαν αργότερα, η πρόταση που έχει τεθεί από τα μέλη της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής είναι να δοθεί παράταση της διατήρησής τους για κάποια χρόνια, με την καταβολή ενός υψηλότερου τιμήματος. Με άλλα λόγια, για αυτά τα δασικά αυθαίρετα η σκέψη είναι να «μετατεθεί» στο απώτερο μέλλον η επίλυση του ζητήματος.
Προκειμένου η ρύθμιση να μην αντιμετωπίσει συνταγματικά εμπόδια, θα αναζητηθεί ένα είδος «δασικού ισοζυγίου». Δηλαδή, τα ποσά των προστίμων θα διατίθενται για την αποκατάσταση δασικών εκτάσεων, για δασικά έργα, αναδασώσεις κ.λπ. Το αν η νομιμοποίηση των αυθαιρέτων στις πυκνώσεις θα γίνει με μεταφορά συντελεστή δόμησης, μέσω της Τράπεζας Γης, όπως ισχύει σήμερα για τα αυθαίρετα με μεγάλες παραβάσεις, ακόμη δεν έχει αποφασιστεί. Αλλωστε, η Τράπεζα ακόμη δεν λειτουργεί, αν και θεσμοθετήθηκε το 2013.
Ως το φθινόπωρο
Το υπουργείο έχει πλέον μικρό χρονικό διάστημα για να καταλήξει στο τελικό κείμενο της ρύθμισης, καθώς το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο του έδωσε παράταση ως το φθινόπωρο για να ετοιμάσει το σχετικό σχέδιο νόμου. Το περασμένο καλοκαίρι το Ε’ Τμήμα του ΣτΕ είχε κρίνει αντισυνταγματική τη ρύθμιση για την οριοθέτηση των οικιστικών πυκνώσεων και την εξαίρεσή τους από τη διαδικασία ανάρτησης των δασικών χαρτών, αλλά λόγω της σοβαρότητας της υπόθεσης είχε παραπέμψει την υπόθεση στην Ολομέλεια. Η εκδίκαση, η οποία είχε οριστεί για τις 5 Μαΐου, τελικά αναβλήθηκε για τις 10 Οκτωβρίου.
Ο όρος των «οικιστικών πυκνώσεων» εμφανίστηκε για πρώτη φορά στον Ν. 4389/16, ο οποίος τροποποιούσε τη διαδικασία κατάρτισης των δασικών χαρτών. Σύμφωνα με αυτόν, οι δασικοί οικισμοί αυθαιρέτων πρέπει να οριστούν από τους δήμους, προκειμένου να εξαιρεθούν από τη διαδικασία ανάρτησης των δασικών χαρτών και να εξεταστούν σε μεταγενέστερο χρόνο. Σύμφωνα με τον νομοθέτη, ο διαχωρισμός των πυκνώσεων έχει ως στόχο τον περιορισμό του αριθμού των αντιρρήσεων που υποβάλλουν οι πολίτες και την επιτάχυνση της τελικής κύρωσης των δασικών χαρτών που αποτελεί και μνημονιακή υποχρέωση.
Ως σήμερα το Ελληνικό Κτηματολόγιο έχει καταρτίσει δασικούς χάρτες για το 55% της έκτασης της χώρας. Από αυτούς έχουν κυρωθεί οι χάρτες για το 33% της επικράτειας (με «τρύπες», καθώς οι πυκνώσεις εξαιρούνται), έχει ξεκινήσει η διαδικασία ανάρτησης για το 17% και απομένουν να αναρτηθούν εκείνοι που αντιστοιχούν στο 5%. Για το υπόλοιπο 45% δεν υπάρχουν χάρτες και έχει προκηρυχθεί ο διαγωνισμός για την κατάρτισή τους.
Τακτοποίηση και πάνω στο κύμα
Μετά τις προσπάθειες για την τακτοποίηση των αυθαίρετων δασικών οικισμών, η κυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ προσανατολίζεται και στη νομιμοποίηση παράνομων κτισμάτων σε αιγιαλό και παραλία. Σύμφωνα με το υπό επεξεργασία σχέδιο νόμου του υπουργείου Οικονομικών, η σύνταξη του οποίου βρίσκεται στην τελική ευθεία, δίνεται δυνατότητα για τακτοποίηση αυθαιρέτων ιδιωτών (έχουν προηγηθεί ρυθμίσεις για ιδιοκτησίες του δημόσιου ή του ευρύτερου δημόσιου τομέα) πάνω στο… κύμα. Ειδικότερα, για τη διατήρηση ή μη αυθαιρέτων που έχουν κατασκευαστεί από ιδιώτες, στους οποίους έχει παραχωρηθεί η χρήση αιγιαλού ή παραλίας, θα αποφασίζει ο υπουργός Οικονομικών. Μάλιστα, το ίδιο προβλέπεται και για παράνομα κτίσματα που έχουν κατασκευάσει ιδιώτες που εκμεταλλεύονται παραλία ή αιγιαλό χωρίς καμία άδεια, αρκεί να προηγηθεί διακανονισμός για την αποζημίωση με την κτηματική υπηρεσία και να είναι στατικά επαρκές.
Είναι αξιοσημείωτο ότι ακόμη παραμένει σε εκκρεμότητα η χάραξη του αιγιαλού. Σήμερα μόνο το 20% αποσπασματικών τμημάτων του αιγιαλού είναι οριοθετημένο, αν και η «Προκαταρκτική Οριογραμμή του Αιγιαλού» είχε ολοκληρωθεί το 2008. Η αποτύπωση της ακτογραμμής και η κύρωσή της έχει πλέον μετατεθεί από το υπουργείο Οικονομικών για τα τέλη του 2018.
